Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Νοσογόνες απόψεις απ' τό παρελθόν

του Πρωτ. π. Θωμά Βαμβίνη

Αρκετός θόρυβος γίνεται τελευταία γύρω από τήν ιστορική αλήθεια τών γεγονότων τής επανάστασης τού 1821. Αφορμή δόθηκε (καί διαρκώς δίνεται) από σχετική εκπομπή τού τηλεοπτικού σταθμού Σκάι.

Δέν θά ασχοληθούμε μέ τίς έντονες κριτικές πού δέχθηκε η εκπομπή αυτή. Θά σημειώσουμε μόνο ότι είναι χρήσιμο νά επεξαρτηθούμε από τήν εθνική ιδιοτέλεια, πού όλα τά εξιδανικεύει, αλλά καί νά εντοπίσουμε στήν ιστορία μας τούς φορείς τών νοσογόνων απόψεων, πού ταλαιπωρούν καί σήμερα τόν κοινωνικό καί εθνικό μας οργανισμό.

Καί σήμερα, στήν πολιτική, τήν οικονομία, τήν παιδεία, τήν τέχνη, σέ κάποιες περιπτώσεις, καί στήν θεολογία είναι έντονη η πρόσδεση καί εξάρτησή μας από τήν «φωτισμένη» Δύση.

Γιά τό προκείμενο θέμα θά καταθέσω κάποιες σημειώσεις από διαβάσματα τών τελευταίων ημερών. Αφορούν τόν Ρήγα Φεραίο καί τόν Αδαμάντιο Κοραή.

Ο Ρήγας, ως ανήσυχος καί φιλομαθής νέος, προσελκύστηκε ιδεολογικά από τόν γαλλικό Φιλελευθερισμό, όμως γιά τό εθνικό θέμα ήταν πιό κοντά στήν Ρωσία καί τήν Αυστρία. «Πολιτικά είναι μάλλον βέβαιο πώς συμπαθούσε τούς Αυστρορώσσους, πού πολεμούσαν τήν Τουρκία καί υπόσχονταν τήν απελευθέρωση τής Βαλκανικής ιδεολογικά όμως είν’ εξίσου βέβαιο πώς τόν συγκινούσε καί τόν τραβούσε τό φιλελεύθερο πνεύμα τού Γαλλικού Διαφωτισμού» (Λ.Ι.Βρανούση, Ρήγας, Βασική Βιβλιοθήκη, τόμος 10ος, σελ.41).

Είναι χρήσιμο νά δούμε κάποιες από τίς απόψεις τού Ρήγα, πού δείχνουν ότι ήταν φορέας τών πόθων τού υπόδουλου λαού, συνεχιστής τής πολιτικής σκέψης τού Βυζαντίου, τήν οποία γονιμοποίησε μέ ορισμένα από τά διδάγματα τού Διαφωτισμού.

Τό έθνος γιά τόν Ρήγα δέν ταυτιζόταν μέ τό γένος. Είχε, όπως στό Βυζάντιο, περισσότερο πολιτιστικό υπόβαθρο. Γιά τόν Ρήγα συνεκτικός δεσμός τής «Δημοκρατίας», πού οραματιζόταν, ήταν η δικαιοσύνη καί η ευνομία μέσα στό πνεύμα τής ελευθερίας. Χαρακτηριστικοί είναι οι ακόλουθοι στίχοι από τόν Θούριο:

«Σ’ Ανατολή καί Δύσι καί Νότον καί Βοριά / γιά τήν Πατρίδα όλοι νά χωμεν μιά καρδιά / στήν πίστιν του καθένας ελεύθερος νά ζή, / στήν δόξαν τού πολέμου νά τρέξωμεν μαζί. / Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένιοι καί Ρωμιοί, / αράπηδες καί άσπροι, μέ μιά κοινή ορμή, / γιά τήν Ελευθερία νά ζώσωμεν σπαθί...» (ένθ. ανωτ., σελ. 392)

Είναι χαρακτηριστικός ο πολυφυλετικός χαρακτήρας τής «πατρίδας». Τήν συναποτελούν «Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένιοι καί Ρωμιοί, αράπηδες καί άσπροι». Είχε, δηλαδή, μιά τελείως διαφορετική αντίληψη γιά τήν πατρίδα από αυτήν πού καλλιεργήθηκε στά κατοπινά χρόνια. Σ’ αυτούς τούς στίχους φαίνεται καί τό πνεύμα τής ανεξιθρησκίας πού προσέλαβε από τόν Διαφωτισμό.

Ακόμη είναι χαρακτηριστικό στόν Ρήγα ότι καί τό όνομα τής Ελλάδος δέν χρησιμοποιείται μέ φυλετικό περιεχόμενο. Στό Σύνταγμά του η «Ελληνική Δημοκρατία» περιλαμβάνει πολλά «γένη καί θρησκείας». Στό πρώτο άρθρο γράφει:

«Η Ελληνική Δημοκρατία είναι μία, μέ όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τόν κόλπον της γένη καί θρησκείας δέν θεωρεί τάς διαφοράς τών λατρειών μέ εχθρικόν μάτι είναι αδιαίρετος, μ’ όλον οπού ποταμοί καί πελάγη διαχωρίζουν τές επαρχίες της, αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμα».

