Skip to main content

Το πρόβλημα της Ουκρανίας

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

(Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «Το Βήμα», στις 3-8-2008.)

Με αφορμή την επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου στην Ουκρανία δημιουργήθηκαν διάφορες αντιδράσεις και δημοσιεύθηκαν αναλύσεις και καταγράφηκαν εκτιμήσεις, οι οποίες όταν εξετάζονται από πλευράς πολιτικής έχουν στοιχεία αληθείας, αλλά όταν κρίνονται από πλευράς εκκλησιαστικής και θεολογικής είναι ανεπαρκείς.

Εννοώ ότι κατά εκτιμήσεις πολιτικών αναλυτών η δυτική πολιτική (Αμερική-Ευρώπη) επηρέασε το Οικουμενικό Πατριαρχείο και το παρεκίνησε να παρέμβη στις εξελίξεις στην Ουκρανία και ότι δήθεν ο Οικουμενικός Πατριάρχης είναι όργανο της εξωτερικής πολιτικής των δυτικών Κρατών.

Τα πράγματα δεν είναι έτσι, γιατί άλλος είναι ο σκοπός της πολιτικής των Κρατών και άλλος ο σκοπός της Εκκλησίας, καίτοι σε μερικά σημεία μπορεί να κινούνται παράλληλα. Στην προκειμένη περίπτωση νομίζω ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης κινήθηκε εκκλησιαστικά και όχι πολιτικά. Γι' αυτό οι πολιτικοί αναλυτές, όταν κρίνουν τις κινήσεις του Οικουμενικού Πατριάρχου, πρέπει να αποτοξινωθούν λίγο από την πολιτική σκέψη και να δουν την εσωτερική εκκλησιαστική διάσταση του θέματος.

Θα ήθελα να καταγράψω μερικές απλές σκέψεις μου.

1. Ιστορία και Εκκλησία

Η ιστορία συνδέεται στενά με την Εκκλησία, αφού ο Χριστός με την ενανθρώπησή Του εργάσθηκε στον χρόνο και τον χώρο και η Εκκλησία ζη στην ιστορική πραγματικότητα. Η γραμμένη Αποκάλυψη του Θεού είναι ιστορία του κόσμου, όπως έλεγε ο αείμνηστος π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, είναι «τα ίδια τα αχνάρια που αφήνει το πέρασμα του Θεού μέσα στην ιστορία, βλέπουμε πως ο Θεός περιπατεί ανάμεσα από τις γραμμές των ανθρώπων». Γι' αυτό «αδιαφορία για την ιστορία οδηγεί σε μια αιρετική ξηρότητα, σε μια δογματιστική διάθεση». Ας προσέξουμε την φράση ότι ο Θεός «περιπατεί ανάμεσα από τις γραμμές των ανθρώπων» που προφανώς είναι η λεγομένη «ιερά ιστορία», που διαφέρει σαφώς από την κοινή ιστορία.

Βέβαια, η πραγματική εκκλησιαστική ιστορία δεν ταυτίζεται πλήρως με τα ιστορικά γεγονότα, αλλά είναι το αγιολόγιο και το εορτοδρόμιο της Εκκλησίας. Έτσι, αλλιώς βλέπει τα θέματα ένας ιστορικός και αλλιώς ένας Πατέρας της Εκκλησίας. Πάντως, η Εκκλησία δεν μπορεί να αποδεσμευθή από την ιστορική πραγματικότητα, αλλά ούτε και να ταυτισθή με αυτήν.

2. Πολιτική και θεολογία

Παράλληλη και διαφοροποιημένη είναι και η σχέση μεταξύ πολιτικής και θεολογίας. Μερικές φορές πορεύονται παράλληλα, αλλά πάντοτε διαχωρίζονται σημαντικά.

