Βασιλείου Π. Καυκόπουλου: Τό ἀναντικατάστατόν της Βυζαντινῆς Μουσικῆς καί ἡ διαχρονικότητά της

Βασιλείου Π. Καυκόπουλου

Ἡ Βυζαντινή Μουσική εἶναι ἀναντικατάστατη! Γράφει σχετικά ὁ λόγιος Ἀρχιμ. π. Καλλίστρατος Λυράκης στό ὑπέροχο πόνημά του «Ἡ Ὀρθοδοξία ὡς Λειτουργική παράδοσις»: «Ὅσον κανείς μέ τόν πτωχόν του νοῦν καί μέ ὁδηγούς τούς Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας μᾶς ψηλαφᾶ τήν σωτηριώδη σκοπιμότητα, τήν ὁποίαν ἐξυπηρετεῖ ἡ Ἐκκλησιαστική Μουσική, τόσον καί ἀγγίζει τήν "ἐν ἀγαθότητι" πανσοφίαν τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος κατεργάζεται τήν σωτηρίαν μας μέ τόσους λεπτούς καί "καλλιτεχνικούς" τρόπους, ὅπως εἶναι ὁ ρυθμός καί ἡ μελωδία. Αὐτήν τήν μελωδίαν δέν ἔπαυσε ποτέ νά προσφέρη εἰς τά παιδιά Του, ἀφοῦ καί ἡ Ἐκκλησία δέν ἔπαυσε ποτέ "Ὀδουσα καί ψάλλουσα ἐν Κυρίω"».

Γι’ αὐτό καί ὁ μακαριστός Μητροπολίτης Κοζάνης Διονύσιος, μεγάλη προσωπικότης τόσο τῶν θεολογικῶν γραμμάτων ὅσο καί τῆς Βυζαντινῆς μουσικολογίας, πιστός δέ στήν ἀποστολική Παράδοση, γράφει: «Ἡ μουσική τῆς λατρείας τῆς Ὀρθοδόξου καί δή τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας εἶναι καί πρέπει νά μείνη αὐτή, τήν ὁποία ὀνομάζουμε Βυζαντινή. Γιά λόγους οὐσιαστικούς καί τεχνικούς δέν δύναται νά ἀντικατασταθῆ ἡ ἐν τῇ Ἐκκλησία Ψαλμωδία... Καί λόγοι μέν οὐσιαστικοί εἶναι κυρίως δύο. Πρωτον τό ἦθος αὐτό καί ὁ χαρακτήρας τῆς ἑλληνικῆς ψαλμωδίας, ὡς ἀξίας καθ’ ἐαυτήν καί ἀσχέτως πρός πάσαν σύγκρισιν... Ὁ δεύτερος οὐσιαστικός λόγος... ἔγκειται στό γεγονός τῆς ψυχολογικῆς ἐπιδράσεως, τήν ὁποίαν αὐτή (ἡ βυζαντινή ψαλμωδία) ἀσκεῖ ἐπί τοῦ πληρώματος, ἡ ὁποία, εἶναι μοναδική καί καθολική, "συγκινοῦσα καί κατανύσσουσα ἔτι καί ἐκείνους οἵτινες δῖ’ ἀνωτέραν δῆθεν μουσικήν μόρφωσιν καί ἐσωτέραν καλλιτεχνικήν καλλιέργειαν εὑρίσκουν ἱκανοποίησιν μόνον εἰς τήν νεωτέραν μουσικήν τέχνην τῆς Δύσεως... Λόγοι δέ τεχνικοί, γιά τούς ὁποίους δέν εἶναι δυνατή ἡ ἀντικατάσταση τῆς Βύζ. ψαλμωδίας στήν Ἐκκλησία μας, εἶναι οἱ ἑξῆς: α) Τό τυπικό της ἑλληνοφώνου ὀρθοδόξου λατρείας καί ἡ σύνθεση τῶν ἱερῶν Ἀκολουθιῶν..., β) ἡ ἀδυναμία ἐναρμονίσεως τῆς Β.Μ. κατά τούς τρόπους τῆς εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς τέχνης. Διότι, ὅταν ὁ λόγος περί τετραφώνων χορῶν στήν Ἐκκλησία, δύο τινά πρέπει νά ὑποθέσωμε, ἤ ἀντικατάσταση τῶν βυζαντινῶν μελῶν, τήν ὁποία ὡς ἐλέχθη, δέν ἐπιτρέπει τό Τυπικόν καί ἡ σύνθεσις τῶν ἱερῶν Ἀκολουθιῶν ἤ ἐναρμόνιση καί προσαρμογή τῆς βυζαντινῆς ψαλμωδίας σέ μελωδικούς καί ρυθμικούς τρόπους τῆς μουσικῆς τέχνης τῆς Δύσεως"».

