Skip to main content

Ἐπίκαιροι Σχολιασμοὶ: Περί μιας ευσεβοφανούς διαβολής

του Πρωτ. π. Θωμά Βαμβίνη

Υπάρχουν, δυστυχώς, Χριστιανοί που κάνουν ο,τι μπορούν για να διαβάλλουν την μακραίωνη παράδοση της Εκκλησίας μας, το θεανθρώπινο μυστήριο και την ευαγγελική της άσκηση.

Οι διαβολές είναι πολλών ειδών. Οι πιο οφθαλμοφανείς είναι τα σκάνδαλα, οι «παραβατικές συμπεριφορές» ανθρώπων της Εκκλησίας, που είτε προκαλούν το κοινό περί δικαίου αίσθημα, είτε πλήττουν την συνείδηση των πιστών, που γνωρίζουν έστω και μερικώς το «πως δει εν οίκω Θεού αναστρέφεσθαι» (Α Τιμ. 3,15).

Υπάρχουν όμως και κάποιες διαβολές –ίσως διαβρωτικότερες– που δεν είναι οφθαλμοφανείς. Είναι διαβολές που σχετίζονται με την πίστη και την άσκηση. Αυτές μπορεί να τις συναντήση κανείς σε «ζηλωτές» που πολεμούν την αίρεση του Οικουμενισμού, αλλά προβάλλουν ως ορθόδοξη μια πίστη άσχετη με την εμπειρία της καθάρσεως, του φωτισμού και της θεώσεως, μια πίστη ιδεολογοποιημένη.

Για να μη μιλούμε όμως γενικά και να μη θεωρηθή ότι γράφοντας αυτά περιλαμβάνομε όλους τους αγωνιζομένους –«δικαίως και ευσεβώς»– εναντίον του Οικουμενισμού, που αλλοιώνει την πίστη και τον θεσμό της Εκκλησίας, θα γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, καταγράφοντας ενδεικτικά μιαν άποψη που διατυπώθηκε γραπτώς υπέρ του «αδιαλείπτως προσεύχεσθε», αλλά στην πραγματικότητα διαβρώνει ευσεβοφανώς στις συνειδήσεις όσων την δέχονται, την εκκλησιαστική–ευαγγελική άσκηση, την οποία μας διδάσκουν μετά διακρίσεως «πείρα μεμυημένοι» Πατέρες.

Σκοπός αυτού του σημειώματος είναι ο σχολιασμός αυτής της απόψεως, γι’ αυτό θα την καταγράψουμε χωρίς να αναφέρουμε ονόματα. Η παραπομπή σε ονοματεπώνυμα μπορεί να γίνη σε άλλη «μορφή κειμένου».

Η ευσεβοφανής διαβολή λοιπόν γίνεται με την σφορδή, έως υβριστική, κριτική μιας διδασκαλίας του Γέροντος Σωφρονίου, την οποία καταγράφει στο βιβλίο του «Οίδα άνθρωπον εν Χριστώ» ο Μητροπολίτης μας κ. Ιερόθεος. Συγκεκριμένα, στην σ.307 του βιβλίου ο Μητροπολίτης μας καταγράφει την ακόλουθη διδασκαλία του Γέροντος Σωφρονίου: «Δεν μπορεί ο Χριστιανός πολλές φορές την ημέρα να προσευχηθή με αίσθηση της Χάριτος. Ο Θεός κάποτε-κάποτε δίδει την Χάρη Του. Όταν ο νους κάνη νοερά προσευχή και κουρασθή, τότε δε μπορεί ξανά την ημέρα εκείνη να προσευχηθή εντατικά. Η διάρκεια της εντάσεως είναι διαφορετική κάθε φορά, άλλοτε εξασκείται η προσευχή μία ώρα, άλλοτε δύο ώρες, και κάποτε ένα τέταρτο. Όταν γίνεται με ένταση, αρκεί αυτό για ολόκληρη την ημέρα».

