Skip to main content

Χαράλαμπου Δ. Χαραλαμπόπουλου: Ἱερά Μονή Ἀμπελακιώτισσας: Διερεύνηση τριῶν ἀποριῶν

Ἱστορικές ἀναδρομές

Ἡ Μοναστηριακή καί γενικότερα ἡ ἐκκλησιαστική ἱστορία τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπάκτου ἔχει μεγάλο ἐνδιαφέρον, ἀφοῦ ἡ ἵδρυσή της ὡς Ἐπισκοπῆς ἀνάγεται περί τό ἔτος 300 μ.Χ.

Κατά καιρούς ἐδημοσίευσα διάφορες μελέτες καί ἄρθρα γιά τήν Μητρόπολη, τούς Ναούς, τίς Μονές καί ἰδιαίτερα γιά τό Μοναστήρι τῆς Ἀμπελακιώτισσας, τό ὁποῖο πάντοτε εὑρίσκεται στό κέντρο τῶν ἱστορικῶν μου ἐνδιαφερόντων.

Κατά τίς ἀναδιφήσεις μου γιά τήν ἱστορική καί παλαίφατη « Μονή Κοζίτσης» εἶχα κάποιες ἀπορίες, οἱ ὁποῖες ἔμειναν ἀναπάντητες λόγω ἔλλειψης στοιχείων.

Πρώτη Ἀπορία

Τό Μοναστήρι αὐτό ἦταν γνωστό ὡς «Μονή Κοζίτσης» σ’ ὅλα τά ἔγγραφα τοῦ 19ου καί τοῦ πρώτου τέταρτου τοῦ 20ου αἰ. Πότε, λοιπόν, μετονομάσθηκε καί ἔλαβε τό σημερινό του ὄνομα;

Πρό ἡμερῶν μελετώντας τήν ἐμπεριστατωμένη μελέτη, πού εἶχε τήν καλοσύνη νά μοῦ στείλει ὁ συγγραφέας της π. Νεόφυτος Ραφαηλίδης, Γενικός Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος Φθιώτιδος, καί ἀναφέρεται στόν ἀπό Ναυπακτίας Μητροπολίτη Φθιώτιδος Ἀμβρόσιο Νικολαΐδη, βρῆκα τήν ἀπάντηση. Ἐπί Ἀμβροσίου ἔγινε ἡ μετονομασία.

Τό Π.Δ. (ΦΕΚ 50Α/3 Ἀπρ. 1928), τό ὁποῖο ὑπογράφει ὁ τότε πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας Παῦλος Κουντουριώτης, διαλαμβάνει:
Μετονομάζεται ἡ Ἱερά Μονή «Κοζίτσης» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπακτίας εἰς «Ἱερά Μονή Ἀμπελακιωτίσσης καί Ἁγίου Πολυκάρπου Ναυπακτίας».

Τό περίεργο εἶναι ὅτι μετά ἀπό τρία χρόνια σέ ἀναφορά (4 Αὐγ. 1931) τοῦ Μητροπολίτη Ἀμβροσίου πρός τήν Ἱεράν Σύνοδον, μέ τήν ὁποία γνωστοποιεῖ τήν χειροτονία τοῦ Μοναχοῦ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἀμπελακιωτίσσης, Βαρθολομαίου Πορφύρη, ἀναγράφεται ἀπό τόν συνοδικό γραμματέα «Δέν ὑπάρχει Ἱ.Μονή Ἀμπελακιωτίσσης ἐν τῷ Μοναχολογίω». Προφανῶς δέν εἶχε καταχωρηθεῖ τό Π.Δ.

Δεύτερη Ἀπορία

Στό Μοναχολόγιο τῆς Μονῆς ἦταν ἐγγεγραμμένος ὁ Ἄνθιμος (Ἀντώνιος) Ἀναγνωστόπουλος πού γεννήθηκε στήν Κλεπά τό 1850 καί προσῆλθε στήν Μονή τό 1866. Στό μεταξύ χειροτονήθηκε ἱεροδιάκονος καί ἱερομόναχος καί μετά τό 1889 δέν ὑπῆρχε στό Μοναχολόγιο, παρότι ἀπό τό 1884 ἦταν Ἡγουμενοσύμβουλος. Ἡ ἀπορία γιά τή σιωπή τοῦ Μοναχολογίου παρέμεινε μέχρις ὅτου ἡ ἔρευνα ἐπεσήμανε ἀναφορά (27 Ἀπρ. 1889) τοῦ Ναυπακτίας Δαυίδ μέ τήν ὁποία γνωστοποιεῖται ἡ μετάπεμψη τοῦ Ἄνθιμου στήν Ἱερά Μονή Προυσοῦ ὡς Ἡγουμένου. (Γιά τόν Ἄνθιμο: ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΑ, 4(1988-1989) σ.667-668,690• ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΑ (15(2007-2009), σ.613-621).

