Κύριο ἄρθρο: Τηλεόραση καὶ Κοινωνία

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἡ τηλεόραση εἶναι μιά νέα πραγματικότητα πού συνδέθηκε στενά μέ τήν ζωή τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου, καί θά μποροῦσε νά πῆ κανείς, ὅτι ἔγινε ἀνάγκη. Μέ τήν τηλεόραση μποροῦμε νά ἀποκτήσουμε γνώση τῆς πραγματικότητας πού ὑπάρχει στόν κόσμο, στήν κοινωνία, νά πληροφορηθοῦμε πολλά παγκόσμια καί κοινωνικά γεγονότα, νά μάθουμε τίς σκέψεις τῶν ἀνθρώπων καί τόσα ἄλλα.

Ὅμως, ὑπάρχουν καί πολλοί καί σοβαροί κίνδυνοι. Μερικοί ἀπό αὐτούς εἶναι ὁ ἐθισμός πού μπορεῖ νά λειτουργῆ ὡς ψυχοναρκωτικό, ἐφάμιλλο μέ ὅλα τά ἄλλα ναρκωτικά, ἡ δυσλειτουργία τῆς προσωπικότητος τοῦ ἀνθρώπου, ἰδιαιτέρως τῶν παιδιῶν, ἀφοῦ δημιουργεῖ μεγάλα προβλήματα στήν λεκτική σκέψη, δηλαδή στόν λόγο καί στήν δυνατότητα τῆς ἔκφρασης, ὁ κίνδυνος τοῦ μιμητισμοῦ καί τῆς βίας, ἡ ἀνικανότητα ἐπικοινωνίας, παρά τήν συνεχῆ πληροφόρηση.

Δέν ἔχω σκοπό νά ἀπαριθμήσω τούς τεράστιους κινδύνους πού ἐγκυμονεῖ ἡ τηλεόραση στήν ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητος τοῦ ἀνθρώπου, ἰδιαιτέρως τῶν νέων. Αὐτό ἔχει ἐπισημανθῆ ἀπό πολλούς ἐρευνητές καί τά ἀποτελέσματα τῶν ἐρευνῶν τούς ἔχουν καταγραφή. Ἁπλῶς θά ἤθελα νά παραθέσω μερικές σκέψεις γιά τήν σχέση πού ὑπάρχει μεταξύ της τηλεοράσεως καί τῆς κοινωνίας.

Σ’ ἕνα πρόσφατο Συνέδριο ἔγινε πολλή συζήτηση γύρω ἀπό τό κατά πόσον ἡ τηλεόραση ἐκφράζει τήν κατάσταση πού ὑπάρχει στήν κοινωνία ἤ τήν διαμορφώνει. Κυρίως ἐκεῖνο πού λέγεται ἀπό ὅσους διευθύνουν τηλεοπτικούς Σταθμούς ἤ ὅσους ἀσχολοῦνται μέ τήν παραγωγή προγραμμάτων εἶναι ὅτι ἡ τηλεόραση ἁπλῶς ἐκφράζει τήν κατάσταση πού ἐπικρατεῖ στίς κοινωνίες μας.

Χωρίς νά παραγνωρίζω αὐτήν τήν πραγματικότητα, ὅτι δηλαδή ἡ τηλεόραση πολλές φορές ἀποτυπώνει τήν κοινωνική κατάσταση γιά νά “πουλάη”, ἐν τούτοις δέν μπορῶ νά ἀγνοήσω ὅτι οἱ δημοσιογράφοι, οἱ παραγωγοί προγραμμάτων καί οἱ σύμβουλοι τῶν τηλεοπτικῶν Σταθμῶν περισσότερο διαμορφώνουν τήν κοινωνία, παρά τήν ἐκφράζουν καί μάλιστα τήν διαμορφώνουν ἀρνητικά, ἐνῶ θά μποροῦσε νά λειτουργῆ παιδευτικά. Αὐτό τό στηρίζω στούς ἑξῆς λόγους.

Πρῶτον, ὁ τρόπος προβολῆς διαφόρων κοινωνικῶν φαινομένων ἐξαρτᾶται ἀπό τήν ὀπτική γωνία ἀπό τήν ὁποία τά βλέπει ὁ δημοσιογράφος, ὁ παραγωγός. Ἡ ψυχολογία μᾶς ἔχει διδάξει ὅτι ὑπάρχει τό φαινόμενο τῆς προβολῆς, σύμφωνα μέ τό ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος προβάλλει στόν ἄλλο αὐτό πού ἔχει μέσα του. Ἔτσι, ὁ ἐμπαθής ἄνθρωπος συνεχῶς βλέπει καί στήν κοινωνία τά πάθη πού ὑπάρχουν μέσα του. Ὅποιος εἶναι ἄρρωστος ψυχικά βλέπει παντοῦ ἀρρώστειες καί πάθη, ἐνῶ ὅποιος ἔχει ψυχική ὑγεία βλέπει καί τήν ὑγιῆ πλευρά τῆς κοινωνίας.

