Οἱ ἅγιοι στὴν ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Θὰ ἤθελα νὰ εὐχαριστήσω ὁλοκαρδίως τὸν Μητροπολίτη Μολδαβίας καὶ Μπουκοβίνας κ. Θεοφάνη γιὰ τὴν πρόσκλησή του νὰ ἔλθω στὸ Ἰάσιο τὴν σημαντικὴ αὐτὴ ἡμέρα, κατὰ τὴν ὁποία παρευρίσκεται πλῆθος λαοῦ, καὶ νὰ μεταφέρω τὸ εὐλογημένο δεξὶ χέρι τοῦ ἁγίου Πολυκάρπου ποὺ φυλάσσεται στὴν Ἱερὰ Μητροπόλη Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου τὴν ὁποία ποιμαίνω.

Τὸν Μητροπολίτη σας τὸν γνωρίζω ἀπὸ τότε ποὺ ἦταν Μητροπολίτης Ὀλτενίας καὶ διέκρινα τὴν ἀγάπη του στὴν Ἐκκλησία καὶ τὸν μοναχισμό, τὴν σεμνότητά του, τὸ βαθὺ ἐκκλησιαστικὸ φρόνημά του καὶ τὶς γνώσεις του. Εἶσθε εὐεργετημένοι ἀπὸ τὸν Θεὸ ποὺ ἔχετε ἕναν τέτοιο καλὸ Ποιμένα μὲ ἐπίγνωση τῆς ἀποστολῆς του.

Ἐπειδὴ μὲ παρεκάλεσε νὰ ἀπευθύνω μερικοὺς λόγους στὴν ἀγάπη σας, θὰ τὸ κάνω μὲ μεγάλη χαρά, ἔστω καὶ ἂν γίνεται διὰ μέσου μεταφράσεως, τονίζοντας ἰδιαιτέρως τρία σημεῖα.

1. Στὴν σημερινὴ θεία Λειτουργία φάνηκαν καθαρὰ οἱ τρεὶς ἄξονες τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ πνευματικῆς ζωῆς, ποὺ εἶναι ἡ θεία Εὐχαριστία, οἱ Ἅγιοι καὶ οἱ Ἐπίσκοποι. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι ὁ ἱερὸς Νικόλαος Καβάσιλας, ἑρμηνεύοντας τὴν τελετὴ τῶν ἐγκαινίων τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, λέγει ὅτι αὐτὸ γίνεται μὲ τοὺς τρεὶς παράγοντες, ἤτοι τὸν Ἐπίσκοπο ποὺ ἐγκαινιάζει, τὴν ἁγία Τράπεζα ἡ ὁποία ἐγκαινιάζεται καὶ τὰ λείψανα τῶν Ἁγίων τὰ ὁποία τοποθετοῦνται στὴν Ἁγία Τράπεζα. Ἔτσι, ὅποιος ἔχει ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα συνδέεται στενότατα μὲ τὸν Ἐπίσκοπο, τὸ Θυσιαστήριο καὶ τοὺς Ἁγίους. Ἂν ὑπάρχη μόνον τὸ ἕνα χωρὶς τὰ ἄλλα, τότε δὲν ὑπάρχει ἀληθινὸ ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα.

Σήμερα τελέσαμε τὴν θεία Λειτουργία καὶ κοινωνήσαμε τῶν ἀχράντων Μυστηρίων, ἔχουμε μεταξύ μας τὰ λείψανα τῆς ἁγίας Παρασκευῆς τῆς Ἐπιβατινὴς καὶ τοῦ ἁγίου Πολυκάρπου καί, βεβαίως, ἡ θεία Λειτουργία τελέσθηκε ἀπὸ τοὺς Ἐπισκόπους καὶ τοὺς Ἱερεῖς. Πάντοτε πρέπει νὰ εἴμαστε συνδεδεμένοι μὲ τοὺς τρεὶς αὐτοὺς ἄξονες τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς.

