Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Χαιρετισμὸς γιὰ τὸ Συνέδριο «Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης».

Μητροπολίτου Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου

Πρὸς τὴν κ. Δέσποινα Λιάλου, Ἀντιπρύτανι Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, γιὰ τὸ Συνέδριο ποὺ διοργάνωσε τὸ Πανεπιστήμιο γιὰ τὸν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη.

Εὐχαριστῶ θερμὰ γιὰ τὴν πρόσκληση νὰ παραστῶ στὸ Συνέδριό σας γιὰ τὴν μεγάλη μορφὴ τοῦ Ἀλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, ἀλλὰ δυστυχῶς δὲν θὰ μπορέσω νὰ ἀνταποκριθῶ στὴν ἐπιθυμία σας γιὰ λόγους ἀνεξαρτήτους τῆς θελήσεώς μου.

Χαίρομαι ὅμως γιὰ τὸ Συνέδριο ποῦ διοργανώνετε καὶ θὰ ἤθελα νὰ ἀκούσω τὰ σχετικὰ μὲ τὸν Παπαδιαμάντη ἀπὸ τοὺς εἰσηγητὲς ποῦ ἄκουσαν, ὅπως θέλω νὰ πιστεύω, τὴν μυστικὴ φωνή του καὶ τὸν ἀγάπησαν σὲ βάθος. Ἄλλωστε καὶ ὁ Παπαδιαμάντης ἄκουσε τὴν μυστικὴ κραυγὴ τοῦ λαοῦ, ἡ ὁποία ἐμπνέεται ἀπὸ τὴν ἀποφατική –καὶ ὄχι καταφατική– ἔκφραση τῆς παραδόσεώς μας. Ἡ ἐπέτειος τῶν ἑκατὸ χρόνων ἀπὸ τὴν κοίμηση τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη δείχνει ὅτι ἡ προσωπικότητά του ἄφησε ἰσχυρὴ μνήμη στὸν λαό, γιατί καὶ ἐκεῖνος κατέγραψε τοὺς καϋμούς του καὶ τὶς παραδόσεις του. Δὲν εἶναι εὔκολο νὰ περνᾶ κανεὶς σὲ αὐτὴν τὴν ζωὴ καὶ νὰ μὴν ξεχνιέται, ἀλλὰ οἱ ἑπόμενες γενιὲς νὰ τρέφωνται ἀπὸ αὐτόν.

Ὁ Παπαδιαμάντης ἔζησε σὲ μιὰ ἐποχή, μετὰ τὴν Ἐπανάσταση τοῦ '21, ποῦ γίνονταν μεγάλες διεργασίες στὸν χῶρο μας, ὅπως ὁ ἀπογαλακτισμὸς ἀπὸ τὴν Παράδοσή του καὶ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, ὁ προσανατολισμός του στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα, ἀναιρῶντας τὴν μεσαιωνική του ἱστορία καὶ ἡ σύνδεσή του μὲ τὴν Εὐρώπη. Μέσα στὸ κλίμα αὐτὸ διαμορφώνονταν ὅλοι οἱ καλλιτέχνες καὶ οἱ λογοτέχνες καὶ ἡ πολιτιστικὴ ἀφρόκρεμα τοῦ λαοῦ. Ὅμως, ὁ Παπαδιαμάντης παραμένει σταθερὰ ἀπροσάρμοστος στὰ νέα αὐτὰ δεδομένα καὶ δεμένος μὲ τὴν Παράδοση ποῦ γνώρισε στὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ στὴν Σκιάθο. Ὁ κυρ-Αλέξανδρος ἐξέφραζε τὸν Θεὸ τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως ποῦ εἶναι γεμᾶτος ἀγάπη πρὸς ὅλους τοὺς ἀνθρώπους, καὶ ἀγαπᾶ πιὸ πολὺ τοὺς ἁμαρτωλοὺς ποῦ συναισθάνονται τὴν κατάστασή τους, καὶ δὲν εἶχε καμμία σχέση μὲ τὸν ἀπρόσιτο καὶ σκληρὸ θεὸ τοῦ Θωμᾶ τοῦ Ἀκινάτη καὶ τὸν φεουδάρχη θεὸ τοῦ Ἄνσελμου Καντερβουρίας ποῦ προσβάλλεται καὶ ζητᾶ ἀποκατάσταση τῆς τιμῆς.