Σύμφωνα μέ τά παραπάνω μπορεῖ κάποιος νά κατανοήση τό ἄτοπο καί ἀνορθόδοξό της χρήσεως τῶν μουσικῶν ὀργάνων μέσα στούς Ὀρθοδόξους Ἱερούς Ναούς. Ἐξ ἄλλου, κανείς ἀπό τούς Ἀποστόλους καί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν κάνει λόγο γιά χρήση ἐνόργανης μουσικῆς. Ὁ Ἰσίδωρος ὁ Πηλουσιώτης τονίζει νά μή ψάλλουν μέ τρόπο ὅμοιό «των ἐπί σκηνῆς Μσμάτων». Ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος συνιστᾶ νά ἔχωμε "ὕμνους ἀντί τυμπάνων καί ψαλμωδίαν ἀντί κρότων θεατρικῶν".

Νά σημειώσουμε δύο λόγια ὅμως γιά τήν διαχρονικότητα τῆς πατρώας μας Βύζ. Μουσικῆς. Τήν ἀλήθεια τῆς διαχρονικότητος καί σταθερότητός της –ἡ ὁποία διασώζεται μέ τήν φωνητική παραδοση– ὑπογραμμίζει ὁ ἀείμνηστος σοφός Πρωθιεράρχης τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, ὁ ὁποῖος γράφει ὅτι: «Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία διασώζει μετά τῶν ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων καί τῆς θείας λατρείας ἐν γένει, τήν ἀνέκαθεν ἐν χρήσει αὐτῆς οὖσαν ἐκκλησιαστικήν μουσικήν, ἥτις εἶναι γνωστή ὑπό τό ὄνομα Βυζαντινή Μουσική. Ἀσχέτως πρός τάς διεξαχθείσας καί διεξαγομένας θεωρητικᾶς συζητήσεις περί τῆς μουσικῆς ταύτης, ἕν εἶναι βέβαιον, ὅτι διασώζεται κατά παράδοσιν φωνητικήν ἡ μουσική αὕτη, ὑποστάσα ἴσως καί ἐπιδράσεις τίνας, κατά τήν διαδρομήν τῶν αἰώνων, ἀλλ’ ἀναμφιβόλως διατηροῦσα τήν ἀρχικῶς παραδοθεῖσαν εἰς τήν Ἐκκλησίαν βάσιν αὐτῆς. Ἐφ’ ὅσον δέν εἶναι δυνατόν νά νοηθῆ ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἔπαυσε ποτέ "Ὀδουσα καί ψάλλουσα τῷ Κυρίω" δέον νά δεχθῶμεν, λαμβανομένου μάλιστα ὑπ’ ὄψιν καί τοῦ συντηρητικοῦ πνεύματος τῆς Ἐκκλησίας ἠμῶν, ὅτι διατηρεῖται ἐν αὐτῶ ἡ ἀρχαία Ἐκκλησιαστική Μουσική».

Θά πρέπη νά ἐπισημάνουμε ὅμως τόν ΜΕΓΑ κίνδυνο πού διατρέχει ἡ πατρ¥α μᾶς μουσική ἐξ αἰτίας ἠμῶν τῶν ὑμνωδῶν, τῶν ἱεροψαλτῶν καί τῶν ἐνασχολουμένων ἐν γένει μέ αὐτήν! Καί ὁ κίνδυνος αὐτός συνίσταται στό γεγονός ὅτι πολλοί ἐξ ἠμῶν, κινούμενοι ἀπό κίνητρα ὄχι πάντως ἁγνά, εἴτε νεωτερίζουν εἴτε δημιουργοῦν μέ τίς ἀνεπίτρεπτες ἐκτελέσεις τούς ἐπ’ ἀναλογίω πλήρη μουσικήν σύγχυσιν εἴτε δέν ψάλλουν ἀλλά μᾶλλον ... τραγουδοῦν κοσμικά κ.α.π., ἀπέχοντες παρασάγγας ἀπό τό ἁπλό πλήν ὅμως μεγαλοπρεπές Πατριαρχικόν ὕφος, ὅπως αὐτό διαμορφώθηκε στήν Μεγάλη του Χριστοῦ Ἐκκλησία, καί καλλιεργήθηκε εὐρύτερα στόν ἑλληνικό χῶρο ἀπό τούς Μακεδόνες Ἱεροψάλτες ἀλλά καί ἄλλους μύστες τῆς τοῦ Δαμασκηνοῦ Τέχνης, ὅπως ὁ Ἔμμ. Χατζημάρκος, ὁ Ἄθ. Πέττας κ.α.

Ἑπομένως, χρειάζεται σεμνότητα, σοβαρότητα, καί πιστή ἐκτέλεση τῶν κλασσικῶν μελωδιῶν, μέ τά ἰσοκρατήματα στήν σωστή τους θέση καί νά ’μαστε σίγουροι ὅτι, λόγω τῆς ταπεινῆς ὑπακοῆς μας στήν παράδοση, διάπλατα θά ἀνοίγεται μπροστά μας ὁ θρόνος τῆς Παναγίας Τριάδος καί οἱ γήϊνες μελωδίες θά ἀλληλοπεριχωροῦνται μέ τά οὐράνια καί ἀγγελικά ψάλματα.