Ἰδιαιτέρως θὰ ἤθελα νὰ τονίσω τὴν ἀξία τῶν ἱερῶν λειψάνων γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωή, ποὺ δείχνουν ποιός εἶναι ὁ σκοπὸς τῆς Ἐκκλησίας καὶ τί εἶναι ἡ ἐκκλησιαστικὴ ζωή. Πολλὰ ἀπὸ τὰ λείψανα τῶν ἁγίων εἶναι ἄφθαρτα, ἄλλα εὐωδιάζουν καὶ ἄλλα κάνουν θαύματα. Πράγματι, τὰ λείψανα τῶν ἁγίων εἶναι τὰ πραγματικὰ μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, ποὺ δείχνουν ὅτι νικήθηκε ὁ θάνατος. Κάποτε, ὅταν γινόταν ἀνασκαφῇ στὶς κατακόμβες, βρέθηκε ἕνα μικρὸ πήλινο δοχεῖο μέσα στὸ ὁποῖο ὑπῆρχαν λείψανα μαρτύρων καὶ ἀπ' ἔξω ἡ ἐπιγραφὴ σημείωνε: «μέλη τοῦ Χριστοῦ».

Τὰ λείψανα δὲ ἀκόμη δείχνουν ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἁγιάζει τὸν ἄνθρωπο καὶ στὴν ψυχὴ καὶ στὸ σῶμα καὶ ἐργάζεται κατὰ τέτοιον τρόπο ὥστε νὰ κάνη τοὺς ἀθρώπους νὰ φθάσουν στὴν θέωση ψυχῆς καὶ σώματος καὶ ἔτσι νὰ γίνουν ἱερὰ λείψανα.

2. Γνωρίζετε πάρα πολλὰ ἀπὸ τὸν βίο τῆς ἁγίας Παρασκευῆς τῆς Ἐπιβατινὴς ποὺ ἔζησε μιὰ ἀσκητικὴ ζωὴ καὶ λάμπει στοὺς αἰῶνες. Γι' αὐτὸ θὰ ἐπικεντρώσω τὴν προσοχὴ σᾶς στὸν ἅγιο Πολύκαρπο Ἐπίσκοπο Σμύρνης, ποὺ τὸν ἔχουμε σήμερα ἀνάμεσά μας.

Ὁ ἅγιος Πολύκαρπος ἀνήκει στοὺς λεγομένους Ἀποστολικοὺς Πατέρες, ὅπως ἦταν καὶ ὁ ἅγιος Κλήμης Ρώμης, ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος, ποὺ ἦταν διάδοχοι τῶν ἁγίων Ἀποστόλων. Λέγονται Ἀποστολικοί, γιατί ἦταν μαθητὲς τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καὶ λέγονται Πατέρες, γιατί δίδαξαν τὴν ἀλήθεια καὶ ἀναγέννησαν τὰ πνευματικά τους παιδιά. Ἡ ἐποχὴ στὴν ὁποία ἔζησαν ἦταν πολὺ δύσκολη καὶ κρίσιμη, διότι ἔφυγαν ἀπὸ τὴν ζωὴ οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι καὶ ἐκεῖνοι ὡς διάδοχοί τους κρατοῦσαν τὴν ἑνότητα τῶν Ἐκκλησιῶν. Τὴν ἐποχὴ ποὺ ἔζησαν οἱ Ἀποστολικοὶ Πατέρες δὲν εἶχε γίνει ἀκόμη ἡ συστηματοποίηση τῆς πίστεως, καθὼς ἐπίσης ἐπικρατοῦσε καὶ ἡ νόθευσή της, ἀφοῦ μερικοὶ Ἰουδαῖοι ζοῦσαν ὡς Χριστιανοὶ καὶ μερικοὶ Χριστιανοὶ ποὺ προέρχονταν ἀπὸ τὰ Ἔθνη τηροῦσαν τὸν μωσαϊκὸ νόμο. Ὑπάρχουν δὲ καὶ μερικοὶ ἄλλοι, οἱ ὁποῖοι ὑποστήριζαν ὅτι εἶχαν λάβει μιὰ μυστικὴ γνώση ἀπὸ τοὺς ἁγίους Ἀποστόλους, καίτοι συνέδεαν τὴν ἀποκάλυψη τοῦ Χριστοῦ μὲ ἀνατολικὲς φιλοσοφικὲς ἀντιλήψεις.

