Skip to main content

Πρωτοπρεσβυτέρου, Κωνσταντίνου Ν. Καλλιανοῦ: Βιβλιοπαρουσίαση: Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: “Ὁ Ὀρθόδοξος Μοναχισμός ὡς προφητική, ἀποστολική καὶ μαρτυρική ζωή”

“Ο Ορθόδοξος Μοναχισμός ως προφητική, αποστολική και μαρτυρική ζωή”

Ἐκδότης: Ἰερὰ Μονὴ Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου, Πελαγίας, 2002, σ.σ 545.

Τὸ βιβλίο τοῦ Σεβασμιωτάτου "Ὁ Ὀρθόδοξος Μοναχισμὸς" τὸ ἔχουμε παρουσιάσει ἀπὸ τὶς στῆλες τῆς Ε.Π. Ὡστόσο, ἡ γνώμη τοῦ π. Κωνσταντίνου εἶναι βαρύνουσα, καθὼς εἶναι ἕνας ἔγγαμος Κληρικὸς μὲ βαθειὰ ἀγάπη πρὸς τὸν Μοναχισμὸ καὶ μάλιστα τὸ Ἅγιον Ὅρος. Αὐτὴ ἡ φαινομενικὴ ἀντίθεση (ἔγγαμος-ἀγάπη πρὸς τὸν μοναχισμό), ὅπως καὶ ἡ ἀντίστροφη (μοναχός-σεβασμὸς πρὸς τὸν γάμο) εἶναι ἔνδειξη ὑγείας καὶ ὀρθοδόξου ἐκκλησιαστικοῦ φρονήματος. Δίδουμε, λοιπόν, τὸν λόγο στὸν φιλοκαλικὸ αὐτὸν παπᾶ τῆς νησιωτικῆς Ἑλλάδος, γιὰ τὸ πῶς εἶδε τὸ βιβλίο τοῦ Σεβασμιωτάτου:

Τὸ βιβλίο αὐτό, τὸ τεσσαρακοστὸ ἕβδομο τῆς συγγραφικῆς διαδρομῆς τοῦ λογίου Ἱεράρχου καὶ κατὰ πάντα φιλομόναχου, ἀλλὰ καὶ φιλοαθωνίτου Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱεροθέου, ἔχω τὴν ἐντύπωση ὅτι ἀποτελεῖ καὶ εἶναι μιὰ ἐπιβεβαίωση τοῦ βαθύτερου ψυχισμοῦ του, ὁ ὁποῖος ἔχει διαπλαστεῖ μέσα σὲ φιλομόναχο οἰκογενειακὸ περιβάλλον. Αὐτὸ ἄλλωστε μᾶς τὸ ἐξομολογεῖται κι ὁ ἴδιος ὁ Σεβασμιώτατος (σ.15) ἐπιτρέποντάς μας ἔτσι νὰ διαπιστώσουμε καὶ νὰ ἐπισημάνουμε τὶς ρίζες ποὺ στερέωσαν μέσα του τὴν οὐσία καὶ τὸ νόημα τοῦ Ὀρθόδοξου Μοναχισμοῦ.

Μελετῶντας προσεχτικὰ τὸ βιβλίο αὐτὸ παρατηροῦμε νὰ χωρίζεται σὲ πέντε ἑνότητες, οἱ ὁποῖες ἀφοροῦν διάφορα συναφῆ ζητήματα σχετιζόμενα μὲ τὸν Ὀρθόδοξο Μοναχισμό. Οὐσιαστικὰ δὲ οἱ ἑνότητες αὐτὲς εἶναι καὶ ἀποτελοῦν ἰδιαίτερες μελέτες ποὺ θὰ μποροῦσαν στὸ μέλλον ἡ κάθε μιὰ ἀπὸ αὐτές, μὲ κατάλληλη ἐπεξεργασία καὶ μεγαλύτερη ἀνάλυση, νὰ γίνουν αὐτοτελῆ πονήματα-βιβλία.

Ἡ πρώτη ἑνότητα ποὺ ἐπιγράφεται "Ὀρθόδοξος-ἡσυχαστικὸς μοναχισμὸς" (σέλ.21-161), ἀναλύει προσεχτικὰ καὶ τεκμηριωμένα τὴ γένεση καὶ τὴν περαιτέρω ἐξέλιξη τοῦ μοναχισμοῦ. Εἶναι χαρακτηριστικό, σημειώνει ὁ Σεβασμιώτατος, ὅτι ὅταν ἐκκοσμικεύτηκαν πολλοὶ χριστιανοὶ τότε ἀναπτύχθηκε ὁ μοναχισμὸς ὅπως τὸν γνωρίζουμε σήμερα, γιατί ὁ μοναχισμὸς εἶναι ἀντίδραση ἐναντίον τοῦ πνεύματος τῆς ἐκκοσμικεύσεως (σέλ. 24).

