Skip to main content

Ο Παναγιώτης Χρήστου ως Καθηγητής και Εκκλησιαστικός συγγραφέας

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

(Εισήγηση στην ημερίδα-μνημόσυνο για τον Καθηγητή Παναγιώτη Χρήστου, 27-5-2006, στο Ίδρυμα για τις Άγαμες Μητέρες «Ευαγγελιστής Μάρκος» στα Βασιλικά Θεσσαλονίκης (βλ. τεύχ. 122 Ε.Π.)

Ο Σέξτος ερμηνεύοντας τα περί του θείου λόγου του φιλοσόφου Ηρακλείτου, που είναι η συμπαντική αρχή και αυτή που ενοποιεί τα πάντα, γράφει: «Διο καθ' ο,τι αν αυτού της μνήμης κοινωνήσωμεν, αληθεύομεν, α δε αν ιδιάσωμεν, ψευδόμεθα», δηλαδή, αληθεύομεν όταν κοινωνούμε με τον θείο λόγο δια της μνήμης, ενώ ψευδόμαστε όταν απομονωνόμαστε από αυτόν.

Τηρουμένων των αναλογιών αυτό ισχύει όχι μόνον για τον θείο λόγο, αλλά και για κάθε ανθρώπινη σχέση. Η κοινωνία με τους άλλους εκφράζει την αλήθεια, ενώ η μη σχέση, η μη κοινωνία, το κλείσιμό μας μέσα στην ατομικότητά μας, είναι αυτό που δημουργεί ψευδείς καταστάσεις. Τελικά η αλήθεια είναι κοινωνία και σχέση, ενώ το ψεύδος είναι απομόνωση.

Θεωρώ ότι αυτό το Ηρακλείτειο χωρίο είναι επίκαιρο για την παρούσα συνάντηση, κατά την οποία τιμούμε τον αείμνηστο Καθηγητή μας Παναγιώτη Χρήστου, με τον οποίο είχαμε στενή σχέση, τον αγαπούσαμε και τον σεβόμασταν ως δάσκαλο, αλλά και εκείνος μας αγαπούσε και ενδιαφερόταν ως μαθητές του. Πέραν τούτου όμως μας συμπεριφερόταν όχι απλώς ως μαθητές, αλλά και ως συναδέλφους του.

Ιδιαιτέρα τιμή, επομένως, αισθάνομαι, διότι θα ομιλήσω γι' αυτόν το χαρισματικό διδάσκαλο και άνθρωπο και κατ' αυτόν τον τρόπο θα εκπληρώσω το χρέος μου και την ευγνωμοσύνη μου για όσα εκείνος μας προσέφερε.

Επειδή γνωρίζω ότι στην παρούσα Ημερίδα παρευρίσκονται ειδικοί Πατρολόγοι, δεν θα επεκταθώ σε θεολογικές και επιστημονικές παρατηρήσεις, αλλά θα ομιλήσω περισσότερο καρδιακά, θα παρουσιάσω το έργο του ως Καθηγητού και Εκκλησιαστικού συγγραφέως με έναν διαφορετικό τρόπο.

1. Ο Καθηγητής - Δάσκαλος

Ο αείμνηστος Καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου ήταν, κατά κοινή ομολογία, Πατρολόγος μεγάλης αξίας και ανεγνωρισμένος από πολλούς ειδικούς επιστήμονας. Άλλωστε αυτό αποδεικνύουν τα κείμενά του τα οποία διασώθηκαν. Ασχολήθηκε με την παρουσίαση του βίου και την ανάλυση των έργων των αγίων Πατέρων κατά έναν καταπληκτικό και εμβριθή τρόπο, ακόμη ενδιαφέρθηκε για την κριτική έκδοση των έργων των Πατέρων, αλλά και την μετάφραση των έργων τους, καθώς επίσης έκανε και απλουστευμένες εκδόσεις του βίου και της πολιτείας των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας. Εγνώριζε άριστα πάρα πολλές λεπτομέρειες από πατρολογικά ζητήματα, όπως αποδεικνύεται από την βιβλιογραφία την οποία παραθέτει. Ο αείμνηστος Καθηγητής π. Ιωάννης Ρωμανίδης μου έλεγε ότι ο Παναγιώτης Χρήστου είναι Πατρολόγος διεθνούς φήμης και ακτινοβολίας.

