Skip to main content

Στυλιανού Γερασίμου: «Ὁ Ἅγιος Νεόφυτος καὶ ἡ Ἐγκλείστρα»

του Στυλιανού Γερασίμου, Θεολόγου-Μουσικού

(Ευχαριστώ για τις πληροφορίες που μου παρέδωσαν, την Αδελφότητα της Ιεράς Μονής Αγίου Νεοφύτου και τον Μητροπολίτη Μόρφου κ. Νεόφυτο).

Η Μονή του Αγίου Νεοφύτου είναι κτισμένη στον μυχό μιας κοιλάδας, δέκα περίπου χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης της Πάφου, σε υψόμετρο 412 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Η θέα της πόλης και της θάλασσας από την Μονή είναι μοναδική. Ο ναός είναι κτισμένος στη βόρεια πλευρά της εσωτερικής αυλής. Η Εγκλείστρα είναι ο αρχικός πυρήνας της Μονής του Αγίου Νεοφύτου. Απέναντι από την Εγκλείστρα βρίσκεται ο Μελισσόβουνος, σε φυσικό σπήλαιο του οποίου υπήρχαν αγριομελίσσια.

«Ὁ  Ἅγιος Νεόφυτος καὶ ἡ Ἐγκλείστρα»Ο ιδρυτής της Μονής, ο Άγιος Νεόφυτος, γεννήθηκε το 1134 στην κώμη των Λευκάρων, όπως αναφέρει ο ίδιος στην Τυπική του Διαθήκη, από φτωχή και πολυμελή οικογένεια. Από μικρή ηλικία διακρίθηκε για την πίστη του στον Χριστό και την αγάπη του για τον μοναχικό βίο. Γι’ αυτό, όταν οι γονείς του το αρραβώνιασαν σε ηλικία 18 ετών, ο Άγιος Νεόφυτος εγκατέλειψε την γενέτειρά του και πήγε κρυφά στην Μονή του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου του Κουτζοβέντη, για να μονάση. Επειδή ο Άγιος ήταν αγράμματος, ο ηγούμενος της μονής Μάξιμος του ανέθεσε την καλλιέργεια των αμπελώνων της Μονής που βρίσκονταν στα βορειοανατολικά της, στην τοποθεσία «Γούπες». Για πέντε χρόνια ο νεαρός Νεόφυτος ασχολείτο με την καλλιέργεια των αμπελιών. Φύσει φιλομαθής και με ισχυρή θέληση στο διάστημα αυτό έμαθε τα πρώτα γράμματα και αποστήθισε το Ψαλτήριο. Τότε ο ηγούμενος τον κάλεσε πίσω στη Μονή και του ανέθεσε τα καθήκοντα του βοηθού εκκλησιάρχη. Στη θέση αυτή υπηρέτησε για δυο χρόνια. Τα πέντε χρόνια όμως της παραμονής του στις «Γούπες» ενίσχυσαν την έμφυτη τάση του για την ασκητική ζωή. Γι’ αυτό ζήτησε από τον τότε ηγούμενο της Μονής να του επιτρέψη να γίνη ερημίτης. Ο ηγούμενος όμως λόγω της νεαρής ηλικίας του δεν του επέτρεψε να εγκαταλείψη τη Μονή και να ζήση σαν ερημίτης σε ένα από τα σπήλαια που βρίσκονταν λίγο ψηλότερα στην περιοχή της Μονής. Τότε ο Άγιος ζήτησε άδεια να πάη στα Ιεροσόλυμα για να προσκυνήση τους Αγίους Τόπους που καθαγίασε ο Χριστός με την ζωή, τον σταυρικό θάνατο και την Ανάστασή Του. Ήλπιζε ο Άγιος, μεταβαίνοντας στους Αγίους Τόπους, να βρη κάποιον Γέροντα ερημίτη, για να τον οδηγήση στην ασκητική ζωή.

Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα επέστρεψε στην Κύπρο, στην Μονή του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου του Κουτζοβέντη. Προσπάθησε και πάλι να πείση τον ηγούμενο να του επιτρέψη να ζήση ασκητική ζωή χωρίς όμως επιτυχία. Η άρνηση του ηγουμένου να ικανοποιήση τον διακαή πόθο του τον ανάγκασε να εγκαταλείψη την Μονή και να φθάση στο όρος Λάτρος της Μικράς Ασίας. Στο ναύσταθμο της Πάφου συνελήφθη ως φυγάς και εφυλακίσθη, ενώ οι φρουροί του έκλεψαν τα δυο νομίσματα. Όταν με τη φροντίδα ευγενών ανθρώπων αποφυλακίσθηκε αναζήτησε καταφύγιο στα ενδότερα. Έτσι βρήκε το μικρό φυσικό σπήλαιο το οποίο διαμόρφωσε σε Εγκλείστρα και την αφιέρωσε στον Τίμιο Σταυρό. Αφού πέρασαν τα χρόνια αναζήτησε και βρήκε τεμάχιο του Τιμίου Σταυρού. Το τεμάχιο όμως του Τιμίου Ξύλου έχει χαθή. Αρχικά ο ξύλινος σταυρός είχε τοποθετηθή σε σταυρόσχημη εσοχή του ανατολικού τοίχου της Εγκλείστρας. Τον τοίχο είχε κτίσει ο Άγιος Νεόφυτος για να κλείση το σπήλαιο. Την εποχή εκείνη, όπως μας πληροφορεί ο Άγιος, ο επισκοπικός θρόνος της Πάφου εχήρευε. Τον έβδομο όμως χρόνο της παραμονής του Αγίου στην Εγκλείστρα, χειροτονήθηκε επίσκοπος Πάφου ο Βασίλειος Κίνναμος, ο οποίος διατέθηκε ευνοϊκά στον Άγιο και τον πίεσε να γίνη ιερέας και τελικά χειροτονήθηκε το 1170.

