"Ματωμένα Ράσα"

Ν. Α. Παπανικολάου, ἰατροῦ, Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου

Ἦταν τὸ φθινόπωρο τοῦ 1943, ὅταν ξεπέζεψε μὲ ἀσυνήθιστη σβελτάδα ἀπ' τὸ ἄλογό του στὴν πλατεῖα τοῦ χωριοῦ μου ἕνας ἱερωμένος. Ἦταν ὁ δεσπότης τῆς Κοζάνης, ὁ Ἰωακείμ, ποῦ ἄφησε τὴν μητρόπολή του καὶ βγῆκε ἀντάρτης μὲ τὶς δυνάμεις τοῦ ΕΛΑΣ (Ἑλληνικὸς Ἀπελευθερωτικὸς Στρατός).  Μπῆκε στὸ καφενεῖο κι ὅλοι οἱ κάτοικοι τοῦ χωριοῦ, ποῦ βρέθηκαν στὴν πλατεῖα, ἔσπευσαν ν' ἀσπαστοῦν τὸ χέρι του. Φυσικὰ πρῶτοι στὴ σειρὰ καὶ οἱ νέοι. Σὰν τ' ἀσπάστηκα κι ἐγώ -δεκαεξάχρονος τότε- μὲ χάϊδεψε τρυφερὰ στὸ κεφάλι καὶ μὲ ρώτησε:

-Πῶς πᾶνε τὰ ἀετόπουλα;

-Ποιά;

-Τὰ ἀετόπουλα. Τὰ παιδάκια τοῦ χωριοῦ. Ὀργανώθηκαν;

Δὲν κατάλαβα τὴν ἐρώτησή του, γιατί ἀγνοούσαμε ἴσαμε τότε πῶς καὶ τὰ μικρὰ παιδά, κάτω τῶν δεκαπέντε ἐτῶν, εἶχαν ὀργανωθῇ καὶ πρόσφεραν τὶς ὑπηρεσίες τους στὴν Ἀντίσταση. Ἀπὸ τὸν Ἰωακεὶμ μάθαμε πῶς ἀπὸ τὴν ἄνοιξη ἐκείνης τῆς χρονιᾶς στὴν Θεσσαλία, ἀνάμεσα στὶς τόσες ἀντιστασιακὲς ὀργανώσεις ποῦ συγκροτήθηκαν, ἦταν καὶ αὐτὴ τῶν ἀετόπουλων. Ἐγὼ καὶ τὰ ἄλλα παιδιὰ τῆς ἡλικίας μοῦ εἴμασταν ὀργανωμένοι στὴν ΕΠΟΝ (Ἑνιαία Πανελλήνια Ὀργάνωση Νέων). Γρήγορα, μετὰ τὴν παραίνεση τοῦ Ἰωακείμ, ὀργανώθηκαν καὶ οἱ πιτσιρίκοι τοῦ χωριοῦ μου.

Ὁ Ἴωακέίμ (Ἀποστολίδης) καταγόταν ἀπὸ τὸ Ὀρτάκιοϊ τῆς Βιθυνίας, ἐκλέχτηκε ἐπίτιμος πρόεδρος τῆς Ἐθνικῆς Ἀλληλεγγύης καὶ ὕστερα ἐθνοσύμβουλος τῆς ΠΕΕΑ (Πολιτικὴ Ἐπιτροπὴ Ἐθνικῆς Ἀπελευθέρωσης), τῆς "Κυβέρνησης τοῦ Βουνοῦ". Καθαιρέθηκε γιὰ τὴν δράση του, ἀλλὰ ἐπανῆλθε στὸ ἀξίωμά του, ὄχι ὅμως στὴν ἕδρα του, τὸ 1956.

Ἀλλὰ δὲν ὑπῆρξε μόνον ὁ Ἰωακεὶμ τῆς Κοζάνης, ποῦ πῆρε μέρος στὴν Ἀντίσταση. Ὑπῆρχαν καὶ ἄλλοι λειτουργοὶ τῆς Ἐκκλησίας μας, ποῦ πρόσφεραν τὶς ὑπηρεσίες τους καὶ θυσιάστηκαν σ' αὐτήν. Ἅς τοὺς παρακολουθήσουμε.