Κυριαρχούσε κυριολεκτικά στην έδρα και στον «χώρο» που βρισκόταν. Είχε διδασκαλικό χάρισμα. Προσέφερε χωνεμένες γνώσεις, με αγάπη και παλμό και τις εμφύτευε μέσα μας. Παρά την μεγάλη γνώση και το κύρος που είχε, συμπεριφερόταν με απλό τρόπο προς τους μαθητάς του, τους οποίους αγαπούσε και επεδίωκε με κάθε τρόπο να τους εισάγη στον τρόπο σκέψεως και ζωής των αγίων Πατέρων, ιδιαιτέρως του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, τον οποίο σεβόταν υπερβαλλόντως και υπήρξε η βασική αιτία να αναπτυχθούν όλες οι έρευνες γύρω από το έργο και την διδασκαλία του. Με άλλα λόγια ο αείμνηστος Καθηγητής, μεταξύ των άλλων, είχε και το χάρισμα του δασκάλου.

Μεταξύ των μαθητών του συγκαταλεγόταν και ο ομιλών, τον οποίο αγαπούσε και ενδιαφερόταν μέχρι τέλος της ζωής του. Θα περιγράψω μερικά στοιχεία αυτής της σχέσης, στα οποία θα φανή το πως φανερώνεται το χάρισμα του δασκάλου, όχι μόνον κατά την διάρκεια των σπουδών, αλλά και μετά από αυτές.

Πρώτη φορά γνώρισα τον αείμνηστο καθηγητή, κατά την διάρκεια των εξετάσεων για την εισαγωγή στα Ανώτατα Πνευματικά Ιδρύματα το 1964. Ήταν η πρώτη φορά κατά την οποία οι εξετάσεις για την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια γίνονταν σε τέσσερα μεγάλα εξεταστικά κέντρα και όχι στις ιδιαίτερες Σχολές, μεταξύ των οποίων και η γενέτειρα πόλη μου τα Ιωάννινα. Η τότε Κυβέρνηση είχε ορίσει τον Παναγιώτη Χρήστου Πρόεδρο της εξεταστικής Επιτροπής στα Ιωάννινα. Το θέμα των αρχαίων ελληνικών που μας δινόταν για μετάφραση και γραμματολογικό σχολιασμό μας το διάβασε κάποιος επιτηρητής. Όμως τα ακουστικά λάθη ήταν αναπότρεπτα και βρεθήκαμε σε μεγάλη δυσκολία. Φαίνεται ότι ο αείμνηστος κατάλαβε το πρόβλημα και εισήλθε στην μεγάλη αίθουσα των εξετάσεων και μας διάβασε εκ νέου το αρχαίο κείμενο με αργό ρυθμό, με την στεντόρεια φωνή του, αλλά και με νόημα, ώστε να διορθώσουμε όλα τα λάθη, και να μπορέσουμε και την ερμηνεία να αποδώσουμε, αλλά και να απαντήσουμε στις γραμματολογικές παρατηρήσεις.

Έπειτα, τον γνώρισα στην Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης, όπου έπαιξε σημαντικό ρόλο για την διαίρεση των Τμημάτων της Σχολής. Λόγω των καθηκόντων του ως Πρυτάνεως του Πανεπιστημίου και αργότερα ως Υπουργού Βορείου Ελλάδος δεν είχε την άνεση να μας διδάσκη το μάθημα της Πατρολογίας, αλλά κατά καιρούς επικοινωνούσε μαζί μας, έκανε τα μεταπτυχιακά μαθήματα, στα οποία συμμετείχαμε και εμείς οι φοιτητές, όταν είχαμε επιλέξει το μάθημα της Πατρολογίας. Εκεί εκδηλώνονταν οι πατερικές γνώσεις που είχε και η μεγάλη διεισδυτικότητά του στα κείμενα των Πατέρων.