Ὁ Ἄνθιμος ἀπεβίωσε στόν Προυσό στίς 14 Σεπτ. 1889 σέ ἡλικία 39 ἐτῶν, ἀφοῦ διετέλεσε Ἡγούμενος γιά λίγους μῆνες. Τή συνέχεια ὅμως οὔτε συγγραφέας ἀστυνομικῶν μυθιστορημάτων θά μποροῦσε νά φαντασθῆ.

Στά ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΑ 20 (2018), σελ. 346, ὁ φιλόλογος Ἀπόστολος Β. Ζορμπάς ἀναδημοσιεύει εἰδησεογράφημα (Νέα Ἐφημερίς 264/21.09.1889, σ.4) μέ τόν τίτλο «Δηλητηρίασις Ἡγουμένου».

Καταχωροῦμε ἕνα ἀπόσπασμα τῆς ἀνταπόκρισης ἀπό τή Ναύπακτο:

Πρό τριῶν ἡμερῶν διεδόθη ἀνά τήν πόλιν ἡμῶν ὅτι ὁ πρό μηνός ἐγκατασταθείς ἐν μονῇ Πορσοῦ τῆς Εὐρυτανίας νέος ἡγούμενος Ἀναγνωστόπουλος, ἀπεβίωσε δηλητηριασθείς κατ’ ἄλλους μέν ὑπό τινος τῶν ἱερομονάχων τῆς μονῆς, κατ’ ἄλλους δέ ὑπό ἀγνώστου• τήν ἑπομένην ἐβεβαιώθη ὁ θάνατος αὐτοῦ ἐκ δηλητηριάσεως ἐπισήμως διά νεκροψίας.

Ἅμα τῷ θανάτῳ [22 Ἀπρ. 1889] τοῦ πρώην ἡγουμένου [Ἱεροθέου Δερματά], ἡ μονή ἄρχισε νά μεταβάλλεται εἰς ἄσυλον διαφθορᾶς καί σπατάλης. Ταῦτα βλέπων ὁ σεβ. ἐπίσκοπος Ναυπακτίας ἐπέσπευσε τήν πλήρωσιν τῆς θέσεως διά τοῦ ἀειμνήστου Ἀνθίμου Ἀναγνωστοπούλου, ὅστις ἅμα τῇ μεταβάσει του προέβη εἰς αὐστηράν τιμωρίαν τῶν διαπραττομένων. Συνέστη λοιπόν γενική συνομωσία ἐκ κληρικῶν καί ἄλλων, ἥτις τοῦ ἐπετέθη πρός ἐκδίωξιν.

Δυστυχῶς ἡ κατάσταση στόν Προυσό γιά πολλά χρόνια μέ τίς συνεχεῖς ἀντικαταστάσεις ἡγουμένων καί τίς ἐπεμβάσεις ἐξωεκκλησιαστικῶν παραγόντων δέν μποροῦσε νά ἐλεγχθεῖ.

Ἕνας πρώην Ἡγούμενος τῆς Μονῆς Προυσοῦ (1901 – 1905), ὁ Δορβιτσώτης Πνευματικός τοῦ Σινᾶ καί Ἀσκητής Ἀρχ. Δανιήλ Παπαϊωάννου γράφει σέ ἐπιστολή του (20 Αὐγ. 1922): «Ὁ Προυσός κατάντησε γυφτοκαφενές τῶν πολιτικῶν καί παχνί τῶν Προυσιωτῶν…».

Ἡ φράση αὐτή τά λέει ὅλα καί ἡ δηλητηρίαση τοῦ συμπατριώτη μας Ἡγουμένου μέσα στό δύσοσμο αὐτό πλαίσιο πρέπει νά τοποθετηθεῖ.