Η παραπάνω περιγραφή μιας πτυχής από την προσευχητική πείρα του Γέροντος Σωφρονίου δέχθηκε σκληρή κριτική, αφού πρώτα διαστρεβλώθηκε το νόημά της. Κατ’ αρχήν στον αρνητικό σχολιασμό της δεν παρατέθηκε ακέραιο το παραπάνω απόσπασμα. Καταγράφηκε χωρίς την πρόταση: «...Η διάρκεια της εντάσεως είναι διαφορετική κάθε φορά, άλλοτε...», οπότε στο σημείο εκείνο το «κατακρινόμενο» παράθεμα είχε την εξής μορφή: «...Όταν ο νους κάνη νοερά προσευχή και κουρασθή, τότε δε μπορεί ξανά την ημέρα εκείνη να προσευχηθή εντατικά... Άλλοτε εξασκείται η προσευχή μία ώρα, άλλοτε δύο ώρες, και κάποτε ένα τέταρτο...». Ο «σχολιαστής» αρχίζοντας την λέξη «άλλοτε» με κεφαλαίο γράμμα, έδωσε την εντύπωση ότι ο Γέροντας Σωφρόνιος μιλάει για μία η δύο ώρες προσευχής γενικώς και όχι ειδικώς για προσευχή με ένταση. Στηριγμένος σ’ αυτήν την εντύπωση θεώρησε ότι μπορούσε να αποφανθή ότι με αυτά που είπε ο Γέροντας Σωφρόνιος «Καταργεί το “αδιαλείπτως προσεύχεσθε” (Α Θεσ. Ε ,17), αφού “ο Θεός κάποτε-κάποτε δίδει την Χάρη του”, δηλαδή κατά τινα χρονικά διαστήματα (“κάποτε-κάποτε”) και αφού αρκεί μιας ώρας προσευχή μέχρι δύο ωρών “για ολόκληρη την ημέρα”...».

Όπως είναι σαφές από το ολοκληρωμένο κείμενο τα περί μιας η δύο ωρών προσευχής αφορούν προσευχή με ένταση, που σημαίνει προσευχή με γυμνό τον νου από φαντασίες, λογισμούς, αισθητές η νοητές εικόνες, μέσα σε βαθιά εξωτερική και εσωτερική ησυχία, όπως γνωρίζουμε από άλλα κείμενα του Γέροντος και του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου, αλλά και καθώς μας πληροφορούν οι Πατέρες της Φιλοκαλίας, όπως ο όσιος Νείλος που μας διδάσκει: «Στήθι επί της φυλακής σου, φυλάττων τον νουν σου από νοημάτων, κατά τον καιρόν της προσευχής, την αίτησιν πληρώσαι, και στήναι επί τη οικεία ηρεμία... Ου δυνήση προσεύξασθαι καθαρώς, πράγμασι συμπλεκόμενος υλικοίς και φροντίσι συνεχέσι δονούμενος... Μακάριος ο νους, ος κατά τον καιρόν της προσευχής τελείαν αμορφίαν εκτήσατο» (Περί προσευχής, κεφ. 70, 71 και 117). Ο όσιος Νείλος που μιλά για «καιρόν της προσευχής» δεν καταργεί προφανώς το «αδιαλείπτως προσεύχεσθε», διότι, σύμφωνα με τους διδασκάλους αυτής της νοεράς επιστήμης, και η ολιγόλεπτη προσευχή που γίνεται με ένταση προσοχής, «αμορφία του νου» και αίσθηση της Χάριτος, δίνει στο νου ενέργεια προσευχής για όλη την ημέρα. Ο νους κολλά στο όνομα του Χριστού και το μνημονεύει «αδιαλείπτως». Αυτό σημαίνει το «...αρκεί αυτό για ολόκληρη την ημέρα» του Γέροντος Σωφρονίου. Δεν σημαίνει: μη προσεύχεσθε και μη θυμάσθε τον Θεό πέρα από μία η δύο ώρες την ημέρα, όπως λανθασμένα «σχολιάσθηκε».

Η αδυναμία του «σχολιαστή» του Γέροντος Σωφρονίου και του Μητροπολίτου Ναυπάκτου να διακρίνη την ενότητα της διδασκαλίας που είναι καταγραμμένη στο βιβλίο: «Οίδα άνθρωπον εν Χριστώ», τον οδήγησε και στην εξής «ανακάλυψη». Σε άλλο σημείο του βιβλίου (σ. 260) εντόπισε την διδασκαλία του Γέροντος Σωφρονίου για το ότι: «Συνεχώς πρέπει να προσευχόμαστε, ακόμη και όταν βαδίζουμε στον δρόμο». Αυτή η «ανακάλυψη» αντί να τον κάνη να προβληματιστή, μη τυχόν δεν κατανόησε καλά τις διδασκαλίες περί προσευχής με αίσθηση της Χάριτος η περί προσευχής με ένταση, ώστε να αναθεωρήση τυχόν λανθασμένες εκτιμήσεις του, αυτός διέγνωσε «αντίφασιν» στον Γέροντα και στον καταγράψαντα την διδασκαλία του!