Εκεί, όμως, που έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην ζωή μου ήταν το ότι έγινε αφορμή να μελετήσω τα έργα του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά με έναν θαυμαστό τρόπο. Είχε καταρτίσει δύο μικρές ομάδες φοιτητών, μεταξύ των οποίων συγκαταλεγόταν και ο ομιλών, και μετά τις σπουδές μας στην παλαιογραφία, με την βοήθεια του τότε υφηγητού κ. Γεωργίου Μαντζαρίδη, μας πήγε ο ίδιος στο Άγιον Όρος, για να μελετήσουμε και να καταγράψουμε τους Κώδικες συγκεκριμένων Ιερών Μονών. Ενθυμούμαι ιδιαίτερα μια πεζοπορία μαζί του από τις Καρυές μέχρι την Μονή των Ιβήρων. Μας ξενάγησε στο Άγιον Όρος, μας ανέλυσε στον τρόπο λειτουργίας των Μονών, των Σκητών, των Ησυχαστηρίων, μας εισήγαγε στην όλη Αγιορείτικη Πολιτεία. Μαζί του επισκεφθήκαμε μοναχούς στα Κελλιά των Καρυών.

Ακολούθως, κατά την διάρκεια του επομένου ακαδημαϊκού έτους που ετοίμαζε την κριτική έκδοση του Β τόμου των έργων του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ειδικά σε εμένα ανέθεσε να ανιχνεύσω όλα τα σχετικά χωρία του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου που μνημονεύονταν από τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. Με την ευκαιρία αυτή μελέτησα όλα τα έργα του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου για να εντοπίσω τα χωρία και στην συνέχεια αγάπησα και τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. Φυσικά, επειδή έβλεπε την οικονομική στενότητά μου, μου έδιδε σχετικές οικονομικές απολαβές, αν και θα μπορούσε να μου αναθέση το έργο αυτό ως πανεπιστημιακή εργασία.

Μετά την αποφοίτησή μου από το Πανεπιστήμιο, ενδιαφερόταν για την μετέπειτα εξέλιξή μου. Παρακολουθούσε την όλη εργασία την οποία επιτελούσα και εκφραζόταν πολύ θετικά για μένα, με λόγια τα οποία δεν μου επιτρέπεται να αναφέρω.

Το γεγονός είναι ότι πολλές φορές είχε μιλήσει για το πρόσωπό μου στον τότε Αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ, με τον οποίο ήταν συναγωνιστές κάτω από την αρχηγία του Ναπολέοντα Ζέρβα. Και νομίζω ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο για να με προσλάβη ο Αρχιεπίσκοπος ως Ιεροκήρυκα και Διευθυντή Νεότητος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών.

Είχε δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να με βοηθήση για την ανύψωσή μου στον βαθμό του Επισκόπου. Η κοίμησή του δεν επέτρεψε να με δη Επίσκοπο, αλλά ενδιαφερόταν πολύ. Απλώς θα παρουσιάσω ένα τμήμα μιας επιστολής που μου απέστειλε η τότε συνεργάτης του, αείμνηστη Αλίκη Στουγιαννάκη, στο οποίο φαίνεται το ενδιαφέρον του. Έγραφε η αείμνηστη:

«Ο Καθηγητής θέλει ακόμα μερικά χρόνια να μείνετε στην Αρχιεπισκοπή, γιατί το θεωρεί χρήσιμο για το μέλλον σας. Μάλιστα, θα ζητήση από τον Αρχιεπίσκοπο να σας κρατήση κοντά του ως Βοηθό Επίσκοπο. Δεν ξέρω αν είναι μη ανακοινούμενα αυτά που σας λέω, αλλά μου τα συζητούσε πριν από μια εβδομάδα. Εγώ πάλι "ιδιοτελώς" σκεπτομένη του απέσπασα υπόσχεση να μη σας δώσουν Μητρόπολη όσο δεν αδειάζει καμμιά στην περιοχή μας.

Συγγνώμη που μιλούμε για τα θέματά σας χωρίς την έγκρισή σας. Αλλά η αφετηρία μας είναι αισθήματα τιμής και εκτιμήσεως για σας».

Επίσης, διασώζω ένα άλλο περιστατικό, δείγμα της εκτιμήσεως που έτρεφε στο πρόσωπό μου και της αγάπης του προς την Εκκλησία και δείχνει ότι ενδιαφερόταν για τους πρώην φοιτητές του και ότι δεν περιοριζόταν στα αυστηρά πανεπιστημιακά πλαίσια. Θα αναφερθώ σε αυτό, γιατί δείχνει το ανήσυχο πνεύμα του.

Κατέβηκε στην Αθήνα, ήλθε στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών και με ανεζήτησε. Με παρεκάλεσε το απόγευμα να τον επισκεφθώ στο ξενοδοχείο στο οποίο διέμενε. Ήταν φθινόπωρο του 1989. Μου είπε ότι σε λίγο καιρό θα πέση το δικτατορικό καθεστώς της Αλβανίας και ότι θα εισηγηθή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για το πως πρέπει να γίνη η αποκατάσταση της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Αλβανίας.