Στό έβδομο άρθρο, πού ορίζει ποιός είναι «ο αυτοκράτωρ λαός», δηλαδή ο κυρίαρχος λαός, γράφει:

«Ο αυτοκράτωρ λαός είναι όλοι οι κάτοικοι τού βασιλείου τούτου, χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας καί διαλέκτου, Έλληνες, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένηδες, Τούρκοι καί κάθε άλλο είδος γενεάς».

Δηλαδή, η πολυφυλετική «Ελληνική Δημοκρατία» τού Ρήγα είναι καί πολύγλωσση. Παρά ταύτα αποτελεί «ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμα».

Είναι ενδιαφέρον νά δούμε τί λέει τό Σύνταγμα τού Ρήγα γιά τίς σχέσεις τής Ελληνικής Δημοκρατίας μέ τά ξένα έθνη. Στό άρθρο 118 γράφει: «Ο Ελληνικός Λαός είναι φίλος καί φυσικός σύμμαχος μέ τά ελεύθερα έθνη». Καί στό 119: «Οι Έλληνες δέν ανακατώνονται εις τήν διοίκησιν τών άλλων εθνών αλλ’ ούτε είναι εις αυτούς δυνατόν νά ανακατωθούν άλλα εις τήν εδικήν των».

Άν τά παραπάνω συνδυαστούν μέ τά διαλαμβανόμενα στό άρθρο 121, γίνεται φανερό γιατί ο Ρήγας δέν συνέφερε στούς τότε μεγάλους. Γράφει σ’ αυτό τό άρθρο γιά τούς Έλληνες: «Δέν κάνουν ποτέ ειρήνην μέ έναν εχθρό, οπού κατακρατεί τόν ελληνικόν τόπον». «Ελληνικός τόπος» είναι η έκταση τής Ελληνικής Δημοκρατίας, τής οποίας «ποταμοί καί πελάγη διαχωρίζουν τές επαρχίες της». Δηλαδή, αναφερόταν στήν έκταση τής ένδοξης Ρωμηοσύνης.

Τό όραμα τού Ρήγα όμως δέν βόλευε στούς τότε μεγάλους καί αντικαταστάθηκε από τήν ναπολεόντεια πολιτική τού Κοραή.

Στόν Κοραή βλέπουμε έντονα διατυπωμένες όλες τίς απόψεις πού κυριάρχησαν, σάν πνευματική υποδομή, στό σύγχρονο Ελληνικό Κράτος. Δηλαδή, συναντούμε τό μίσος εναντίον τού Βυζαντίου (τής ένδοξης Ρωμηοσύνης), τήν πολιτιστική μεταπήδηση από τήν Τουρκοκρατία στήν αρχαία Ελλάδα, σάν νά μήν είχε ο Ελληνισμός συνέχεια, καθώς καί τήν δουλική πρόσδεση (πνευματική, πολιτική καί στρατιωτική) στά «φωτισμένα» κράτη τής Δυτικής Ευρώπης, ειδικά γιά τόν Κοραή, στήν Γαλλία.

Τό μίσος τού Κοραή γιά τό Βυζάντιο τό συναντούμε απροκάλυπτα διατυπωμένο στό Σάλπισμα Πολεμιστήριον, στό οποίο γράφει:

«Ουαί, ουαί! Τέκνα αγαπητά, δυστυχείς απόγονοι τών Ελλήνων. Εσυντρίφθη, τέλος πάντων, καί ο Ρωμαϊκός ζυγός, καί οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες εκρημνίσθησαν από τού Βυζαντίου τόν θρόνον. Αλλά τούς εκρήμνισαν τίνες; Τύραννοι ασυγκρίτως καί βαρβαρότεροι καί σκληρότεροι απ' εκείνους: καί οι ταλαίπωροι Γραικοί, αντί νά αναψύξωσιν, έκλιναν ελεεινώς τόν αυχένα υποκάτω εις ζυγόν τόσον βαρύν, τόσον απάνθρωπον, ώστε νά ποθήσουν τόν ρωμαϊκόν ζυγόν» (Αδαμάντιος Κοραής καί η εποχή του, Βασική Βιβλιοθήκη, τόμος 9, σελ. 90).

