Skip to main content

Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Ευσταθής υποδομή

του Πρωτ. π. Θωμά Βαμβίνη

Ο άγιος Ευστάθιος, ο στρατηγός Πλακίδας, του οποίου η μνήμη γιορτάζεται στις 20 Σεπτεμβρίου, αποτελεί ένα ιστορικό πρότυπο ανθρωπιστικής παιδείας. Μέσα στο συναξάριό του παρουσιάζεται ως ο φυσικός αυθεντικός άνθρωπος, ο οποίος προσήλκυσε την φιλία του Χριστού.

Στην περίπτωσή του φαίνεται το πως ο φυσικός άνθρωπος συναντιέται με τον Θεό. Ακόμη περιγράφεται το ποιός είναι αυτός ο φυσικός άνθρωπος και το πως η καλλιέργειά του, που είναι το περιεχόμενο της λεγόμενης ανθρωπιστικής παιδείας, κρατά ανοιχτή την θεολογική προοπτική του ανθρώπου.

Ο άγιος Ευστάθιος έζησε στο τέλος του 1ου μ.Χ. αιώνα. Ήταν στρατηγός του Ρωμαϊκού στρατού με πολλές επιτυχίες στα πεδία των μαχών, γεγονός που του προσπόριζε την τιμή και την εύνοια του αυτοκράτορα Τραϊανού.

Ήταν ένας άνθρωπος που ήξερε να «διοική» τον εαυτό του και τους στρατιώτες του. Δεν γνώριζε τον αληθινό Θεό. Ζούσε μέσα στο θρησκευτικό κλίμα της ειδωλολατρίας. Ήταν όμως άνθρωπος με καθαρή και βαθιά σκέψη συνδεδεμένη με «αθλητική» θέληση.

Είναι σημαντική η περιγραφή της ζωής του από τους συναξαριστές για το διάστημα που ασκούσε την στρατιωτική τέχνη, πριν ακόμη γνωρίση τον Χριστό. Τονίζονται κυρίως τέσσερις αρετές του. Ήταν ευλαβής. Κυριαρχούσε στα κατώτερα πάθη του. Ήταν δίκαιος, αλλά και ελεήμων.

Δεν θα άναφερθούμε σε λεπτομέρειες από τον θαυμαστό βίο του. Πιστεύουμε όμως ότι έχει ιδιαίτερο παιδαγωγικό ενδιαφέρον η μελέτη των αρετών του αγίου Ευσταθίου η, πιο σωστά, του στρατηγού Πλακίδα, που τον διέκριναν πριν ακόμη γνωρίση τον Χριστό. Το όνομα Ευστάθιος το έλαβε στο Βάπτισμα, ως δηλωτικό της σταθερότητάς του στην πίστη. Τις αρετές αυτές αξίζει να τις δούμε λίγο εκτενέστερα, γιατί δείχνουν το περιεχόμενο που μπορεί να έχη μια σύγχρονη αγωγή, αν θέλουμε να αντιστρέψουμε το «παιδαγωγικό κλίμα», το στυγνά υλιστικό και φιλοτομαριστικό, που χαρακτηρίζεται από την αποϊεροποίηση και την αποανθρωποποίηση, ώστε να πλουτίσουμε την ύπαρξη των παιδιών και των εφήβων με μια ολοκληρωμένη Παιδεία.

Τους βαρείς χαρακτηρισμούς της αποϊεροποίησης και της αποανθρωποποίησης δεν τις αναφέρουμε για την Παιδεία που παρέχεται μέσω της κρατικής η της ιδιωτικής εκπαίδευσης. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η Παιδεία στις μέρες μας δεν είναι υπόθεση μόνο του σχολείου η της οικογένειας. Ο παιδαγωγικός ρόλος μάλιστα του σχολείου είναι, δυστυχώς, στις μέρες μας σχεδόν ασήμαντος. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι ρόλος παραμελημένου κομπάρσου. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που παίζουν ρόλο παιδαγωγού, δασκάλου και διαμορφωτή αντιλήψεων και ήθους στα παιδιά και τους εφήβους, που είναι δύσκολο να προσδιοριστούν και να ελεγχθούν. Το διαδίκτυο με τις διάφορες μορφές επικοινωνίας που παρέχει ευνοεί και το καλό και το κακό. Από εκεί εύκολα διαχέονται όλα τα μηνύματα μιας σύγχρονης αποδομητικής –και όχι εποικοδομητικής– Παιδείας.