Κατ' αρχάς μου έκανε πλήρη ιστορική ανάλυση της περιοχής αυτής και την εθνολογική της υφή. Στην συνέχεια αναφέρθηκε στα λάθη που έγιναν μέχρι τότε. Μου ανέφερε ότι η Καθολική Εκκλησία είχε ήδη συγκροτήσει στην Ιταλία Σύνοδο Ιεραρχών, ώστε στην δεδομένη στιγμή, όταν επιτραπή από το καθεστώς, να εισέλθη στην Αλβανία και να αρχίση την λειτουργία η Αρχιεπισκοπή της. Ταυτόχρονα με θλίψη μου επεσήμανε τα λάθη της Εκκλησίας μας, που δεν είχε προετοιμασθή για τον σκοπό αυτό, ενω θά έπρεπε νά χειροτονήση ιερείς από τήν Βόρειο Ηπειρο, ωστε στήν κατάλληλη στιγμή νά υπάρχουν έτοιμοι Κληρικοί νά βοηθήσουν τήν περιοχή.

Στην συνέχεια αναφέρθηκε στον ρόλο της Καθολικής Μοναχής Τερέζας, αλβανικής καταγωγής, που είχε ήδη τιμηθή με το βραβείο Νόμπελ. Η αδελφή Τερέζα πήγε στην Αλβανία και παρακάλεσε τον Ραμίζ Αλία να της επιτρέψη να έχη στο σπίτι της εικόνισμα, για να προσεύχεται ως μοναχή, πράγμα που απαγορευόταν. Έπειτα τον παρεκάλεσε να της επιτρέψη να δέχεται μερικούς φίλους της στο σπίτι της, για να προσευχηθούν. Ο Ραμίζ Αλία, επειδή δεν ήθελε να έλθη αντιμέτωπος με την παγκόσμια κοινή γνώμη το ενέκρινε. Έτσι ο Καθηγητής ήλπιζε ότι δι' αυτού του τρόπου θα επιτραπή η ιδιωτική λατρεία και στα άλλα θρησκεύματα, για λόγους ίσης μεταχείρισης. Επομένως, η Ορθόδοξη Εκκλησία έπρεπε να προετοιμασθή.

Ακολούθως μου ανέλυσε το πώς ήταν στο παρελθόν συγκροτημένη η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αλβανία και πώς έβλεπε εκείνος την ανασυγκρότησή της.

Ενθυμούμαι ότι έλεγε ότι, εκτός από την Αρχιεπισκοπή Τυράννων, θα έπρεπε να ιδρυθούν και έξι (6) άλλες Μητροπόλεις, ώστε η Σύνοδος να είναι επταμελής. Από τους 6 Μητροπολίτας οι δύο και ο Αρχιεπίσκοπος έπρεπε να είναι Έλληνες, οι άλλοι δύο να γνωρίζουν την Αλβανική γλώσσα και να είναι Αρβανίτες, κατά την καταγωγή, και οι έτεροι δύο να γνωρίζουν την Ρουμανική γλώσσα και να είναι Βλάχοι.

Με αυτό το σχέδιο ήθελε να δώση βαρύτητα στην αποφυγή συγκροτήσεως εθνοφυλετικής Ιεραρχίας, και να υπάρξη μια Ιεραρχία οικουμενικής-ρωμαίϊκης προοπτικής, χωρίς όμως να χαθή η ελληνική συνείδηση και παράδοση. Το θεωρούσε αυτό πολύ βασικό σημείο. Δεν έπρεπε να εγκαταλειφθή η ανασύσταση της Εκκλησίας αυτής στο καθεστώς, αλλά να αναπτυχθή πρωτοβουλία εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου, καθώς επίσης δεν έπρεπε να εισδύση η Ρουμανική Εκκλησία, λόγω των Βλάχων στην περιοχή της Αλβανίας.