Η διένεξη μεταξύ Ανατολής και Δύσεως, για παράδειγμα, επηρεάσθηκε από πολιτικούς παράγοντες και συμπορεύθηκαν τα πολιτικά με τα θεολογικά αίτια. Η διαφοροποίηση του δυτικού Χριστιανισμού από την ενότητα της Εκκλησίας ξεκινούσε από πολιτικές σκοπιμότητες και ακολούθησαν και τα θεολογικά αίτια η το αντίστροφο η αυτό γινόταν και παράλληλα.

Καίτοι συνυπήρχαν αυτά τα δύο αίτια, εν τούτοις οι Πατέρες της Εκκλησίας, αλλά και οι μάρτυρες που εκφράζουν κατά τον καλύτερο τρόπο τον εσωτερικό πυρήνα της εκκλησιαστικής παραδόσεως, ενεργούσαν πάντοτε με εκκλησιαστικά και θεολογικά κίνητρα και κριτήρια. Υπάρχουν δε περιπτώσεις που αντιτάχθηκαν στην πολιτική, γιατί αυτή προσπαθούσε να αλλοιώση το εκκλησιαστικό φρόνημα. Έτσι, δεν μπορεί κανείς να αποδώση πολιτικά ελατήρια στους Πατέρας της Εκκλησίας, έστω και αν κινούνταν παράλληλα με τους σκοπούς της πολιτικής.

3. Το έργο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι φύλαξ της εκκλησιαστικής ενότητος, την οποία κατοχυρώνουν και περιφρουρούν οι ιεροί Κανόνες που θεσπίσθηκαν από τις Οικουμενικές Συνόδους. Οι ιεροί Κανόνες δεν είναι πολιτικά κείμενα, αλλά κατ' εξοχήν εκκλησιαστικά, που αποβλέπουν στην ενότητα της Εκκλησίας. Μπορεί να έχουν νομοτεχνική διατύπωση, μπορεί να χρησιμοποιήθηκαν σε κάποια ιστορική φάση από τους πολιτικούς της χώρας, αλλά δεν παύουν να είναι κατ' εξοχήν εκκλησιαστικά έργα, καρπός της ενεργείας του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία.

Μέσα σε αυτήν την προοπτική ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχει διπλή ιδιότητα. Η πρώτη ιδιότητά του είναι ότι είναι Αρχιεπίσκοπος της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως – Νέας Ρώμης και της ευρύτερης περιοχής, ανεξάρτητα από την εθνοφυλετική προέλευση των μελών της, και σε Επισκοπές σε όλη την Οικουμένη και ασκεί ποιμαντική και διοικητική εξουσία σε αυτήν. Η δεύτερη ιδιότητά του είναι ότι είναι ο πρώτος μεταξύ ίσων των Πατριαρχών και Αρχιεπισκόπων όλων των Ορθοδόξων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, προεδρεύει και συντονίζει διακονικά όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες, οσάκις αναφύονται εκκλησιαστικά προβλήματα, χωρίς βεβαίως να ενεργή διάφορες διοικητικές πράξεις σε αυτές, δηλαδή χωρίς να παρεμβαίνη στην εσωτερική διοικητική ζωή κάθε Αυτοκεφάλου Εκκλησίας.

Με αυτήν την δεύτερη ιδιότητά του ο Οικουμενικός Πατριάρχης με σύνεση, διάκριση και σοφία προβαίνει, κατά καιρούς, σε ενέργειες για την καλή λειτουργία της ανά τον κόσμον Ορθοδόξου Εκκλησίας. Κανείς δεν μπορεί να του στερήση αυτήν την ιδιότητα, καθώς επίσης κανείς Οικουμενικός Πατριάρχης δεν μπορεί να την απεμπολήση, επειδή προσκρούει σε πολιτικές σκοπιμότητες η κινείται παράλληλα με αυτές.