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος τῆς ἐποχῆς ἐκείνης Χρύσανθος (Φιλιππίδης), καταγόταν ἀπὸ τὴν Κομοτηνή. Λόγιος, γλωσσομαθὴς καὶ ἀκαδημαϊκός, ἀρνήθηκε νὰ ὑποδεχθῇ τὰ γερμανικὰ στρατεύματα, ὅταν εἰσῆλθαν στὴν Ἀθήνα, στὶς 27 Ἀπριλίου 1941. Ἐπίσης, ἀρνήθηκε νὰ ἐκτελέση Δοξολογία στὴν Μητρόπολη τῆς Ἀθήνας γιὰ τὴν εἴσοδό τους. Εἶπε τότε στὸν Γερμανὸ στρατηγὸ Στοῦμε, πρῶτο διοικητὴ τῆς Ἀθήνας πῶς: "Δοξολογία γίνεται στὴν ἀπελευθέρωση μιᾶς χώρας καὶ ὄχι ὅταν σκλαβώνεται". Ἐπίσης, ἀρνήθηκε νὰ ὀρκίση τὴν πρώτη κατοχικὴ κυβέρνηση τοῦ Τσολάκογλου, ἀγωνίστηκε γιὰ τὴν ἐπιβίωση τοῦ λαοῦ τῆς Ἀθήνας μὲ τὴν ὀργάνωση συσσιτίων καὶ ἀπέτρεψε τὴν ἐκτέλεση πατριωτῶν. Οἱ Γερμανοὶ τὸν ἐκθρόνισαν.

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Δαμασκηνὸς (Παπανδρέου) ἀπὸ τὴν Δορβιτσὰ Ναυπακτίας, ἀντικατέστησε τὸν Χρύσανθο. Αὐτὸς ὅρκισε τὴν κατοχικὴ κυβέρνηση. Πρόσφερε σημαντικὸ κοινωνικὸ ἔργο στὰ χρόνια τῆς σκλαβιᾶς μας, συνέβαλε στὴν ματαίωση τῆς πολιτικῆς ἐπιστράτευσης, ποῦ ἤθελαν νὰ ἐπιβάλουν οἱ δυνάμεις τῆς Κατοχῆς καὶ βοήθησε στὴν ἀπελευθέρωση πολλῶν ἀγωνιστῶν τῆς Ἀντίστασης. Ἵδρυσε τὸν "Ἐθνικὸ Ὀργανισμὸ Ἐθνικῆς Ἀλληλεγγύης". Οἱ Γερμανοὶ τὸν ἀπομόνωσαν γιὰ ἕνα χρονικὸ διάστημα στὸ σπίτι του.

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφεὶμ (Τίκας) ἀπὸ τὸ Ἀρτεσιανὸ Καρδίτσας, ὑπῆρξε Μητροπολίτης Ἄρτας καὶ μετὰ Ἰωαννίνων. Ὀργανώθηκε στὸν ΕΔΕΣ (Ἐθνικὸς Δημοκρατικὸς Ἑλληνικὸς Σύνδεσμος) τοῦ Ζέρβα καὶ πολέμησε δίπλα του. Στὸν ΕΔΕΣ προσχώρησε καὶ ὁ Μητροπολίτης Παραμυθιᾶς Δωρόθεος. Τὸ 1974 ὁ Σεραφεὶμ ἐκλέχτηκε Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν.

Ὁ Μητροπολίτης Σάμου καὶ Ἰκαρίας Εἰρηναῖος (Παπαμιχαὴλ) ἀπὸ τὸ Κιτιρλὶ Βιθυνίας, προσχώρησε στὸ ΕΑΜ, ἀνέπτυξε ἀντιστασιακὴ δράση καὶ φυγάδευσε Ἄγγλους αἰχμαλώτους. Ὅταν ἀπελευθερώθηκε ἡ Σάμος, μετὰ τὴν συνθηκολόγηση τῆς Ἰταλίας τὸ 1943 καὶ μέχρι νὰ τὴν καταλάβουν οἱ Γερμανοί, ὑπῆρξε πρόεδρος τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀπελευθέρωσης Ἐδάφους. Ἀπὸ τὸν ἄμβωνα ἐξυμνοῦσε τὴν ἀντίσταση καὶ κατήγγειλλε τὶς ὠμότητες τῶν κατακτητῶν. Ἀποπειράθηκαν νὰ τὸν δολοφονήσουν, ἀλλὰ διέφυγε στὴν Μέση Ἀνατολή.

Ὁ Μητροπολίτης Κερκύρας Ἀλέξανδρος (Δήμογλου) ἔσωσε ἀπὸ ἐκτέλεση 23 μαθητὲς Γυμνασίου, ὅταν ὁ στρατιωτικὸς διοικητὴς Ἰονίων Νήσων τοὺς κατεδίκασε σὲ θάνατο, γιατί προέβησαν σὲ ἐκδήλωση ἐναντίον τοῦ Μουσολίνι.