Ο στρατηγός Πλακίδας, λοιπόν, ήταν ευλαβής. Δεν γνώριζε τον αληθινό Θεό, αλλά σεβόταν τα ιερά. Είχε την φυσική θρησκευτικότητα. Είναι πολύ σημαντικό πράγμα το να διατηρή κανείς μέσα του την αίσθηση του ιερού. Η αίσθηση αυτή τρέφεται από τον σεβασμό που έχουμε στον εαυτό μας, στην ζωή μας και στους άλλους ανθρώπους, καθώς και στα πράγματα που μας περιβάλλουν. Παραλλάσσοντας κάπως τα λόγια του Ευαγγελιστού Ιωάννου μπορούμε να πούμε ότι, αν δεν σεβόμαστε τους ανθρώπους και τα πράγματα που βλέπουμε, πως θα σεβαστούμε τον Θεό που δεν βλέπουμε; Γι’ αυτό ο σεβασμός στα ιερά είναι στοιχείο που χαρακτηρίζει την στάθμη του πολιτισμού μας, αλλά και την ανθρωπιά μας.

Στον άνθρωπο είναι φυσική η κίνηση προς τον Θεό. Αυτή η κίνηση είναι το πλέον αρχέγονο στοιχείο του ανθρώπου. Έχει εγκατασπαρή στην φύση μας «άμα τη συστάσει» μας. Είναι συνεκτικό στοιχείο της υπάρξεώς μας. Γι’ αυτό από τα αρχαία χρόνια εμπότιζε την κοινοτική μας ζωή και συγκροτούσε ως πνευματικός νευρικός ιστός την στενή και την ευρύτερη κοινωνία μας. Βάζουμε παρελθόντα χρόνο σ’ αυτές τις διατυπώσεις γιατί στις μέρες μας αυτή η συνεκτική δύναμη του ανθρώπινου βίου, η κίνηση προς τον Θεό, τείνει να καταστή απόρρητο προσωπικό δεδομένο, κάτι σαν ψυχική αναπηρία, που δεν θα πρέπη να χαρακτηρίζη την κοινωνική ζωή των ανθρώπων.

Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσουμε και κάτι που έχει σχέση με την θεολογία της «Νέας Εποχής», σύμφωνα με την οποία ο Θεός που λατρεύεται μέσω όλων των θρησκειών είναι ένας. Αυτό είναι ένα φοβερό λάθος. Κοινή είναι η εγκατεσπαρμένη μέσα σε όλους τους ανθρώπους δίψα για τον Θεό, η οποία σε άλλους παραμένει έντονη και σε άλλους έχει μεταλαχθή σε «θρησκευτική αναζήτηση» άλλων πραγμάτων. Οι θρησκείες όμως που θέλουν να ικανοποιήσουν αυτήν τη δίψα δεν μιλούν για τον ίδιο Θεό. Οι θεολογίες τους χωρίζονται με αδιαπέραστα χάσματα.

Είναι σημαντικό όμως για την ανθρώπινη Παιδεία να κρατά ζωντανή μέσα στους ανθρώπους την αρχέγονη δίψα για τον Θεό, την ευλάβεια προς τα ιερά, η οποία, όπως σημειώσαμε, τρέφεται από τον υγιή σεβασμό προς τον εαυτό μας, τους άλλους ανθρώπους, αλλά και προς τον κόσμο των πραγμάτων –των δημιουργημάτων– που βρίσκονται γύρω μας.