Πολὺ σημαντικὸ κεφάλαιο σ' αὐτὴ τὴν ἑνότητα εἶναι τὸ "Μοναχισμὸς καὶ θεραπεία" (σ. 26-28), ὅπου μὲ συμπυκνωμένο σὲ ἔννοιες καὶ θέσεις λόγο ὁ Σεβασμιώτατος καταθέτει πολὺ ὀρθὰ ὅτι "ἡ Ἐκκλησία ἔχει τὰ Μοναστήρια ὡς τὶς ἰδιαίτερες ἐξεταστικὲς κλινικές, τοὺς θαλάμους ἐντατικῆς παρακολουθήσεως, γιὰ νὰ κάνη μεγαλύτερη ἔρευνα καὶ νὰ ἀντιμετωπίση κρυφὲς ἀσθένειες ἢ νὰ ὀδηγήση τὸν ἄνθρωπο στὴ θέωση..(σ. 27)". Ὅπως ἐπίσης πολὺ συγκινητικὰ καὶ εὐκατάνυκτα εἶναι τὰ κείμενα-προσφωνήσεις σὲ ρασοφορίες καὶ "κουρές", τὶς ὁποῖες πραγματοποίησε ὁ Σέβ. ὅταν ἵδρυσε στὴν Ἔδεσσα τὴ σημερινὴ ἀδελφότητα τῆς Μονῆς αὐτῆς, ἡ ὁποία καὶ ἐκδίδει τὰ συγγράμματά του, δηλαδὴ τοῦ Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου, ποὺ καὶ κατευθύνει πνευματικὰ ἐδῶ καὶ δύο περίπου δεκαετίες.

Ἂν καὶ ἀπομαγνητοφωνημένα κείμενα τῶν προσφωνήσεων αὐτῶν μας παραδίδει ὁ Σέβ., ἐν τούτοις νοερὰ μποροῦμε νὰ εἰσέλθουμε στὸ πνευματικὸ κλίμα ποὺ δημιουργεῖται σὲ τέτοιες κορυφαῖες ὧρες, οἱ ὁποῖες ἀναμφίβολα συνδέονται μὲ τὴν ἀνακαίνιση τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου, διὰ τῆς νεκρώσεώς του, πάντα μέσα στὴν ὅλη προοπτικὴ τῆς μετανοίας (σ. 121-122)

Παραθέτω ἕνα ἀντιπροσωπευτικὸ τμῆμα: "Ὅταν γίνεται ρασοφορία, ἢ ὅταν γίνεται κουρὰ συνήθως γίνεται καὶ ἀλλαγὴ τοῦ ὀνόματος...Υπάρχουν τρεῖς βασικοὶ λόγοι ποὺ εἶναι αἰτία αὐτῆς τῆς ἀλλαγῆς. Ὁ ἕνας εἶναι ὅτι εἰσέρχεσαι σὲ μιὰ καινούρια ζωή. Καὶ αὐτὸ σημαίνει ὅτι πρέπει νὰ ἀπαλλαγῆς ἀπὸ τὸν παλαιὸ ἄνθρωπο..... Πρέπει ὁ μοναχὸς νὰ ξεχάση τὴν κοσμική του ζωὴ καὶ νὰ ἀποδυθῇ τὸν παλαιὸ ἑαυτό του, ὅπως ἀκριβῶς ἀποδύεται τὸ κοσμικό του ὄνομα. Ὁ δεύτερος λόγος εἶναι ὅτι μὲ τὴ ρασοφορία καὶ ἀργότερα μὲ τὴν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου ἀγγελικοῦ σχήματος γεννιέσαι πνευματικά, ἀφοῦ ἡ μοναχικὴ κουρὰ εἶναι μιὰ νέα γέννηση, ἕνα δεύτερο βάπτισμα.........Και τρίτος λόγος, ποὺ δίνεται τὸ καινούριο ὄνομα εἶναι, ὥστε μὲ τὴ χάρη καὶ τὴν εὐλογία τοῦ ἁγίου ποὺ ἔχει αὐτὸ τὸ ὄνομα, νὰ προχωρήσης καὶ νὰ βαδίσης σταθερὰ τὴν μοναχικὴ ζωή, ἔχοντας ὡς πρότυπο τὸν συγκεκριμένο ἅγιο...(σελ. 127)".

