«Οίδα άνθρωπον εν Χριστώ» στά Ρωσικά

Πρόλογος του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Αισθάνομαι ιδιαίτερη ευλογία από τόν Θεό πού γνώρισα τόν Αρχιμ. Σωφρόνιο Σαχάρωφ στήν Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου στό Essex Αγγλίας τό έτος 1976 καί στήν συνέχεια είχα επικοινωνία μαζί του γιά πολλά χρόνια μέχρι τήν κοίμησή του. Η γνωριμία μου αυτή έγινε σέ μιά κρίσιμη περίοδο τής ζωής μου καί μέ βοήθησε αποτελεσματικά.

Ήδη είχα μελετήσει πολλά συγγράμματα τών μεγάλων αγίων Πατέρων καί τούς λόγους τών ησυχαστών, νηπτικών Πατέρων –άν καί όλοι οι άγιοι Πατέρες είναι νηπτικοί–, είχα επισκεφθή τό Άγιον Όρος καί είχα συναντήσει ευλογημένους μοναχούς, οι οποίοι ζούσαν μέ προσευχή καί θεοπτικές εμπειρίες, καθώς επίσης ως Κληρικός εργαζόμουν ποιμαντικά στόν κόσμο, ως Ιεροκήρυξ, δηλαδή Πρεσβύτερος καί κήρυκας τού Ευαγγελίου. Είχα συναντήσει πολλούς Κληρικούς, μοναχούς καί λαϊκούς, πού είχαν ιδιαίτερα χαρίσματα, αλλά πάντοτε αναζητούσα κάποιον πού νά συνδυάζη τρία γνωρίσματα, ήτοι νά ζή ησυχαστικά, νά είναι εφάμιλλος τών μεγάλων Πατέρων τής Εκκλησίας καί νά εργάζεται ποιμαντικά μεταξύ τών ανθρώπων. Καί αυτόν τόν σπάνιο συνδυασμό τόν βρήκα, μέ τήν ιδιαίτερη ευλογία τού Θεού, στόν Αρχιμ. Σωφρόνιο.

Διεπίστωσα ότι ο Αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος, πέρα από τά χαρίσματα αυτά, είχε απλότητα στίς σχέσεις του μέ τούς ανθρώπους, καθαρότητα στά μάτια καί τήν ζωή του, τρυφερότητα στήν επικοινωνία του μέ τούς ανθρώπους, εσωτερικότητα καί βάθος στήν ζωή του, ειλικρίνεια μέ τόν Θεό καί τούς ανθρώπους καί πολλά άλλα.

Βεβαίως, είχε τόν τίτλο τού Αρχιμανδρίτου, αλλά κυρίως είχε τήν ουσία αυτού τού τίτλου, αφού ήταν πραγματικός καθοδηγός τής Αδελφότητος καί πολλών άλλων Χριστιανών, ήταν ένας Γέροντας μέ όλη τήν σημασία τής λέξεως, δηλαδή άνθρωπος μέ σπάνια πνευματική γνώση, πραγματική θεογνωσία, προσευχητική διάθεση, ευαίσθητη καρδιά καί τρυφερή αγάπη, ιδίως στούς ταπεινούς καί πληγωμένους ανθρώπους. Εκείνο πού εκτιμούσα ήταν ότι δυσανασχετούσε καί «θύμωνε», όταν τόν πλησίαζε κανείς μέ τήν αίσθηση ότι βρήκε έναν άγιο. Αισθανόταν ότι δέν έκανε τίποτε άλλο, παρά νά προσπαθή νά τηρή τίς εντολές τού Χριστού.

Ο Γέροντας Σωφρόνιος έζησε μέσα στήν ατμόσφαιρα τής ησυχαστικής-νηπτικής παραδόσεως τής Εκκλησίας, πού είναι η ουσία τής ορθοδόξου εμπειρικής θεολογίας, τής θεολογίας ως χαρίσματος, είναι η ζωή τών Προφητών, τών Αποστόλων καί τών Πατέρων, η πεμπτουσία τού Ευαγγελίου. Γιά πολλά χρόνια –ακόμη καί ως τό τέλος τής ζωής του– ζούσε μέσα σέ μεγάλη μετάνοια, πού είναι δύσκολο νά βιώση κανείς, αλλά απολάμβανε καί θεοπτικές εμπειρίες. Τόν θεωρώ ως έναν πνευματικό εγγονό τού οσίου Παϊσίου Βελιτσκόφσκι, τού αγίου Σεραφείμ τού Σαρώφ καί άλλων ησυχαστών αγίων πού δόξασαν τήν ρωσική γή.