Ἔτσι, οἱ Ἀποστολικοὶ Πατέρες ὑπῆρξαν ἡ γέφυρα ποὺ διέσωσαν τὴν διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν Ἀποστόλων καὶ τὴν μετέφεραν στὶς ἑπόμενες γενιές. Διαβάζοντας δὲ τὰ κείμενά τους, βλέπουμε ὅτι συγγενεύουν πολὺ μὲ τὸν τρόπο ποὺ ἔγραφαν οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι τὶς ἐπιστολές τους, καθὼς ἐπίσης ὅτι ἐκφράζουν τὸ πνεῦμα καὶ τὸν ζῆλο τῆς πρώτης Ἐκκλησίας. Ἔτσι, καταλαβαίνουμε ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι Ἀποστολική, γιατί στηρίζεται στὴν διδασκαλία τῶν Ἀποστόλων, ὅπως τὴν παρέλαβαν ἀπὸ τὸν Χριστό, ἀλλὰ εἶναι καὶ Πατερική, γιατί οἱ Πατέρες ἦταν οἱ πραγματικοὶ διάδοχοι τῶν ἁγίων Ἀποστόλων. Ἂν ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι Πατερική, τότε δὲν εἶναι καὶ Ἀποστολική. Ὁπότε, ἀντιλαμβανόμαστε ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει μιὰ ἱστορικὴ συνέχεια, φθάνει μέχρι τοὺς σημερινοὺς Ἐπισκόπους καὶ γι' αὐτὸ εἶναι ἡ πραγματικὴ ἱστορικὴ Ἐκκλησία, στὴν ὁποία διασώζεται ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Χριστοῦ ἀπηλλαγμένη ἀπὸ τὸν φιλοσοφικὸ στοχασμὸ καὶ τὸν οὐμανιστικὸ ἠθικισμό.

3. Μεταξὺ αὐτῶν τῶν Ἀποστολικῶν Πατέρων, ὅπως ἤδη ἐλέχθη, ἀνῆκε καὶ ὁ ἅγιος Πολύκαρπος Ἐπίσκοπος, Σμύρνης. Μπροστά μας ἔχουμε τὸ εὐλογημένο δεξὶ χέρι του μὲ τὸ ὁποῖο εὐλογοῦσε τοὺς Χριστιανοὺς τῆς ἐποχῆς του, τελοῦσε τὸ Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας, χειροτονοῦσε πρεσβυτέρους καὶ ἐπισκόπους καὶ γενικὰ τελοῦσε ὅλα τὰ ἅγια Μυστήρια. Δοξάζουμε τὸν Θεὸ γιὰ τὴν δωρεὰ αὐτή.

Ὁ ἅγιος Πολύκαρπος εἶχε μεγάλο κῦρος στὴν πρώτη Ἐκκλησία. Γεννήθηκε περίπου τὸ 70 μ.Χ., ἔγινε Ἐπίσκοπος Σμύρνης καὶ ὅπως ὁμολογοῦσαν ἀκόμη καὶ οἱ εἰδωλολάτρες, ἦταν ὁ «διδάσκαλος τῆς Ἀσίας καὶ πατὴρ τῶν Χριστιανῶν». Στὸ κείμενο ποὺ περιγράφει τὸ μαρτύριό του χαρακτηρίζεται ὡς διδάσκαλος ἀποστολικὸς καὶ προφητικός. Τὸ Μαρτύριό του ἔγινε μεταξὺ τῶν ἐτῶν 154-157 μ.Χ., τὸ πιὸ πιθανὸν ἔγινε τὸ ἔτος 155.

Ἡ περιγραφὴ τοῦ μαρτυρίου του εἶναι τὸ πρῶτο μαρτυρολόγιο τὸ ὁποῖο διασώζεται καὶ ἔγινε πρότυπο γιὰ νὰ γραφοῦν καὶ ἄλλα μαρτυρολόγια ἁγίων. Δὲν εἶναι εὔκολο στὸ κήρυγμα αὐτὸ νὰ σᾶς παρουσιάσω ὅσα γράφονται στὸ μαρτυρολόγιο αὐτό, ἁπλῶς νὰ τονίσω δύο σημεῖα.