Μετά από τα παραπάνω θεωρούμε ότι είναι άκρως απαραίτητη η διατύπωση κάποιων επιπλέον συμπερασμάτων για τον «σχολιασμό» της πείρας του Γέροντος Σωφρονίου.

Πρώτον, η παραπάνω κριτική πάνω στο διαστρεβλωμένο νόημα της διακριτικής διδασκαλίας του Γέροντος Σωφρονίου είναι ευσεβοφανής διαβολή της εκκλησιαστικής ασκήσεως, διότι με τον προβαλλόμενο αγώνα για το «αδιαλείπτως προσεύχεσθε» διαβάλλονται στις ευπρόσβλητες συνειδήσεις μελών της Εκκλησίας άνθρωποι που με τον προφορικό και γραπτό τους λόγο διδάσκουν την μέθοδο των ορθοδόξων Πατέρων, που οδηγεί στο «αδιαλείπτως προσεύχεσθε». Διαβάλλονται ορθόδοξα κείμενα που μεταδίδουν έμπνευση για το λεπτότατο και αναγκαιότατο έργο της προσευχής.

Δεύτερον, εμφανίζεται ο συντάκτης της κριτικής, χωρίς πιθανώς να το αντιλαμβάνεται, ως κάτοχος προσευχητικής πείρας ανώτερης από του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ο οποίος στην επιστολή του «Προς την σεμνοτάτην εν μοναζούσαις Ξένην», γράφει για το πόσο εύκολη είναι η διακοπή του συνεχούς «της προς τον Θεόν θυμηρεστάτης ομιλίας», αφού και η σκέψη μόνον «του πλησιασμού» και η προσδοκία της συναντήσεως με «ομοτρόπους» ασκητές μπορεί να το διακόψη. Αυτός κρίνοντας αρνητικά την διδασκαλία του Γέροντος Σωφρονίου αφήνει να εννοηθή ότι είναι κάτι φυσικό για τους πιστούς το «αδιαλείπτως προσεύχεσθε» με ένταση και αίσθηση της Χάριτος. Πάντως, ο άγιος Νικόδημος ο αγιορείτης, μιλώντας για την προσευχή που «γίνεται δια μέσου μελέτης και θεωρίας», γράφει: «Όθεν, θέλωντας εσύ να προσευχηθής δια κάποιον διάστημα καιρού, οίον, το ήμισυ της ώρας, η, μίαν ολόκληρον ώραν, η και περισσότερον• ημπορείς να προσθέσης εις την προσευχήν σου, και μίαν μελέτην πνευματικήν...» (Αόρατος Πόλεμος, σ. 160-161). Προφανώς ο Άγιος μιλώντας για «το ήμισυ της ώρας, η, μίαν ολόκληρον ώραν» προσευχής δεν καταργεί το «αδιαλείπτως προσεύχεσθε», αλλά γνωρίζει εκ πείρας το πως θα μιλήση με διάκριση στους ανθρώπους για το σημαντικότατο θέμα της προσευχής.

Τρίτον, όταν συγχέονται οι ανθρώπινες ενέργειες με τις θείες, όταν για παράδειγμα δεν γίνεται διάκριση μεταξύ της ασκητικής προσευχής και αυτής που είναι δώρο της Χάριτος, τότε είναι φυσικό να μη κατανοούμε τι σημαίνει ότι «ο Θεός κάποτε-κάποτε δίδει την Χάρη του». Αυτό όμως δηλώνει ότι στην συνείδησή μας έχουμε διαβρωμένο το θεμέλιο της εκκλησιαστικής ασκήσεως, που είναι η συνέργεια του ανθρώπου στο έργο της Χάριτος.

Ο άνθρωπος σήμερα έχει ανάγκη από λόγο αληθινό, ήρεμο και διακριτικό, λόγο «πίστεως εκ θεωρίας». Δεν έχει ανάγκη από ιδεολογήματα και φωνασκίες που είναι πιθανά γεννήματα σκοπιμοτήτων.

ΕΠΙΚΑΙΡΟΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΙ

  • Προβολές: 2930