Αυτή η ησυχαστική ζωή η οποία τόν ανέδειξε είναι καθαρά ευαγγελική ζωή καί δέν προέρχεται από άλλες παραδόσεις, εξωχριστιανικές καί αντιευαγγελικές. Ήδη ο Απόστολος Παύλος συνιστά σέ όλους τούς Χριστιανούς νά ζήσουν αυτήν τήν ζωή. Στήν πρός Εβραίους επιστολή, αναφερόμενος στήν κατάπαυση τού Θεού, μετά τήν δημιουργία τού κόσμου, στόν λεγόμενο σαββατισμό (Γεν. β', 1-3), συνιστά στούς Χριστιανούς: «άρα απολείπεται σαββατισμός τώ λαώ τού Θεού. ο γάρ εισελθών εις τήν κατάπαυσιν αυτού καί αυτός κατέπαυσεν από τών έργων αυτού, ώσπερ από τών ιδίων ο Θεός. Σπουδάσωμεν ούν εισελθείν εις εκείνην τήν κατάπαυσιν, ίνα μή εν τώ αυτώ τις υποδείγματι πέση τής απειθείας» (Εβρ. δ', 9-11). Ο νέος λαός τού Θεού, γιά νά μήν πέση στήν κατάσταση τής απειθείας, όπως ο ισραηλιτικός λαός στήν έρημο, θά πρέπει νά σαββατίζη, δηλαδή νά σπουδάζη νά εισέλθη στήν κατάπαυση τού Θεού.

Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, ερμηνεύοντας τό τί σημαίνει σαββατισμός, γράφει ότι στήν Αγία Γραφή γίνεται λόγος γιά Σάββατο, γιά Σάββατα καί γιά Σάββατα Σαββάτων. Αναπτύσσοντας τίς τρείς αυτές λέξεις λέγει ότι «Σάββατο είναι η απάθεια τής λογικής ψυχής, η οποία μέσω τής πρακτικής αρετής απέρριψε εντελώς τά στίγματα τής αμαρτίας». Επίσης, «Σάββατα, είναι η ελευθερία τής λογικής ψυχής, η οποία έχει αποθέσει καί αυτήν ακόμη τήν φυσική ενέργεια τής αισθήσεως μέσω τής πνευματικής θεωρίας τής φύσεως». Ακόμη, «Σάββατα Σαββάτων είναι η πνευματική ηρεμία τής λογικής ψυχής, η οποία απέσπασε τόν νού καί από αυτούς ακόμη τούς πιό θείους λόγους τών όντων καί τόν βύθισε ολοκληρωτικά μόνο στόν Θεό κατά ερωτική έκσταση, καί τόν έκανε παντελώς ακίνητον από τόν Θεό μέ τήν μυστική θεολογία». Έτσι, Σάββατο είναι η πρακτική φιλοσοφία (κάθαρση), Σάββατα είναι η φυσική θεωρία (νοερά προσευχή), καί Σάββατα Σαββάτων είναι η μυστική θεολογία (θεοπτία).

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ερμηνεύοντας αυτήν τήν κατάπαυση τού Θεού, τήν εντάσσει στόν σαββατισμό τού Θεού μετά τήν δημιουργία τού κόσμου, αλλά καί στό μυστήριο τού Σαββάτου καί τής Κυριακής, δηλαδή στήν ταφή τού Χριστού, πού είναι η θεία κατάπαυση καί στήν ανάσταση καί τήν ανάληψή Του, καί τά συσχετίζει μέ τήν ζωή τών Χριστιανών. Σάββατο, κατά τόν άγιο Γρηγόριο, είναι η απομάκρυνση τών συνεχών καί πολύμορφων φροντίδων, η παραμονή στήν διδασκαλία τού Πνεύματος, η απομάκρυνση τού νού από κάθε λογισμό καί η στροφή του πρός εαυτόν καί στήν καρδιά, μέ επίμονη προσοχή καί αδιάλειπτη προσευχή. Αυτή είναι η είσοδος τού ανθρώπου στήν θεία κατάπαυση καί τότε ο άνθρωπος λαμβάνει τήν ευλογία τής εβδόμης ημέρας, τής ανυψώσεως στήν θεοπτία καί τό τέλος μιάς τέτοιας προσευχής είναι η αρπαγή πρός τόν Κύριο.

Αυτόν τόν σαββατισμό, δηλαδή τό μυστήριο τού Σαββάτου καί τής Κυριακής, έζησε καί ο Γέροντας Σωφρόνιος, όπως φαίνεται στό βιβλίο αυτό καί θά τό διαπιστώση ο ειλικρινής αναγνώστης, πού ζή μέσα στήν παράδοση τής Εκκλησίας. Αντίθετα, όποιος δέν αποδέχεται τήν θεολογία τής μεθέξεως τού μυστηρίου τού Σταυρού καί τής Αναστάσεως τού Χριστού, όπως τήν έζησαν οι άγιοι, όποιος αρνείται τήν πράξη καί τήν θεωρία, τήν κάθαρση καί τήν νοερά προσευχή, τήν ασκητική παράδοση τής Εκκλησίας, ζή ιουδαϊκώς καί σαρκικώς.