Τὸ ἕνα εἶναι ὅτι ζήτησαν ἀπὸ τὸν ἅγιο Πολύκαρπο νὰ ἀρνηθῇ τὸν Χριστὸ καὶ ἐκεῖνος ἀπάντησε: «Ὀγδόντα χρόνια δουλεύω στὸν Χριστὸ καὶ σὲ τίποτε δὲν μὲ ἀδίκησε καὶ πῶς τώρα νὰ ἀδικήσω τὸν Βασιλέα ποὺ μὲ ἔσωσε;». Ἡ ἀπάντηση αὐτὴ δείχνει τὸν σύνδεσμο ποὺ εἶχε μὲ τὸν Χριστό, ὁ ὁποῖος δὲν εἶναι μιὰ ἰδέα, μιὰ ἀξία, ἕνας νόμος καὶ μερικὰ ἤθη καὶ λαϊκὰ ἔθιμα, ἀλλὰ εἶναι πρόσωπο μὲ τὸ ὁποῖο συνδέθηκε πολύ, ἀγαπήθηκε ἀπὸ τὸν Χριστό, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνος Τὸν ἀγάπησε πολύ. Εἶναι μιὰ ἀπάντηση τὴν ὁποία πρέπει νὰ λέμε καὶ ἐμεῖς κάθε φορὰ ποὺ βρισκόμαστε σὲ μιὰ δυσκολία καὶ μᾶς ζητοῦν νὰ ἀρνηθοῦμε τὸν Χριστό. Ὄχι, δὲν θὰ ἀρνηθῶ ποτὲ τὸν γλυκύτατο Δεσπότη μου, τὸν Κύριο τῆς δόξης, ποὺ μὲ γεμίζει Χάρη καὶ εὐλογία!

Τὸ δεύτερο σημεῖο ἀπὸ τὸ μαρτυρολόγιο εἶναι ὅτι ἀποφάσισαν νὰ τὸν σκοτώσουν ὄχι μὲ τὰ θηρία, ἀλλὰ μὲ τὴν φωτιά. Ἄναψαν μιὰ ὑπερμεγέθη φωτιὰ καὶ ἔριξαν μέσα σὲ αὐτὴν τὸν ἅγιο Πολύκαρπο. Ὅμως τὸ πὺρ σχημάτισε γύρω ἀπὸ τὸ σῶμα τοῦ μιὰ καμάρα καὶ δὲν τὸ ἔκαψε, ὅπως ἔγινε καὶ στοὺς Τρεὶς Παῖδας μέσα στὴν κάμινο τοῦ πυρὸς τὴν καιομένη. Βλέποντας αὐτὸ τὸ γεγονὸς ἕνας στρατιώτης μὲ τὸ ξίφος του θανάτωσε τὸν ἅγιο Πολύκαρπο, καὶ στὴν συνέχεια κάηκε τὸ σῶμα του, ἀφήνοντας μιὰ εὐωδία ὡσὰν νὰ καιγόταν ἕνα θυμίαμα στὰ κάρβουνα. Οἱ Χριστιανοὶ συνέλεξαν τὰ ἐναπομείναντα ὀστᾶ του, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ αὐτὸ ποὺ ἔχουμε σήμερα ἀνάμεσά μας, καὶ ὅπως γράφεται στὸ μαρτυρολόγιο τὰ θεώρησαν ὡς τιμιότερα ἀπὸ πολυτελεῖς λίθους καὶ δοκιμασμένα περισσότερο ἀπὸ τὸν χρυσὸ στὴν φωτιά. Αὐτὸ δείχνει καὶ σὲ μᾶς ὅτι οἱ δοκιμασίες λαμπρύνουν τὴν ψυχή μας καὶ τὸ σῶμα μας, ὅταν ἔχουμε μεγάλη πίστη στὸν Θεὸ καὶ ὑπομονή. Σὲ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις ὅλη ἡ ὕπαρξή μας ποὺ καίγεται ἀπὸ τὶς δοκιμασίες καὶ ὑπομένει βγάζει ἕναν ὕμνο καὶ δοξολογία πρὸς τὸν Θεό, ποὺ ἀνεβαίνει στὸν οὐρανὸ ὅπως τὸ θυμίαμα. Γι' αὐτὸ ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι δὲν φοβούμαστε τὰ προβλήματα καὶ τὶς δοκιμασίες, γιατί ξέρουμε ὅτι «εἰ ὁ Θεὸς μεθ' ἡμῶν, οὐδεὶς καθ' ἡμῶν».

Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι στὸ μαρτυρολόγιο τοῦ ἁγίου Πολυκάρπου ὑπάρχουν τρεὶς λέξεις ποὺ δείχνουν τὸ φρόνημα τῶν ἁγίων Μαρτύρων, ἤτοι: «τὸ γενναῖον», «τὸ ὑπομονετικόν», καὶ «τὸ φιλοδέσποτον». Δηλαδή, οἱ μάρτυρες ὑπῆρξαν γενναῖοι, ἔκαναν μεγάλη ὑπομονὴ καὶ ἀγαποῦσαν πολὺ τὸν Δεσπότη Χριστό. Ὁ ἅγιος Πολύκαρπος στὴν ἐπιστολὴ τοῦ ποὺ ἔστειλε στοὺς κατοίκους τῶν Φιλίππων, μιλῶντας γιὰ τὸν ἅγιο Ἰγνάτιο τὸν Θεοφόρο καὶ γιὰ τοὺς ἁγίους, τοὺς ὀνομάζει «μιμήματα τῆς ἀληθοῦς ἀγάπης», οἱ ὁποῖοι ἔχουν φορέσει τοὺς «ἁγιοπρεπεὶς δεσμούς», δηλαδὴ τὶς ἅγιες χειροπέδες, ποὺ εἶναι τὰ διαδήματα αὐτῶν ποὺ ἔχουν ἐκλεγῇ ἀπὸ τὸν Θεό μας.

Αὐτὰ τὰ γνωρίσματα τῶν ἁγίων πρέπει νὰ χαρακτηρίζουν καὶ ἐμᾶς. Εἴμαστε μέλη τῆς Ἐκκλησίας ποὺ εἶναι Μαρτυρική. Εἰσερχόμαστε στὸν Ἱερὸ Ναὸ καὶ βλέπουμε τὶς εἰκόνες τῶν μαρτύρων. Προσκυνοῦμε τὰ λείψανα τῶν ἁγίων ποὺ μαρτύρησαν γιὰ τὸν Χριστό. Καὶ τὸ ἐρώτημα εἶναι βαθύ: Πῶς μποροῦμε ἐμεῖς οἱ ἀπόγονοί τους νὰ ζοῦμε χωρὶς σταυρό, χωρὶς τὴν θυσιαστικὴ ἀγάπη, χωρὶς θυσίες καὶ στερήσεις, ἀλλὰ μόνον μὲ ἀνέσεις καὶ ἀρνήσεις, στὴν πράξη, τοῦ Χριστοῦ; Μιὰ Ἐκκλησία εἶναι ἀληθινή, ὅταν βιώνη τὸν σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ καὶ εἶναι μαρτυρική.

Ἀγαπητοὶ ἀδελφοί,

Στὴν ἀποκάλυψη τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου ὑπάρχει ἕνας λόγος τοῦ Θεοῦ ποὺ δίνεται στὸν Ἐπίσκοπο Σμύρνης, καὶ λέγεται ὅτι ἀναφέρεται στὸν ἅγιο ἱερομάρτυρα Πολύκαρπο: «Γίνου πιστὸς ἄχρι θανάτου καὶ δώσω σοὶ τὸν στέφανον τῆς ζωῆς» (Ἀποκ. β', 10). Καὶ πράγματι αὐτὸ ἔγινε στὸν ἅγιο Πολύκαρπο.