Ὁ Μητροπολίτης Καρύστου Παντελεήμων ἀπὸ τὴν ἀρχὴ στάθηκε στὸ πλευρὸ τῆς Ἀντίστασης καὶ ὑπῆρχε σύνδεσμος μὲ τὶς μυστικὲς συμμαχικὲς ὑπηρεσίες. Ἔφυγε γιὰ τὴν Μέση Ἀνατολή, ὅπου ἔγινε Μητροπολίτης τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων.

Ὁ Μητροπολίτης Σπετσῶν, Ἐρμιονίδας καὶ Τροιζηνίας Προκόπιος βοήθησε σημαντικὰ τὴν Ἐθνικὴ Ἀντίσταση τῆς περιοχῆς τοῦ καὶ συνέβαλε στὴν ἵδρυση καὶ ἀνάπτυξη τοῦ ΕΛΑΝ (Ἑλληνικὸ Λαϊκὸ Ἀπελευθερωτικὸ Ναυτικό). Οἱ συνεδριάσεις τῶν ἀντιστασιακῶν λάβαιναν χώρα στὸ σπίτι του μὲ παρόντα πάντα τὸν ἴδιο.

Ὁ Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος (Δημητρίου) ἔσωσε τὴν ζωὴ κρατουμένων, καὶ κυρίως Ἑβραίων τῆς Ζακύνθου, ὅταν ὁ γερμανὸς Φρούραρχος ζήτησε ἀπὸ τὸν Δήμαρχο τῆς Ζακύνθου Λουκᾶ Καρρὲρ κατάλογο τῶν Ἑβραίων. Μέσα στὸν φάκελλο ἦταν γραμμένα μόνον δύο ὀνόματα: τοῦ Μητροπολίτη καὶ τοῦ Δημάρχου. Καὶ ὅταν μιὰ ἄλλη φορὰ θέλησαν οἱ Γερμανοὶ νὰ ἐκτοπίσουν τοὺς Ἑβραίους στὴν Κέρκυρα, ὁ Χρυσόστομος εἶπε πῶς θὰ πάη καὶ αὐτὸς μαζί τους. Μετὰ οἱ Ἕλληνες Ἑβραῖοι φυγαδεύτηκαν στὰ χωριὰ τοῦ νησιοῦ.

Ὁ Μητροπολίτης Γρεβενῶν Γερβάσιος (Σουμελίδης) ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς Ἀντίστασης στάθηκε στὸ πλευρὸ τῆς καί, ὅταν γιορτάσθηκε ἡ ἀπελευθέρωση τῆς πατρίδας μας, στὴν Δοξολογία ἐκφώνησε σημαντικὴ ὁμιλία ποῦ κατέληξε: "Νὺν ἀπολύοις τὸν δοῦλον σου Δέσποτα".

Ὁ Μητροπολίτης Μηθύμνης Λέσβου Διονύσιος (Μηνὰς) ὑπῆρξε μέλος τῆς Ἐθνικῆς Ἀντίστασης καὶ πρόεδρος τῆς Νομαρχιακῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ ΕΑΜ (Ἐθνικὸ Ἀπελευθερωτικὸ Μέτωπο) Λέσβου.

Ὁ Μητροπολίτης Ἀττικῆς καὶ Μεγαρίδος Ἰάκωβος (Βαβανάτσος), μὲ προσωπικές του ἐπεμβάσεις, ἀπέτρεψε τὴν ἐκτέλεση πατριωτῶν, συνέβαλε στὴν ἀπόλυση κρατουμένων, στὴν φυγάδευση ἀγωνιστῶν τῆς Ἐθνικῆς Ἀντίστασης καὶ στὴν ἀποτροπὴ πυρπόλησης χωριῶν τῆς Ἀττικῆς.

Ὁ Μητροπολίτης Λευκάδας καὶ Ἰθάκης Δωρόθεος (Παλλαδινὸς) ἔσωσε ἀπὸ τὸν θάνατο ἀγωνιστὲς προτάσσοντας τὰ στήθη του. Ὅταν κάποτε οἱ Γερμανοὶ ἔστησαν ἀντιστασιακοὺς στὴν πλατεῖα γιὰ ἐκτέλεση, ὁ Δωρόθεος βγῆκε μπροστὰ καὶ ἀνοίγοντας τὸ ράσο του εἶπε: "Πρῶτα χτυπῆστε ἐμένα ἐδῶ" κι ἔδειξε τὸ στέρνο του. Ἔτσι σώθηκαν οἱ μελλοθάνατοι.