Μου ανέπτυξε επαρκώς την άποψη ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας θα πρέπη να κινηθή μέσα στην οικουμενική προοπτική που διαπνέει το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ήτοι ορθόδοξη πίστη, ελληνική παράδοση, μέσα όμως στον οικουμενικό χαρακτήρα του Ελληνισμού. Θεωρούσε δε ότι ο νέος Αρχιεπίσκοπος, καθώς επίσης και οι νέοι Ιεράρχες θα έπρεπε κατ' αρχάς να δώσουν μεγάλη σημασία στην «θεσμική» οργάνωση της Εκκλησίας, να ορθοποδήση μέσα σε αυτήν την προοπτική και όλα τα άλλα θα έλθουν στην συνέχεια.

Ύστερα από αυτό μου ζήτησε να εντοπίσω ονόματα Αρχιμανδριτών μαζί με τα βιογραφικά τους σημειώματα, οι οποίοι θα γνωρίζουν και την αλβανική γλώσσα. Δεν παρέλειψε να μου πη ότι θα με πρότεινε ακόμη και για την Αρχιεπισκοπή της Αλβανίας. Του αρνήθηκα και τον παρεκάλεσα να μη προτείνη το πρόσωπό μου για να μην εξαναγκασθώ να αρνηθώ. Εκείνος μου απήντησε ότι αυτό ήταν θέμα δικό του.

Μετά από μερικές ημέρες του έδωσα μερικά ονόματα Αρχιμανδριτών, χωρίς να συμπεριλάβω το όνομά μου και τον παρεκάλεσα θερμότατα να μη προτείνη εκείνος το όνομά μου. Το γράφω αυτό το περιστατικό για να φανή το ενδιαφέρον του για την Εκκλησία και η αγάπη του και η εκτίμησή του προς το πρόσωπό μου.

Δείγμα της αγάπης του προς τους μαθητάς του και το πρόσωπό μου είναι και η βιβλιοπαρουσίαση την οποία έκανε για το βιβλίο μου «Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ως Αγιορείτης». Πρέπει να σημειωθή ότι ο ίδιος, αν και ήταν ο κατ' εξοχήν γνώστης της προσωπικότητος και της διδασκαλίας του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, εν τούτοις αυτός ο μεγάλος Καθηγητής έκανε βιβλιοπαρουσίαση ενός βιβλίου μαθητού του, στην οποία μεταξύ των άλλων έγραφε:

«Γνήσιος και ένθερμος μελετητής του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ο π. Ιερόθεος κατώρθωσε να μας παραδώση σε δεκατρία εκτενή κεφάλαια μία θαυμάσια προσωπογραφία του αγίου Γρηγορίου, συνδυασμένη με την ζωή και την εμπειρία του στο Άγιον Όρος. Ξεκινά από την βεβαιότητα ότι ο άγιος Γρηγόριος διεμόρφωσε την πνευματική και θεολογική του προσωπικότητα στο Άγιον Όρος και ότι ήλθε στον κόσμο να διδάξη την Ορθοδοξία και να ποιμάνη τον ορθόδοξο λαό, κινούμενος από την προσωπική εμπειρία που είχε αποκτήσει με την ασκητική διαβίωσί του στο Όρος. Η ησυχαστική διδασκαλία, η θεολογία, η ποιμαντική, ο αγώνας για την Ορθοδοξία, το κοινωνικό έργο του Γρηγορίου, είναι προεκτάσεις της αγιορειτικής εμπειρίας του. Με το έργο του αυτό, συμπεραίνει ο συγγραφεύς, ο Γρηγόριος κατέστη ο τέταρτος μέγας ιεράρχης, όπως παριστάνεται στην εικόνα της κόγχης της τραπέζης της Μονής Μεγίστης Λαύρας και στα σφαιρικά τρίγωνα του παρεκκλησίου της Μονής Βλατάδων.

Ο πολυγράφος και ταλαντούχος κληρικός συγγραφεύς συνέταξε την πραγματεία αυτή, που είναι ίσως το καλύτερο από όλα τα συγγράμματά του, κατόπιν ενδελεχούς μελέτης του συνόλου των συγγραμμάτων του μεγάλου θεολόγου, καθώς και της βιογραφίας που αφιέρωσε σ' αυτόν ο πατριάρχης Φιλόθεος Κόκκινος, αλλά και της νεώτερης βιβλιογραφίας. Στις ζωντανές σελίδες της ο αναγνώστης έρχεται σ' επαφή όχι μόνο με τα συγγράμματα του Γρηγορίου, αλλά και με την προσωπικότητά του».