Μὲ τὸν λόγο αὐτὸ ὁ Θεὸς ἀναφέρεται καὶ σὲ ὅλους ἐμᾶς καὶ μᾶς προτρέπει νὰ παραμένουμε πιστοὶ μέχρι τὸν θάνατο ἢ κατ' ἄλλη ἑρμηνεία νὰ εἴμαστε πιστοὶ ἔστω καὶ ἂν μᾶς ἀπειλήσουν μὲ τὸν θάνατο, ὥστε νὰ λάβουμε τὸν στέφανο τῆς ζωῆς. Ὁ Χριστὸς ἔγινε ἄνθρωπος γιὰ ἐμᾶς καὶ γιὰ νὰ ἐκφράση τὴν ἀγάπη Του σταυρώθηκε χύνοντας τὸ τίμιο Αἷμα Του, γιατί ἡ ἀγάπη στὴν πραγματικότητα εἶναι σταυρικὴ ζωή, εἶναι κένωση, εἶναι θυσία, εἶναι σταυρός. Ἀλλὰ καὶ ὁ Χριστιανὸς γιὰ νὰ ἀγαπήση τὸν Χριστὸ θὰ πρέπει νὰ κενωθῇ, νὰ σταυρωθῇ. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι στὸν καιρὸ τῆς εἰρήνης τῆς Ἐκκλησίας νὰ τηρῇ τὶς ἐντολὲς τοῦ Χριστοῦ στὴν καθημερινή του ζωὴ καὶ στὸν καιρὸ τοῦ διωγμοῦ νὰ δίνη τὴν μαρτυρία γιὰ τὸν Χριστὸ καὶ νὰ ὑφίσταται τὸ μαρτύριο. Αὐτὸ σημαίνει νὰ αἴρη κανεὶς τὸν σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ. Ἔτσι ἔζησε ἡ ἁγία Παρασκευὴ ἡ Ἐπιβατινὴ καὶ ὁ ἅγιος ἱερομάρτυς Πολύκαρπος σὲ διαφορετικοὺς χρόνους, μὲ διαφορετικοὺς τρόπους ὁ ἕνας ἦταν ἄνδρας, ἡ ἄλλη γυναῖκα ὁ ἕνας ἦταν Ἐπίσκοπος καὶ μάρτυρας, ἡ ἄλλη λαϊκὴ Χριστιανὴ καὶ ἀσκήτρια. Ὅλοι μποροῦν νὰ σωθοῦν. Ἡ ἀγάπη στὸν Χριστὸ δὲν ἐκφράζεται μὲ λόγια, συναισθήματα καὶ στοχασμούς, ἀλλὰ μὲ ἔμπρακτη ζωή. Οἱ Πατέρες μας λένε: «δὸς αἷμα καὶ λάβε πνεῦμα».

Ὅποιος ζῆ κατὰ τὸν τρόπο ποὺ ἔζησαν ὅλοι οἱ ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ δύο σήμερα Ἅγιοί μας, θὰ λάβη τὸν στέφανο τῆς ζωῆς. Ποιό εἶναι αὐτὸ τὸ στεφάνι τῆς ζωῆς; Βλέπουμε τοὺς ἁγίους στὶς ἱερὲς εἰκόνες ποὺ ἔχουν γύρω ἀπὸ τὴν κεφαλή τους τὸ φωτοστέφανο, ποὺ σημαίνει ὅτι οἱ ἅγιοι εἶδαν τὸ ἄκτιστο Φώς, δηλαδὴ τὴν δόξα τοῦ Θεοῦ καὶ ἔζησαν καὶ ζοὺν μέσα σὲ αὐτὸ τὸ Φώς, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο εἶναι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἐμεῖς πρέπει νὰ ζοῦμε κατὰ τέτοιον τρόπο ὥστε νὰ λάβουμε αὐτὸ τὸ φωτοστέφανο γιὰ νὰ ζοῦμε αἰωνίως στὴν ἄκτιστη Ἐκκλησία. Σήμερα προσκυνοῦμε μὲ σεβασμὸ καὶ ἀγάπη τὰ ἱερὰ λείψανα τῶν ἁγίων μας καὶ θὰ πρέπει νὰ τοὺς παρακαλοῦμε νὰ πρεσβεύουν στὸν Θεὸ γιὰ νὰ ἀνάψη μέσα στὴν καρδιά μας ἡ φλόγα τῆς ἀγάπης γιὰ τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀδελφούς μας, νὰ καῇ ἡ καρδιὰ καὶ ὡς θυμίαμα νὰ ὑψωθῇ στὸν Θεὸ ἡ ἐσωτερικὴ προσευχὴ μᾶς ποὺ θὰ περάση στοὺς αἰῶνες.

Εἶμαι βαθύτατα συγκινημένος ποὺ εἶδα σήμερα τὴν εὐλάβειά σας, τὴν ἀγάπη σᾶς στὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἁγίους καὶ θὰ φύγω μὲ αἰσθήματα ἀγάπης πρὸς τὸν ρουμανικὸ λαὸ γιὰ τὴν εὐσέβειά του καὶ τὴν ἀγάπη του στὰ ἱερὰ καὶ ὅσια τῆς Ἐκκλησίας μας.

Σεβασμιώτατε, σᾶς καμαρώνω ποὺ ἔχετε τέτοιο εὐλογημένο ποίμνιο, τὸ ὁποῖο κατευθύνετε μὲ σοφία, ἔμπνευση καὶ ἀγάπη πρὸς τὰ βαθύτερα τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ὁ Θεὸς νὰ σᾶς δίνη ὑγεία καὶ πολλὴ δύναμη, ὥστε νὰ Τὸν δοξάζετε στοὺς αἰῶνες.