Ο στρατηγός Πλακίδας ήταν επίσης κύριος των κατωτέρων παθών. Η λογική του κυριαρχούσε στις στρεβλές κινήσεις του παθητικού της ψυχής του. Είχε θέληση αθλητή. Γνώριζε εμπειρικά την υγεία του κόπου και την αρρώστια της ραθυμίας. Η αγάπη του κόπου –η αθλητική θέληση– τον κρατούσε ελεύθερο από εξαρτήσεις σε κατώτερα πάθη. Σε περιόδους ειρήνης, μας πληροφορεί το συναξάρι του, για να μην αφήνη τον εαυτό του και τους στρατιώτες του να συνηθίζουν στην αδράνεια και να καταλαμβάνονται από την μαλθακότητα –κύρια αιτία της βύθισης σε κατώτερα πάθη– τους γύμναζε και γυμναζόταν μαζί τους συνεχώς. Για να έχουν μάλιστα μια διαρκή σχέση με την τέχνη του πολέμου τους «γύμναζε» και ταυτόχρονα τους «ψυχαγωγούσε» με το κυνήγι.

Ο στρατηγός Πλακίδας είχε και δύο ακόμη αρετές που συμπλήρωναν την προσωπικότητά του. Ήταν δίκαιος και ελεήμων.

Μέσα στις ανθρώπινες αντιλήψεις η δικαιοσύνη δεν μπορεί εύκολα να συνδυασθή και με την ελεημοσύνη. Η δικαιοσύνη συνήθως απαιτεί μια ψυχρότητα και κάποιες φορές μια σκληρότητα, που σβήνει ακόμη και το πατρικό φίλτρο, σύμφωνα με την παροιμιώδη λατινική φράση «Dura lex, sed lex» (σκληρός νόμος, αλλά νόμος). Στον στρατηγό Πλακίδα η δικαιοσύνη συνδεόταν με την ελεήμονα διάθεση. Μισούσε την αδικία. Δεν ήθελε να υπάρχη άνθρωπος αδικούμενος. Και ταυτόχρονα σπλαχνιζόταν τους πάσχοντες, τους φτωχούς, τους «εν ανάγκαις». Ήταν ρωμαλέος στρατιωτικός, ευφυής και ανδρείος στον πόλεμο, αλλά ταυτόχρονα δίκαιος και σπλαχνικός στους πόνους και τις ανάγκες των ανθρώπων.

Αυτός ο συνδυασμός των αρετών τον αποδείκνυε στην ζωή του Χριστιανό, πριν ακόμη γνωρίση τον Χριστό. Αυτές οι αρετές τον έφθασαν στο σημείο να γίνη ικανός να δη τον Χριστό και να συνομιλήση μαζί Του. Να δεχθή την αποκάλυψη του ζωντανού Θεού, «εν προσώπω» του εσταυρωμένου Ιησού Χριστού.

Δεν θα περιγράψουμε τον θαυμαστό τρόπο με τον οποίο του αποκαλύφθηκε ο Χριστός. Θα επισημάνουμε μόνο το ότι, ενώ, όπως λέει το συναξάρι του, «ήτο κρατημένος από την πλάνην των ειδώλων, δια την πολλήν αυτού ευλάβειαν και καλοκαγαθίαν, ηξιώθη να λάβη το εις την πίστιν κάλεσμα άνωθεν παρά Θεού, καθώς έλαβεν αυτό ο απόστολος Παύλος». Κατά την φανέρωσή Του μάλιστα ο Χριστός του είπε: «Εγώ είμαι ο Χριστός τον οποίο δεν ηξεύρεις και τιμάς με τα έργα σου».

Στην εποχή μας, που πολλοί νέοι, δυστυχώς, δεν προσεγγίζουν την Εκκλησία και δεν μετέχουν στην ζωή της, είναι χρήσιμο να παρέχεται σ’ αυτούς ως ανθρωπιστική Παιδεία, ως καλλιέργεια του φυσικού ανθρώπου, η διδασκαλία και άσκηση των αρετών του αγίου Ευσταθίου που είχε πριν γνωρίση τον Χριστό. Δηλαδή η ευλάβεια στα ιερά, η κυριαρχία του νου στα κατώτερα πάθη, η δικαιοσύνη και η ελεημοσύνη.

Με μια τέτοια «ευσταθή» υποδομή, παρεχόμενη από όσους παράγοντες αγωγής το μπορούν, είναι δυνατόν κάποιοι να ελκυστούν από τον Χριστό στην αληθεια και την ζωή Του.–

ΕΠΙΚΑΙΡΟΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΙ

  • Προβολές: 2821