Τα όσα εν συντομία κατέγραψα δείχνουν τον αείμνηστο Παναγιώτη Χρήστου ως Καθηγητή και Δάσκαλο που ενδιαφερόταν ποικιλοτρόπως για τους μαθητές του καί, φυσικά, πολλοί άλλοι μαθητές θα είχαν τις ίδιες ή περισσότερες παρόμοιες εμπειρίες.

2. Ο εκκλησιαστικός συγγραφεύς

Η σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων για να λειτουργή σωστά θα πρέπη να έχη μια αμφίδρομη και αμφίπλευρη κίνηση και να μην είναι μονομερής και μονοδιάστατη. Η κίνηση του ενός προς τον άλλο πρέπει να έχη και την αντίστροφη πορεία, διαφορετικά διακόπτεται κάποτε αυτή η σχέση.

Πάντοτε είχα μια ιδιαίτερη εκτίμηση στους δασκάλους μου και βεβαίως στον αείμνηστο Καθηγητή Παναγιώτη Χρήστου.

Μου δόθηκε η ευκαιρία να κάνω μερικές βιβλιοκρισίες έργων του Καθηγητού, στις οποίες φαίνεται και ο σεβασμός που έτρεφα σε εκείνον, αλλά και η αξία του Καθηγητού. Παρουσιάζοντας τον Ε΄ Τόμο της Ελληνικής Πατρολογίας, που συνέγραψε εκείνος και είναι ένα καταπληκτικό έργο, έγραφα μεταξύ των άλλων: «Η επιστημονική ωριμότητα και η φιλοκαλική εργατικότητα του Καθηγητού Παναγιώτου Χρήστου, πατρολόγου διεθνούς ακτινοβολίας, παρέδωσε στην δημοσιότητα και τον πέμπτο ογκώδη τόμο της Ελληνικής Πατρολογίας του, που περιλαμβάνει όλη την θεολογική κίνηση του χρονικού διαστήματος μεταξύ έκτου και ενάτου αιώνος, δηλαδή περίπου από την εμφάνιση του Ιουστινιανού, μέχρι την εμφάνιση του Μεγάλου Φωτίου. Δεν έχουμε πρόθεση εδώ να κάνουμε εκτενή βιβλιοκρισία, άλλωστε υπερβαίνει τις δυνάμεις μας, αλλά απλώς μια παρουσίαση του καταπληκτικού και πολύ ενημερωτικού αυτού έργου». Σε άλλο σημείο έγραφα: «Αξίζει να σημειωθή ότι στο τέλος κάθε κεφαλαίου καταγράφεται όλη η σχετική βιβλιογραφία, που κάνει τον αναγνώστη να διαπιστώση την σωστή δουλειά, αλλά και τον ενημερώνει επιστημονικά. Εκτός από την παρουσίαση της θεολογίας της περιόδου αυτής, ο Καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου κάνει, κατά την συνήθειά του, σοβαρές κριτικές παρεμβάσεις σε ιστορικά θέματα. Η πολύχρονη πείρα του, η σοβαρή μελέτη των πηγών και της βιβλιογραφίας, και η επί έτη διδασκαλία του μαθήματος της Πατρολογίας στην Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης αποτελούν εχέγγυα σοβαρής εργασίας».

Παρουσιάζοντας τον Δ΄ Τόμο των συγγραμμάτων του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, μεταξύ των άλλων έγραφα: «Χρωστούμε μεγάλη ευγνωμοσύνη στον φιλόκαλο, ακάματο και οτρηρό Καθηγητή Παναγιώτη Χρήστου, σοβαρό επιστήμονα, πατρολόγο διεθνούς ακτινοβολίας, για την έκδοση του τόμου αυτού, καθώς επίσης και για την εμπεριστατωμένη εισαγωγή, που μας βοηθά να εισδύσουμε στην ταραχώδη εκείνη περίοδο. Αν σ’ αυτό προστεθή ότι ο Καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου συνετέλεσε τα μέγιστα στην παρουσίαση του έργου και της διδασκαλίας του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά τόσο με τους προηγουμένους τρεις τόμους, όσο και με την σχετική σειρά στην ΕΠΕ, στην οποία εκτίθεται και η μετάφραση των κειμένων, τότε μπορούμε να εκτιμήσουμε την μεγάλη του προσφορά. Χρωστούμε δε έναν επιπρόσθετο λόγο ευγνωμοσύνης, γιατί με την αγάπη του προς τους Πατέρας και ιδιαιτέρως προς τον αγιορείτη άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, οδήγησε και εμάς όλους τους μαθητάς του να εντρυφήσουμε στην διδασκαλία αυτή, να αγαπήσουμε τον ησυχασμό και να αγωνιζόμαστε να έχουμε εκκλησιαστικό φρόνημα».