Ἀπὸ τὶς βουλγαροκτρατούμενες περιοχὲς τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας καὶ Δυτικῆς Θράκης ἐκτοπίστηκαν οἱ Μητροπολῖτες: Σιδηροκάστρου Βασίλειος, Ζιχνῶν Ἀλέξανδρος, Σερρῶν Κωνσταντῖνος, ὅπως καὶ ὁ ἀναπληρωτὴς τῆς Μητρόπολης Ἀλεξανδρούπολης, Ἐπίσκοπος Πατάρων Μελέτιος καὶ ὁ ἀναπληρωτὴς τῆς Μητρόπολης Ξάνθης Ἰωακείμ.

Ἀλλὰ δὲν ὑπῆρξαν μόνο Μητροπολῖτες ἀγωνιστὲς δίπλα στὶς ἀντιστασιακὲς δυνάμεις τῆς χώρας μας. Ὑπῆρξαν καὶ ἄλλοι ἐκπρόσωποι τῆς Ἐκκλησίας μας. Ὑπολογίζεται πῶς οἱ ἐκτελεσθέντες κληρικοὶ κατὰ τὴν διάρκεια τῆς Κατοχῆς ἀνέρχονται στοὺς 140.

Ἀπὸ τοὺς πρώτους ἐκτελεσθέντες ἦταν ὁ ἀρχιμανδρίτης στὸ Σκαλάκι Ἡρακλείου Κρήτης Φώτιος Θεοδοσάκης καὶ ὁ παπᾶς τοῦ χωριοῦ Πράσε Μανώλης Κουκουράκης. Ὁ Ἀρχιμανδρίτης Κοζάνης Ἰωακεὶμ Λιούλιας (Παπαλιούλιας) προσχώρησε στὸ ΕΑΜ, ἀνέπτυξε ἀξιόλογη δράση, συνελήφθη ἀπὸ τοὺς Γρεμανούς, βασανίσθηκε καὶ ἐκτελέσθηκε μὲ ὀκτὼ πατριῶτες στὴν Θεσσαλονίκη.

Ὁ παπᾶς Κολοκυθιᾶς τῆς Δ. Φθιώτιδας Κώστας Τζεβελέκας, ποῦ πῆρε τὸ ψευδώνυμο Παπακουμπούρας καὶ πολέμησε δίπλα στὸν Ἄρη Βελουχιώτη, ὑπῆρξε ἕνας ψηλός, καλόκαρδος καὶ μεγαλόψυχος ἀγωνιστής, ποῦ ὅταν περνοῦσε ἀπὸ τὰ χωριὰ ποῦ δὲν εἶχαν παπᾶ, ἄνοιγε τὴν ἐκκλησία καὶ λειτουργοῦσε. Τὸ ἴδιο ἔκανε καὶ στὰ Τοπόλιανα χριστουγεννιάτικα μὲ ψάλτη τὸν Ἄρη.

Ὁ παπᾶς τῆς Βίτσιστας Καστοριάς, παπα-Δημήτρης, βγῆκε ἀντάρτης μὲ τὶς δυνάμεις τοῦ ΕΛΑΣ μὲ τὸ ψευδώνυμο Παπαφλέσσας καὶ σκοτώθηκε. Ἠρωϊκὸ θάνατο βρῆκε κι ἕνας ἄλλος Παπαφλέσσας τοῦ 26ου Συντάγματος τοῦ ΕΛΑΣ στὴν Ἀνατ. Μκεδονία σὲ μάχη μὲ τοὺς Βουλγάρους.

Γνωστὸς στὴν Ἱστορία τῆς Ἀντίστασης παρέμεινε ὁ Γερμανὸς (Δημάκος), μοναχὸς τῆς Μονῆς Ἀγάθωνος, ποῦ βγῆκε στὸ βουνὸ δίπλα στὸν Ἄρη μὲ τὸ ψευδώνυμο Ἀνυπόμονος. Στὴν Δρᾶμα ἐκτελέσθηκαν ἀπὸ τοὺς Βουλγάρους οἱ ἱερεῖς: Ἀναστάσιος Καρυπίδης, Στυλιανὸς Γρίππας, Ἰάκωβος Κορυφίδας, Σάββας Καραγιαννίδης, Γεώργιος Ἀλεξιάδης, Ἄνθιμος Παπαδόπουλος.

Καὶ τὰ μοναστήρια μας ἀποτέλεσαν καταφύγια τῶν ἀνταρτῶν, τῶν καταδιωκόμενων καὶ τῶν συμμάχων μας Ἄγγλων.