Τό ιδιαίτερο, όμως, στόν Γέροντα Σωφρόνιο, εκτός από τήν βίωση τού μυστηρίου τού σαββατισμού καί τής καταπαύσεως, είναι ότι είχε καί χωρητικότητα διανοίας, υψηλά διανοητικά προσόντα, αλλά γνώριζε καί τίς φιλοσοφικές αναζητήσεις καί διατυπώσεις τών ανθρώπων τής εποχής του, δηλαδή τού 19ου καί 20ου αιώνος. Οπότε, όλη αυτήν τήν εμπειρία τού μυστηρίου τού Σαββάτου καί τής Κυριακής, δηλαδή τού μυστηρίου τού Σταυρού καί τής Αναστάσεως τού Χριστού, τήν εξέφρασε μέσα από τήν ορολογία τής εποχής του. Αυτό τόν κάνει Πατέρα τής Εκκλησίας τής εποχής μας.

Έτσι γνώρισα τόν Γέροντα Σωφρόνιο καί τόν παρουσιάζω στό βιβλίο αυτό. Ήταν ένας ησυχαστής-νηπτικός Πατέρας πού είχε εμπειρική γνώση τού Θεού, ήταν ένας χαρισματικός θεολόγος πού γνώριζε τίς μεθοδείες τού διαβόλου, είχε γνωρίσει τόν δρόμο πού οδηγεί πρός τήν ζωή καί τόν υπεδείκνυε μέ υπομονή, διάκριση καί αγάπη σέ αυτούς πού τήν αναζητούσαν.

Ο Γέροντάς μου, Σεβ. Μητροπολίτης Εδέσσης, Πέλλης καί Αλμωπίας κυρός Καλλίνικος, ο οποίος μέ χειροτόνησε σέ Διάκονο καί Πρεσβύτερο, ένας άγιος πραγματικά Επίσκοπος, μέ τόν οποίον έμενα στόν Μητροπολιτικό Οίκο μέχρι τήν κοίμησή του, χαιρόταν πού είχα επικοινωνία μέ τόν Γέροντα Σωφρόνιο, μέ παρακινούσε νά ζητώ τίς συμβουλές του καί μέ ρωτούσε νά μάθη κι εκείνος, μέ πνεύμα μαθητείας, τίς συμβουλές του γιά θέματα τής πνευματικής ζωής. Έτσι, μέ ευλογημένο τρόπο, λειτουργούν τά χαρίσματα μέσα στήν Εκκλησία, τό χάρισμα τής Αρχιερωσύνης καί τό χάρισμα τής ιεράς ησυχίας, όπως άλλωστε τό βλέπουμε στήν επικοινωνία μεταξύ Μεγάλου Αθανασίου καί Μεγάλου Αντωνίου.

Χαίρομαι ιδιαίτερα πού τό βιβλίο αυτό μεταφράσθηκε στήν ρωσική γλώσσα, τήν μητρική γλώσσα τού Γέροντος Σωφρονίου, καί θεωρώ βαθειά τιμή καί ευλογία από τόν Θεό πού θά κυκλοφορήση στήν Ρωσία, τήν πατρίδα τού μεγάλου αυτού ασκητού καί θεόπτη-θεολόγου. Χαίρομαι ακόμη γιατί οι ομοεθνείς του θά διαβάσουν καί μιά άλλη μαρτυρία γιά τόν μεγάλο αυτόν καί σύγχρονο Πατέρα τής Εκκλησίας. Πρόκειται γιά τό πώς γνώρισα προσωπικά τόν Γέροντα Σωφρόνιο καί πώς ωφελήθηκα πνευματικά από τήν επικοινωνία πού είχα μαζί του. Ασφαλώς θά χαρή καί ο Γέροντας καί θά αισθανθώ κάποια ευλογία του.

Τελικά, ο Γέροντας Σωφρόνιος ξεκίνησε από τήν Ρωσία, ασκήθηκε στό Άγιον Όρος καί έζησε στήν Ευρώπη, οπότε είναι ένας οικουμενικός Γέροντας, πού ανέπαυσε κυρίως όσους είχαν παρόμοιες μέ αυτόν αναζητήσεις καί όσους διψούσαν καί πεινούσαν γιά τήν δικαιοσύνη τού Θεού. Είναι ο Γέροντας τής καρδιάς μας.

Ευχαριστώ όσους μετέφρασαν τό βιβλίο αυτό, καί τόν Αρχιμ. π. Αλύπιο, έναν ευλογημένο Ιερομόναχο πού θυσιάζεται καθημερινά στήν διακονία τής αγάπης. Επίσης, ευχαριστώ καί τόν εκδοτικό Οίκο τής Λαύρας τού αγίου Σεργίου Ραντονέζ, πού ανέλαβε αυτήν τήν έκδοση.

Μακάρι η διδασκαλία καί οι προσευχές τού Γέροντος Σωφρονίου νά μάς οδηγούν στήν «ενότητα τής πίστεως καί τήν κοινωνία τού Αγίου Πνεύματος» γιά νά καταλάβουμε τόν εσώτατο πυρήνα τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, πού είναι κεκρυμμένος από όσους βασίζονται στήν λογικοκρατία καί τήν αισθησιοκρατία.

Έγραφα τήν 3 Φεβρουαρίου 2011,

εορτή τού Θεοδόχου Συμεών

καί τής Προφήτιδος Άννης

+ Ο Ναυπάκτου καί Αγίου Βλασίου Ιερόθεος