Παρουσιάζοντας τον Ε΄ Τόμο των συγγραμμάτων του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, μεταξύ των άλλων έγραφα: «Η επιστημονική κατάρτιση, η ερευνητική ικανότητα, η ακάματη συγγραφική δραστηριότητα και η εγνωσμένη ευαισθησία του Καθηγητού Παναγιώτου Χρήστου, έφεραν στο φως της δημοσιότητος τον παρόντα πολύτιμο και σπουδαιότατο τόμο, στον οποίο περιλαμβάνονται έργα του εν αγίοις Πατρός ημών Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, και αφιερώνεται με σεβασμό στον Παναγιώτατο Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Κύριον Παντελεήμονα τον Β΄. Προηγήθηκαν άλλοι τέσσερεις τόμοι και λίαν προσεχώς θα ακολουθήση ο ΣΤ΄, και τελευταίος τόμος, που θα περιλαμβάνη τις ποιμαντικές ομιλίες του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά που έκανε, εκτός από μερικές εξαιρέσεις, στην Θεσσαλονίκη. Το όλο έργο αποτελεί μεγάλη προσφορά στα θεολογικά γράμματα και την ποιμαντική της Ορθοδόξου Εκκλησίας, αφού είναι η πρώτη φορά που εκδίδεται όλο αυτό το υλικό σε κριτική έκδοση, δηλαδή κατόπιν επιμελημένης φιλολογικής επεξεργασίας όλων των υπαρχόντων χειρογράφων». Και σε άλλο σημείο έγραφα: «Θερμά συγχαρητήρια στον χαλκέντερο Καθηγητή Παναγιώτη Χρήστου, για την μεγάλη αυτή προσφορά. Ευγνώμονες ευχαριστίες του μαθητού προς τον δάσκαλο, επειδή μαζί με όλα τα άλλα, του ενστάλαξε μέσα του την αγάπη προς τον μεγάλο δάσκαλο της Ορθοδόξου Εκκλησίας, άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά».

Παρουσιάζοντας σε άλλο περιοδικό τον ίδιο τόμο, περιέγραφα την μεγάλη αξία των έργων του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά που αντιπαρατίθενται στο σχολαστικό πνεύμα της Δύσεως και γι΄ αυτό τον λόγο στην Δύση αναπτύχθηκαν Σχολές μεθοδευμένης αντιπαλαμικής πολεμικής. Οπότε είναι ενδεδειγμένη η μελέτη των έργων του αγίου Γρηγορίου. Και στην συνέχεια τονίζοντας την μεγάλη αξία των εκδόσεων από τον Καθηγητή Παναγιώτη Χρήστου των έργων του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά έγραφα: «Με αυτόν τον τρόπο ο Καθηγητής μαζί με τους μαθητάς του αντιπαρατάχθηκε σε όλη την κακόδοξη, εμπαθή και επιμελημένη προσπάθεια των δυτικών αντιπαλαμιστών θεολόγων να υποτιμήσουν το έργο και την διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου Παλαμά. Γι’ αυτό και του χρωστούμε μεγάλη ευγνωμοσύνη. Ο Καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου είναι πατρολόγος διεθνούς ακτινοβολίας, καλός ερευνητής των πατερικών έργων, ιδιαιτέρως των έργων του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, άριστος και μεθοδικός δάσκαλος, που εύρισκε τρόπο να μεταδίδη τις γνώσεις και το προσωπικό του «μεράκι» στους μαθητάς του, γνώστης από προηγούμενες μελέτες της ησυχαστικής παραδόσεως της Εκκλησίας, αφού είχε αρχίσει με τα έργα του αγίου Διαδόχου Φωτικής. Γι’ αυτό δημιούργησε μια ολόκληρη σχολή σπουδής στην θεολογία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, η οποία ελάμπρυνε τα ελληνικά γράμματα και ενετόπισε την αξία της Ορθοδόξου θεολογίας. Η Ορθόδοξη Εκκλησία πιστεύω ότι θα επαινέση τις άοκνες αυτές προσπάθειες του οτρηρού, αόκνου και ρέκτου αυτού θεολόγου».