Η φήμη του Αγίου άρχισε να εξαπλώνεται παντού και γρήγορα ο αριθμός των επισκεπτών της Εγκλείστρας αυξήθηκε σημαντικά. Οι επισκέπτες ενοχλούσαν πολύ τον Άγιο. Έτσι το 1197 έσκαψε πάνω από την Εγκλείστρα ένα άλλο κελλί, την «Νέα Σιών». Για να μπορή όμως να παρακολουθή τις ακολουθίες έσκαψε πάνω από το ναό της Εγκλείστρας ένα μικρό κελλί, το Αγιαστήριο. Βορειότερα της «Νέας Σιών» έσκαψε ένα κελλί το οποίο αφιέρωσε στον Τίμιο Πρόδρομο.

Το έτος 1196 συμβαίνουν τρομερά γεγονότα, τα οποία απέκοψαν την Εκκλησία της Κύπρου από το Βυζάντιο. Επήλθε μεγάλη δυστυχία, την οποία περιγράφει ο Άγιος σε μια επιστολή του με τον τίτλο «Περί των κατά την χώραν Κύπρου σκαιών».

Δεν είναι γνωστό πότε πέθανε ο Άγιος Νεόφυτος. Το 1214 υπαγόρευσε την Τυπική Διαθήκη του στον Ταβουλλάριο (γραμματέα) της επισκοπής Πάφου Βασίλειο. Το χειρόγραφο που σώζεται μέχρι σήμερα στην Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη του Εδιμβούργου φέρει ιδιόχειρες διορθώσεις του Αγίου. Πέθανε επομένως μετά το 1214, αφού όρισε προηγουμένως τον διάδοχό του, τον ανηψιό του Ησαΐα, που ήταν οικονόμος της Εγκλείστρας.

Είναι γενικά παραδεκτό ότι ο Άγιος ετάφη σύμφωνα με τις οδηγίες του, στον τάφο που είχε ετοιμάσει ο ίδιος, σε ξύλινο φέρετρο από ξύλο πεύκου, κέδρου και κυπαρίσσου. Ο διάδοχός του Ησαΐας, ακολουθώντας τις οδηγίες του Αγίου, έκλεισε με τοίχο το άνοιγμα που δημιουργήθηκε για να τοποθετηθή το φέρετρ στον τάφο και διακόσμησε τον τοίχο με τοιχογραφίες, ώστε να μη διακρίνεται, σύμφωνα με την εντολή του Αγίου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να λησμονηθή με τους αιώνες ο ακριβής τόπος ταφής του Αγίου, ώσπου το 1735 ο Ρώσος μοναχός Βασίλι Μπάρσκυ να αναφέρη ότι η Θεία Ευχαριστία τελούνταν πάνω στον τάφο του Αγίου.

Ο Άγιος Νεόφυτος ήταν πολυγραφότατος. Παρόλο που έμαθε γράμματα στα 18 του χρόνια είναι ίσως ο πολυγραφότερος Μεσοβυζαντινός συγγραφέας. Εκτός από κηρύγματα έγραψε και ερμηνευτικά στην Αγία Γραφή και άλλα στα οποία περιέχονται πολύτιμες πληροφορίες για την Αγιολογία και την ιστορία της Κύπρου. Τα συγγράμματα αυτά άρχισε να εκδίδη η Ιερά Μονή του. Έχουν εκδοθή τρεις πολυσέλιδοι τόμοι.

Η Εγκλείστρα το 1214.

Ο Άγιος Νεόφυτος μας δίνει λεπτομερή περιγραφή της Εγκλείστρας στη δεύτερη Τυπική Διαθήκη του που γράφτηκε 55 χρόνια μετά την εγκατάστασή του στην Εγκλείστρα, δηλαδή το 1214. Η περιγραφή γίνεται στο 200 κεφάλαιο της Τυπικής Διαθήκης του. Σώθηκαν ελάχιστα από τα κτίσματα που αναφέρει ο Άγιος. Σήμερα υπάρχουν ο ναός με το Βήμα και το κελλί του Αγίου, όπου και ο τάφος του, ο νάρθηκας με το σκευοφυλάκιο και το «Αγιαστήριο» και η Τράπεζα της Μονής.

Ο πεντακάμαρος ηλιακός που πιθανότατα σωζόταν έως το 1735, αργότερα με ξύλινη κατασκευή, που και αυτή στα τέλη του 19ου αιώνα καταστράφηκε. Το 1963 κατασκευάσθηκε νέο πεντακάμαρο στο οποίο περιλαμβάνεται η Εγκλείστρα. Σώζεται ακόμη μεγάλο μέρος της «Νέας Σιών» και του κελλίου του «Τιμίου Προδρόμου». Οι τοιχογραφίες που σώζονται μέχρι σήμερα είναι του 1214.

 

  • Προβολές: 2762