Τρίτη Ἀπορία

Μετά τόν Ἰάκωβο Λελούδα, πού μετανάστευσε στίς Η.Π.Α., ἡγούμενος ἀνέλαβε ἀπό τόν Ὀκτώβρη τοῦ 1906 μέχρι 10 Νοεμβρ. 1909 ὁ Κύριλλος (Κων/νος) Ξ. Λελούδας, προφανῶς συγγενής τοῦ προηγούμενου. Ὁ Κύριλλος γεννήθηκε στήν Κλεπά τό 1874, προσῆλθε στή Μονή τό 1895 καί ἐκάρη Μοναχός τό 1896. Τό 1910 δέν ἀπαντιέται στό Μοναχολόγιο. Ἄγνωστο τί ἀπέγινε ὁ Κύριλλος. Ἐνδεχομένως ἔφυγε κι αὐτός γιά τήν Ἀμερική. Δυστυχῶς δέν ὑπάρχουν στοιχεῖα, γιατί τό Μοναχολόγιο δέν ἐτηρεῖτο μέ εὐλάβεια. Ἔτσι ἡ ἀπορία παραμένει. Μετά τόν Κύριλλο ἀνέλαβε Ἡγούμενος ὁ Θεόφιλος (Θεοφάνης) Κ. Θεοφανό-πουλος (ἤ Θεοφάνους). Γεννήθηκε στήν Κλεπά τό 1861, προσῆλθε στή Μονή τό 1893, ἐκάρη Μοναχός τό 1897. Ἔφερε τό ὀφίκιο τοῦ Ἀρχιμανδρίτη. Ἡγούμενος ἀπό 1910 μέχρι 17 Φεβρ. 1925 ὁ Θεόφιλος πού παρέδωσε τήν ἡγουμενία στόν Ἀρχιμ. Ἡσαΐα Παπαγεωργίου. Στίς 26 Μαΐου 1926 ὁ Ἡσαΐας παραιτήθηκε καί παρέδωσε τήν ἡγουμενία στόν προηγούμενο Θεόφιλο. Τό 1927 ἀνέλαβε ἡγούμενος ὁ προηγούμενος Ἡσαΐας μέχρι τόν θάνατό του (20 Ἰουλ. 1940). Ὁ Θεόφιλος δέν ἀπαντιέται στό Μοναχολόγιο ἀπό τό 1927. Ἄγνωστο τί συνέβη. Ἐμμέσως γιά τήν αἰτία πληροφορούμαστε ἀπό τό βιβλίο τοῦ π. Νεοφύτου Ραφαηλίδη ὅτι στό π. «ΕΚΚΛΗΣΙΑ» (Φ. 46/19/11/1927, σ. 365) καταχωρεῖται ἡ ὑπόθεση τοῦ Θεοφάνους Θεοφανοπούλου ἡγουμένου τῆς Μονῆς Κοζίτσης. Προφανῶς πρόκειται περί παραπτώματος πού δέν γνωρίζουμε τήν ὑφή καί τό μέγεθος, ἐπειδή πρός τό παρόν τό περιοδικό δέν εἶναι προσιτό. Ἴσως στό μέλλον νά εἴμαστε σέ θέση νά γράψουμε περισσότερα.

Πέραν τῶν πιό πάνω ἀναφερόμενων γιά τούς ἡγουμένους τῆς Μονῆς στό μνημονειθέν βιβλίο τοῦ π. Νεοφύτου ὑπάρχουν καί στοιχεῖα γιά τήν πρόθεση τῶν τότε κρατούντων νά διαλύσουν ἤ νά ὑπαγάγουν τήν Μονή στήν Ἱ. Μονή Προυσοῦ (π. ΕΚΚΛΗΣΙΑ 21/21.5.1926, σ. 165). Στήν προσπάθεια νά διατηρηθεῖ ἡ Μονή ἀναφέρει ὁ συγγραφέας, ὁρίσθηκε νέος Ἡγούμενος ὁ Ἀρχιμ. Θεόφιλος Θεοφανόπουλος ἀντί τοῦ παραιτηθέντος Ἡσαΐα Παπαγεωργίου (π. ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ὅ.π.). Τό Β΄ ἑξάμηνο τοῦ 1927 ἐκάρη Μοναχός ὁ Εὐάγγελος Καραϊσκάκης μέ τό μοναστικό ὄνομα Εὐσέβιος (π. ΕΚΚΛΗΣΙΑ 1-2/10.01.1928, σ.11). Φαίνεται ὅτι οἱ σκέψεις γιά διάλυση εἶχαν σχέση μέ τήν μείωση τοῦ μοναστικοῦ προσωπικοῦ. Βέβαια, ἡ διάλυση ἀποφεύχθηκε καί τό Μοναστήρι μας λειτουργεῖ, παρά τίς δυσκολίες πού πέρασε, μέχρι σήμερα καί βρίσκεται σ’ ἕνα ὑψηλό στάδιο ἀκμῆς, λόγω τῆς ἐπάνδρωσής του μέ ἔχοντες φιλομοναστικό πνεῦμα μοναχούς ὑπό τήν ἄξια ἡγουμενία τοῦ Ἀρχ. π. Πολυκάρπου Παστωρμᾶ.

Τό π. ΕΚΚΛΗΣΙΑ ἀποτελεῖ μιά ἐξαιρετική πηγή γιά τά ἐκκλησιαστικά πράγματα τῆς ἐπαρχίας μας, ἀλλά δυστυχῶς οἱ παλαιότεροι τόμοι δέν ὑπάρχουν στή Ναύπακτο, ἀκόμα καί στήν Ἀθήνα δέν εἶναι εὔκολα προσιτοί.

  • Προβολές: 1724