Ακολούθως έγραφα:

«Είναι εγνωσμένη η κριτική ικανότητα του Καθηγητού Παναγιώτου Χρήστου, η αρίστη γνώση των κειμένων και της Ορθοδόξου Θεολογίας. Εργάζεται πολλά χρόνια σ’ αυτόν τον τομέα και η πείρα του είναι μεγάλη. Των κειμένων προτάσσεται εισαγωγή, στην οποία γίνεται εκτενής λόγος για τα ιστορικά πλαίσια κάθε κειμένου, για την χρονολόγηση της συγγραφής, καθώς επίσης αναλύεται το περιεχόμενο κάθε έργου. Η ανάγνωση της εισαγωγής κατατοπίζει πλήρως τον αναγνώστη στα ιστορικά πλαίσια, αλλά και την θεολογία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Μετά την εισαγωγή ακολουθεί η παράθεση της χειρογράφου παραδόσεως, καθώς επίσης και η αναφορά στην πρώτη έντυπη έκδοση του κειμένου, εάν βέβαια είχε εκδοθή προηγουμένως. Τα όσα λέγονται είναι αρκετά κατατοπιστικά και ενημερώνουν πλήρως τον αναγνώστη, καθώς επίσης υποδηλώνουν και την εργώδη προσπάθεια του Καθηγητού. Φυσικά, μετά τα εισαγωγικά ακολουθεί το κριτικό κείμενο, που βασίζεται σε όλα τα σωζόμενα χειρόγραφα. Έτσι, το όλο έργο είναι σπουδαιότατο από θεολογικής, φιλολογικής και ιστορικής πλευράς. Αποτελεί κειμήλιο και θησαυρό της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ο Καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου εργάζεται πολύ σοβαρά, επιστημονικά, αλλά και με την πρέπουσα ευλάβεια πάνω στα κείμενα αυτά. Υπάρχουν πολλά δείγματα της επιστημονικής ευσυνειδησίας του, αλλά και της κριτικής του ικανότητος».

Και κλείνοντας την βιβλιοκρισία έγραφα: «Καίτοι το έργο του χαρισματικού και πολυταλάντου Καθηγητού Παναγιώτου Χρήστου είναι "φυσικό", μέσα στην παρά φύσιν κατάσταση της μεταπτωτικής ζωής, να προκαλή φθόνο, εν τούτοις όμως πρέπει να αποτελέση ευκαιρία ασκητικού αγώνος για την υπέρβαση των ανθρωπίνων παθών και καταστάσεων, και την χαροποίηση όλων μας, αφού υπηρετεί την ποιμαντική του συγχρόνου ανθρώπου».

Ο αείμνηστος Καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου ήταν ένας μεγάλος Καθηγητής με άριστο επιστημονικό εξοπλισμό και αγάπη για τους Πατέρας της Εκκλησίας και ενδιαφέρον για τους μαθητάς του, συγχρόνως ήταν ένας εξαίρετος εκκλησιαστικός συγγραφέας, με πολυποίκιλο εκδοτικό έργο.

Τελειώνοντας θα ήθελα να συγχαρώ αυτούς που είχαν την πρωτοβουλία της εκδηλώσεως αυτής και να ευχαριστήσω θερμά επειδή μου δόθηκε η δυνατότητα να εκφράσω με συντομία αφ' ενός μεν την αγάπη του δασκάλου προς τον μαθητή, αφ' ετέρου δε την ευγνωμοσύνη του μαθητού προς τον δάσκαλο. Ο αείμνηστος Παναγιώτης Χρήστου είχε ένα μεράκι να αναδεικνύη τους μαθητές του σε Καθηγητές και Κληρικούς - Επισκόπους στην Εκκλησία. Αγαπούσε την Εκκλησία και πιστεύω ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας, για τους οποίους τόσο εκοπίασε και τους προέβαλε, θα προσεύχωνται γι' αυτόν να μένη στην Εκκλησία των πρωτοτόκων των «απογεγραμμένων εν ουρανοίς». Σάς διαβεβαιώνω ότι σε κάθε θεία Λειτουργία προσεύχομαι για την ανάπαυση της ψυχής του.

 

  • Προβολές: 3111