Τὸν Δεκέμβριο τοῦ 1943 οἱ Γερμανοὶ ἐκτέλεσαν δέκα μοναχοὺς στὴν θέση "Ψηλὸς Σταυρὸς" ἀπὸ τὸ μοναστήρι τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου. Στὰ Καλάβρυτα ἐκτέλεσαν δύο Ἀρχιμανδρῖτες, ἕναν παπᾶ καὶ ἕναν θεολόγο.

Θὰ τελειώσω τὴν συμβολὴ τῶν λειτουργῶν τῆς Ἐκκλησίας μας στὴν Ἀντίσταση μὲ τὸν παπᾶ τοῦ Ἀγρινίου, τὸν Κωνσταντῖνο Παπαβαλῇ, ποῦ σκηνοθετοῦσε εἰκονικὲς κηδεῖες μὲ φέρετρα ποῦ περιεῖχαν ὅπλα προοριζόμενα γιὰ τοὺς ἀντάρτες. Ἡ νεκρώσιμη πομπὴ πήγαινε κάτω ἀπὸ τὰ βλέμματα ὅλων στὸ νεκροταφεῖο, ὅπου ὁ ὑπάλληλός του ἦταν ὁ Χριστοφόρος Σῶτος, στέλεχος τοῦ ΕΑΜ. Τὴν νύχτα ἔρχονταν οἱ ἀντάρτες καὶ προωθοῦσαν τὰ ὅπλα στὸ βουνό. Ὁ Παπαβαλής, κατὰ ὁμολογία του, πραγματοποίησε πάνω ἀπὸ τριάντα πέντε (35) εἰκονικὲς κηδεῖες. Τὸ διασκεδαστικὸ τῆς νεκρώσιμης πομπῆς ἦταν ὅτι στὸ πέρασμά της οἱ Γερμανοὶ στέκονταν προσοχὴ καὶ χαιρετοῦσαν.

Οἱ Κληρικοί μας στὰ χρόνια τῆς σκλαβιᾶς ἵδρυσαν τὴν Ἐθνικὴ Ἀπελευθερωτικὴ Ὀργάνωση "Παγκληρικὴ Ἕνωση", ποῦ πολέμησε γιὰ τὴν λευτεριά μας. Ἱδρύθηκε σὲ Συνέδριο τῶν Κληρικῶν στὴν Σπερχειάδα Φθιώτιδας, τὸν Ἰούνιο τοῦ 1943. Ὀργανώθηκαν σ' αὐτήν, δίπλα στὸ ΕΑΜ, πάνω ἀπὸ 3.000 Κληρικοί. Ὑπολογίζεται πῶς τὸ 75% τοῦ ἐφημεριακοῦ Κλήρου πῆρε μέρος στὸν ἀγῶνα τῆς Ἐθνικῆς Ἀντίστασης.

Τὴν ἄλλη χρονιὰ πραγματοποιήθηκε δεύτερη διάσκεψη τῆς "Παγκληρικὴς Ἕνωσης" στὸ Καρπενήσι. Τότε πῆραν τὴν ἀπόφαση πῶς ὁ Κλῆρος θεωρεῖ τὸν ἀγῶνα τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ γιὰ τὴν λευτεριά του ὡς δικό του ἀγῶνα, γιατί γίνεται ἐνάντια στὸν ἀντίχριστο Φασισμό. Ὁ παπᾶς πρέπει νὰ γίνη σύμβολο ἑνότητας στὸ χωριό, κήρυκας ἀγάπης καὶ πρωτοπόρος στὸ ἐθνικὸ ξεσήκωμα.

Σὲ ἐκείνη τὴν διάσκεψη ὁ Ἠλίας Ἀντώνιος πρότεινε νὰ διατεθοῦν γιὰ τὸν ἀγῶνα τὰ πολύτιμα ἀντικείμενα τῶν ναῶν καὶ τῶν μοναστηριῶν, ἐκτὸς ἀπὸ τὰ κειμήλια. Ἐπίσης, νὰ διατεθῇ τὸ 25% τῶν ἐσόδων τῶν ἐκκλησιῶν τῆς ἐλεύθερης Ἑλλάδας ὑπὲρ τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγῶνα.

Τιμὴ καὶ δόξα στὰ "Ματωμένα Ράσα" μας. Μέσα στὴν μεγαλοθυμία τους ἅς μοῦ συγχωρέσουν ἄθελες παραλείψεις μου.