4. Εκκλησιαστική κατάσταση στην Ουκρανία

Στην Εκκλησία της Ουκρανίας υφίσταται μία διάσπαση, ένα εκκλησιαστικό σχίσμα που προκαλεί την εκκλησιαστική συνείδηση. Δεν είναι δυνατόν το Οικουμενικό Πατριαρχείο να παραμένη αδρανές και να κωφεύη, χωρίς να προδίδη την εκκλησιαστική του αποστολή, επειδή παίζονται διάφορα πολιτικά παιχνίδια. Ποιός Πρόεδρος ενός Σωματείου, μιας Οργανώσεως, ποιός υπεύθυνος ενός Οργανισμού για τον συντονισμό των μελών του θα αρνηθή να εκτελέση το αυτονόητο έργο του, επειδή ενδεχομένως προσκρούει σε άλλες σκοπιμότητες, ακόμη και πολιτικές;

Και επειδή γίνεται λόγος για την αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ουκρανίας, πρέπει να υπογραμμισθή ότι αυτό είναι έργο του Οικουμενικού Πατριάρχου και της Πανορθοδόξου Συνόδου, που δίδεται με σοφία, διάκριση και εκκλησιαστικές προϋποθέσεις. Άλλωστε, δεν πρέπει να παροραθή ότι η Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου έδωσε την Αυτοκεφαλία στις Ορθόδοξες Σλαυικές Εκκλησίες με την προοπτική να επικυρωθή αυτή η απόφαση από την μέλλουσα να συγκληθή Πανορθόδοξη και Οικουμενική Σύνοδο. Όταν μια Ορθόδοξη Εκκλησία αρνήται αυτήν την αρμοδιότητα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, τότε υπονομεύει την ίδια την ταυτότητά της. Ακόμη επειδή το κρίσιμο θέμα είναι ότι η Αυτοκεφαλία δίδεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο με την συγκατάθεση της Μητρός Εκκλησίας από την οποία αποσπάται αυτή η Τοπική Εκκλησία, γι' αυτό δεν πρέπει να παραθεωρηθή ότι μητέρα της Εκκλησίας της Ουκρανίας είναι το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Βεβαίως στην Ουκρανία γίνονται πολυποίκιλες πολιτικές διεργασίες και ζυμώσεις, ασκούνται διάφορες επιρροές και πιέσεις, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα μείνη απαθές στο εκκλησιαστικό δράμα του σχίσματος που ταλαιπωρεί την Εκκλησία αυτή. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει δικά του πνευματικά και εκκλησιαστικά κριτήρια, έχει αυτοφυείς σκοπούς, ενεργεί αυτοβούλως και θεολογικώς και αποβλέπει στην αποκατάσταση της εκκλησιαστικής ενότητος. Αν σε μερικά σημεία συμπίπτουν τα κίνητρα και τα αποτελέσματα τόσο της Εκκλησίας όσο και της πολιτικής, δεν σημαίνει ότι είναι ταυτόσημα, ούτε ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει λάβει εντολές από διάφορα πολιτικά κέντρα. Η πρόσφατη ιστορία έχει επιβεβαιώσει αυτήν την πραγματικότητα. Μερικές φορές οι «πολιτικές δράσεις» εξυπηρετούν τα σχέδια της θείας Πρόνοιας, όμως η Εκκλησία που έχει τον δικό της ρυθμό δεν ταυτίζεται με τις δυνάμεις που κινούνται έξω από αυτήν.

Οι θεολόγοι όταν μελετούν την ιστορία έχουν δικά τους ερμηνευτικά κριτήρια που δεν ταυτίζονται με τα κριτήρια των θύραθεν ιστορικών και των πολιτικών. Αντίθετα οι πολιτικοί αναλυτές που κρίνουν εκκλησιαστικά γεγονότα συνήθως έχουν άλλα κριτήρια, που πολλές φορές είναι σωστά κατά το εξωτερικό σχήμα, αλλά τελείως σφαλερά κατά την εσωτερική δομή της Εκκλησίας. Η Ιστορία και η Πολιτική έχουν τον δικό τους βηματισμό, αλλά και η Εκκλησία έχει τον δικό της ρυθμό, που δεν ταυτίζεται με την ζωή του κόσμου, μάλιστα δε την υπερβαίνει.

 

  • Προβολές: 3152