Ἀκόμη, ὁ Παπαδιαμάντης ἔβλεπε τὴν δόξα τῆς Ἐκκλησίας ὄχι στὴν ἐπίγεια κοινωνικὴ κατάφασή της, ἀλλὰ στὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ποῦ δίνεται μυστικὰ σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν ὀδυνηρῶς καὶ ἐρωτικῶς. Τὴν αἰσθανόταν μέσα στὶς ἀγρυπνίες, στὴν θεία Εὐχαριστία, στὶς ἀκολουθίες, στὰ τροπάριά της. Βίωνε τὸ πνεῦμα τῆς θείας λατρείας, ποῦ εἶναι ἡ ταπείνωση, ἡ ἡσυχία, ἡ κένωση καὶ ἡ προσφορά. Ἔτσι, ὅλη του ἡ προσωπικότητα ἦταν λιβανισμένη, καὶ αὐτὸ τὸ ἄρωμα τοῦ ἁγιορείτικου λιβανιοῦ βγαίνει καὶ προχέεται ἀπὸ τὴν καρδιά του στὸ σῶμα, στὰ δάκτυλα, στὸ μολύβι καὶ στὰ γραπτά του. Τὰ κείμενά του εἶναι «λιβανάτα» ἀπὸ τὸ μοσχοθυμίαμα τῆς λατρείας, τῆς προσευχῆς. Αὐτὴ ἡ λατρεία τὸν ἔκανε νὰ παραμείνη σὲ ὅλη του τὴν ζωὴ ὀρθόδοξος στὸ φρόνημα καὶ στὸ ἦθος.

Ὁ π. Φιλόθεος Ζερβάκος ἔγραψε: «Ἐγύρισα ὅλας τὰς Μονὰς τῆς Ἑλλάδος, τοῦ Ἁγίου Ὅρους, τῆς Παλαιστίνης, τοῦ Σινᾶ. Εὑρῆκα καλογήρους, ἱερομονάχους, μοναχούς, ἀλλὰ πτωχοὺς καὶ ἀκτήμονας ὡσὰν τὸν Παπαδιαμάντη πάνυ ὀλίγους». Ἐπειδὴ ἦταν πτωχὸς καὶ ἀκτήμων, γι' αὐτό, κατὰ τὸν Κωστῆ Παλαμᾶ, ἦταν «ὁ μεγάλος ζωγράφος τῶν ταπεινῶν». Γι' αὐτὸ καὶ ὁ Στὰμ Στὰμ ποῦ τὸν γνώρισε προσωπικὰ διεπίστωσε: «Κι ἀπ' τὰ μάτια του ἔσταζε μιὰ γλύκα». Ὁ Παπαδιαμάντης ἦταν πράγματι «μιὰ γλύκα», ἀπὸ τοὺς «πάνυ ὀλίγους» πτωχούς, καὶ ἐξακολουθεῖ καὶ σήμερα νὰ μᾶς λιβανίζη μὲ ἁγιορείτικο θυμίαμα μέσα ἀπὸ τὰ κείμενά του.

Συγχαίρω Ἐσᾶς καὶ τοὺς διοργανωτὲς γιὰ τὸ Συνέδριο αὐτὸ καὶ εἶμαι βέβαιος ὅτι θὰ αἰσθανθῆτε τὴν εὐώδη παρουσία τοῦ κοσμοκαλόγηρου Παπαδιαμάντη σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν δυσώδη ὀσμὴ τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς μᾶς ποῦ ἀσχολοῦνται μόνο μὲ τὰ οἰκονομικὰ ζητήματα καὶ ἀφήνουν πεινασμένο τὸν ἐσωτερικὸ ψυχικό τους κόσμο.