Μέσα ἀπό τό πρίσμα αὐτό πρέπει νά δοῦμε τό γεγονός ὅτι δέν προβάλλονται ἀπό τά μέσα μαζικῆς ἐνημερώσεως παραδείγματα πού συνιστοῦν τήν ὑγεία τοῦ λαοῦ, καί ὑπάρχουν τόσα πολλά. Πλεονάζουν τά ἐγκλήματα καί οἱ διάφορες μορφές βίας. Οὐσιαστικά, μέ τέτοιες παρουσιάσεις ἐπιδιώκεται νά ἀπαντηθοῦν ἐρωτήματα πού ἀπασχολοῦν τόν ἴδιο τόν παρουσιαστή. Ἔτσι, μέσα ἀπό τά μέσα μαζικῆς ἐνημέρωσης δέν περνοῦν ἀξίες ἀλτρουϊσμοῦ, εὐποιίας, καλωσύνης, ἀγάπης. Καί ἄν παρουσιάζωνται μερικά τέτοια περιστατικά εἶναι πολύ λίγα σέ σχέση μέ τά ἐγκλήματα, πού προτάσσονται στήν παρουσίαση.

Δεύτερον, ἡ παρουσίαση μερικῶν φρικιαστικῶν γεγονότων εἶναι ἀποσπασματική καί ἀπολυτοποιεῖται, λόγω τῆς τρομερῆς ἀνταγωνιστικότητας. Γιά παράδειγμα μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἕνα μεμονωμένο περιστατικό πού παρουσιάζεται ἀπό τό ἕνα “κανάλι”, λόγω τῆς ἀνταγωνιστικότητος, παρουσιάζεται ταυτόχρονα καί ἀπό τά ἄλλα. Ἐάν κάποιο γεγονός εἶναι φρικιαστικό, τότε ὅλα τα “κανάλια” γιά νά εἶναι ἐνημερωμένα καί, φυσικά, γιά νά προσελκύσουν τήν προσοχή καί τό ἐνδιαφέρον τοῦ κοινοῦ, ἀσχολοῦνται μέ αὐτό, γίνονται συζητήσεις ἐπί συζητήσεων, καλοῦνται ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, παιδαγωγοί γιά νά μελετήσουν τό φαινόμενο. Στήν πραγματικότητα αὐτό γίνεται γιά νά ἀνεβάσουν τό ποσοστό τῆς ἀκροαματικότητος, γιατί πιστεύεται ὅτι αὐτό θά συντελέση στήν αὔξηση τῶν διαφημήσεων καί βέβαια, τήν εἰσροή χρηματικῶν πόρων στόν Σταθμό. Ἔτσι, ἕνα μεμονωμένο γεγονός γίνεται καθολικό, παρουσιάζεται ὅτι ἐκφράζει τήν κοινωνία, ἐνῶ δέν συμβαίνει αὐτό στήν πράξη.

Αὐτό τό τελευταῖο φαίνεται ὅτι εἶναι ἀληθινό ἀπό δύο γεγονότα πού περιῆλθαν στήν ἀντίληψή μου. Τό ἕνα εἶναι ὅτι ἀπό κάποιον τηλεοπτικό Σταθμό ἐπιδιώχθηκε ἡ λήψη ἄδειας πανελλαδικῆς ἐμβέλειας, ἀνεξάρτητα ἄν μποροῦσε νά ὑλοποιήση τόν σκοπό του, ἁπλῶς γιά νά ἀποκτήση τήν ἐμπιστοσύνη τοῦ κοινοῦ, καί νά αὐξήση τό διαφημηστικό προϊόν. Τό ἄλλο εἶναι ὅτι ὁ διαφημιστής κάποιας τηλεοπτικῆς ἐκπομπῆς, ἔδωσε ἐντολή στόν σκηνοθέτη νά βάλη στήν ἀρχή τοῦ συγκεκριμένου ἐπεισοδίου ἕναν φόνο, στό μέσο ἕναν βιασμό καί στό τέλος μία καταδίκη ἤ κάποιον ἄλλο φόνο, ὥστε στά σημεῖα αὐτά, πού θά ὑπάρχη μεγάλη ἀκροαματικότητα, νά παρεμβάλη τά διαφημηστικά μηνύματα. Μέ αὐτόν τόν τρόπο ἐξασφάλιζε μεγαλύτερη εἴσπραξη χρημάτων.

Γι’ αὐτό καί ἔλεγα στήν ἀρχή ὅτι, πράγματι, ἡ σύγχρονη τηλεόραση δέν ἐκφράζει τήν κατάσταση τῆς κοινωνίας, ἀλλά προσπαθεῖ νά τήν διαμορφώση. Ἄν σκεφθῆ κανείς ὅτι καί ἡ χρήση τῆς τηλεόρασης τίθεται μέσα στήν προοπτική της κάθε λογῆς ἐξουσίας, πού ἐπιδιώκει νά ἀποχαυνώση τόν λαό καί νά τόν ἀποπροσανατολίση, τότε καταλαβαίνει τούς βαθύτερους σκοπούς.

Δέν πρέπει νά στεκόμαστε σέ παθητική κατάσταση, ἀλλά νά ἐντατικοποιηθοῦμε. Ἡ ἐνεργοποίηση, ἐκτός των ἄλλων, συνίσταται στό νά ἀναπτύξουμε τούς ἐσωτερικούς μηχανισμούς καί νά ἀντιδροῦμε σέ κάθε προσπάθεια καταδυνάστευσης τῆς ἐλευθερίας μας. Ἡ προσπάθεια νά διαφυλάξουμε τήν ἐσωτερική μας ἐλευθερία εἶναι ἐπιβεβλημένη ἀνάγκη.

Σ.Ε.: Τό ἄρθρο “τηλεόραση καί κοινωνία” περιλαμβάνεται στό νέο βιβλίο τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου μας
“Εντεύξεις καί συνεντεύξεις” πού κυκλοφόρησε πρόσφατα.