Δηλαδή, γιά τόν Κοραή όλοι οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες, οι πολιτικοί ηγέτες τής Ρωμηοσύνης, ήταν τύραννοι. Αυτό καί μόνο δηλώνει τό πόσο μακριά βρισκόταν ο Κοραής από τόν λαό πού ζούσε μέ τήν μνήμη τής Βασιλεύουσας κάτω από τόν ζυγό τών Τούρκων καί πόσο δουλικά υποταγμένος ήταν στούς Φράγκους καί στούς «σύν αυτοίς» εχθρούς τής Ρωμηοσύνης. Φθάνει μάλιστα στό σημείο νά θεωρή τόν πόθο γιά τήν ανασύσταση τής Ρωμηοσύνης –πού τόν εκφράζουν πολλά δημοτικά τραγούδια– ως πόθο υπαταγής καί πάλι στόν «ρωμαϊκόν ζυγόν». Γι’ αυτό οικτείρει τούς «ταλαίπωρους Γραικούς».

Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης θεωρεί τόν Κοραή πράκτορα τού Ναπολέοντα, ο οποίος θεωρούσε τόν εαυτό του διάδοχο τού Καρλομάγνου, τού μεγαλύτερου εχθρού τής Ρωμηοσύνης. Ο Ναπολέων σέ επιστολή του, στίς 7.1.1806, γράφει: «Δέν διεδέχθην τόν Λουδοβίκον ΙΔ', αλλά τόν Καρλομάγνον...». Στόν διάδοχο, λοιπόν, τού Καρλομάγνου προσφέρει ο Κοραής εκδούλευση. Αυτό γίνεται έντονα φανερό στό Σάλπισμα Πολεμιστήριο, μέ τό οποίο καλεί όλους τούς Ελληνες νά υπηρετήσουν μέ προθυμία τούς Γάλλους, κατά τίς στρατιωτικές επιχειρήσεις τους στήν Αιγυπτο. Γράφει:

«Όσοι ευρίσκεσθε εις Αίγυπτον μιμηθήτε τάς ανδραγαθίας τών Γάλλων, οι οποίοι διά τό νά εμιμήθησαν τούς προγόνους ημών, έφθασαν εις τής δόξης τόν ανώτατον βαθμόν... Όσοι δέ ευρίσκεσθε διασκορπισμένοι εις τήν Ελλάδα, μέρος μέν δράμετε μέ προθυμίαν καί γρηγορότητα εις τήν Αίγυπτον, διά νά αυξήσετε τόν αριθμόν τών αδελφών σας. Υπηρετήσατε τούς Γάλλους μέ προθυμίαν, προσφέρετε εις αυτούς τά πρός ζωήν αναγκαία. Βοηθήσατε μέ τά καράβια, μέ τάς χείρας, μέ τάς καρδίας καί μέ τήν ζωήν σας αυτήν, άν η χρεία τό καλέση, τούς φίλους τού ελληνικού γένους, εις τήν παντελή τής Αιγύπτου κατάσχεσιν, τής οποίας η ελευθερία είναι τής Ελλάδος όλης κοινή σωτηρία» (ένθ. ανωτ., σελ. 92-93).

Ο Ναπολέων ήθελε νά αναστηθή η Ελλάδα, όμως κάτω από τήν εξουσία του. Ο ιστορικός Κ. Σάθας μάς πληροφορεί ότι ο Ναπολέων μελέτησε σοβαρά τήν κατάκτηση τής Ελλάδας. Σέ επιστολή του μάλιστα πρός τόν στρατηγό Γκεντιλί, πού είχε εντολή νά καταλάβη τά Επτάνησα, γράφει: «Άν οι κάτοικοι αυτών τών μερών θέλουν ανεξαρτησία, κολάκευσε τήν επιθυμία τους καί νά μήν παραλείψεις στίς προκηρύξεις σου νά μιλάς γιά Ελλάδα, Αθήνα καί Σπάρτη» (Ιστορία τής Τουρκοκρατούμενης Ελλάδας, τόμος 4ος, σελ. 106).

Ο Ναπολέων ήθελε νά μοιρασθή μέ τούς Ρώσους τήν Οθωμανική αυτοκρατορία. Σέ αυτά τά σχέδια δέν χωρούσε τό όραμα τού Ρήγα, ούτε φυσικά η ανασύσταση τού Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους. Ένα Ελληνικό κρατίδιο μέ Αθήνα καί Σπάρτη καί μιά μικρή έκταση γύρω από αυτές, θά ήταν αρκετά βολικό από κάθε άποψη. Σ’ αυτό θά βοηθούσε η αποκοπή αυτών τών μερών από τήν Κωνσταντινούπολη καί από όλη τήν πνευματική κληρονομιά της καί η σύνδεσή τους μέ τήν αρχαία Αθήνα καί Σπάρτη.

Έχοντας κανείς υπ’ όψιν του αυτές τίς απόψεις τού Κοραή μπορεί νά καταλάβη κάπως τήν κακοδαιμονία τού μικρού Ελληνικού κρατιδίου, πού επινόησαν καί επέτρεψαν νά δημιουργηθή οι τότε Μεγάλες Δυνάμεις.

Τό ερώτημα όμως είναι τώρα τί κάνουμε...