Στὸν ἀναγνώστη ποὺ ἀγαπᾶ, τιμᾶ καὶ σέβεται τὸ Ἅγιον Ὅρος, θὰ ἤθελα πρὶν προχωρήσω στὴ Β` ἑνότητα ποὺ φέρει τὸν τίτλο: "Ὁ ἁγιορειτικὸς καὶ σιναϊτικὸς μοναχισμὸς" (σέλ.183-356) νὰ θυμίσω ἕνα πολὺ σημαντικὸ δοκίμιο τοῦ Σέβ. ποὺ τιτλοφορεῖται "Τὸ Ἅγιον Ὅρος σήμερα" (βλ.τό βιβλίο του Ποιότητα ζωῆς, Ἀθήνα 1987 σέλ. 216-221). Ἐκεῖνο τὸ κείμενο, ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ γίνει ἰδιαίτερο βιβλίο, καταγράφει πολὺ σύντομα φυσικά, τὰ πρῶτα Ἀθωνικὰ βιώματα τοῦ Σέβ., τὰ ὁποῖα σὲ συνάρτηση μὲ τὰ ὅσα καταθέτει στὸ περιώνυμο πλέον βιβλίο τοῦ "Μιὰ βραδυὰ στὴν ἔρημο τοῦ Ἁγίου Ὅρους" καὶ συμπληρώνει στὰ προλεγόμενα τοῦ παρόντος πονήματος, ἀλλὰ καὶ στὸ ἐξομολογητικό -ἅς μοῦ ἐπιτραπεῖ ὁ ὅρος- μελέτημα "Σκητιώτικη ζωὴ" (σέλ. 271-280) χαρτογραφοῦν πλήρως τὸν ψυχισμό του. Κάτι ποὺ παρατηροῦμε στὶς ὁμιλίες του κατὰ τὶς ἐπισκέψεις του ὡς Ἐπίσκοπος στὸ Ὅρος, ἀλλὰ καὶ στὰ ὑπόλοιπα δοκίμιά του. Ἔχω τὴν ἐντύπωση πῶς θὰ πρέπει τὰ ἁγιορειτικὰ τοῦ Σέβ. νὰ γίνουν ἰδιαίτερο βιβλίο. Γιατί τὸ ἀξίζουν.

Ἡ Τρίτη ἑνότητα ποὺ ἐπιγράφεται "Τὸ μυστήριο τοῦ Σταυροῦ στὴ μοναχικὴ ζωὴ" (σέλ.359-432) περιλαμβάνει μιὰ σειρὰ θεολογικῶν μελετῶν ποὺ βασίζονται στὴν συγγραφικὴ προσφορὰ τοῦ Μ. Βασιλείου, ποὺ διαμόρφωσε τὸν κοινοβιακὸ μοναχισμὸ (σέλ. 359) καὶ προσεχτικὰ τὸν δίδαξε μέσα ἀπὸ τὰ κορυφαῖα συγγράμματά του, ἰδιαίτερα τὰ λεγόμενα "Ἀσκητικά", δηλ. τοὺς περίφημους τρεῖς ἀσκητικούς του λόγους, τὴν "Ἀσκητικὴν προδιατύπωσιν", τοὺς "Ὅρους κατ' ἐπιτομὴν" κλπ. Μέσα σὲ ὅλα αὐτά, σημειώνει ὁ Σέβ. ὑπάρχει πλούσιο ὑλικό, ποὺ δείχνει τί ἀκριβῶς εἶναι ὁ μοναχισμός, ποιοὶ εἶναι ἀληθινοὶ μοναχοὶ καὶ πῶς πρέπει νὰ ζοῦν μέσα στὴν Ἐκκλησία (σέλ. 367). Κι ἀλλοῦ σημειώνει πῶς ὁ μοναχικὸς βίος εἶναι σταυρικὸς βίος (371) κάτι ποὺ μᾶς φέρνει στὸ νοῦ τὴν κατανυκτικὴ εἰκόνα τοῦ ἐσταυρωμένου μοναχοῦ. Μακάριοι στ' ἀλήθεια οἱ μοναχοὶ ἐκεῖνοι ποὺ παραμένουν μέχρι τῆς ἐσχάτης ὥρας στὸ σταυρὸ τοῦ ἀναιμάκτου μαρτυρίου, τὸ ὁποῖο ἑκουσίως ἐπέλεξαν καὶ δὲν παρασύρονται ἢ ἐπαίρονται ἀπὸ τὰ κελεύσματα τοῦ κόσμου.

Παρακαλῶ πολὺ τὸν ἀναγνώστη νὰ σταθῇ μὲ ἱερὴ προσοχὴ στὸ κεφάλαιο "Ἡ προσωπικὴ μέθεξη τοῦ μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ ἀπὸ τὸν ἀείμνηστο Γέροντα Σωφρόνιο" (σέλ. 426-430). Εἶναι μιὰ σύντομη μὲν μελέτη, ἡ ὁποία ἀξίζει τὸν κόπο, μὲ βάση καὶ τὶς προσωπικὲς ἐμπειρίες τοῦ Σέβ. ἀπὸ τὶς συζητήσεις ποὺ εἶχε μὲ τὸν ἅγιο Γέροντα, νὰ γίνει πιὸ ἐκτενὴς καὶ νὰ ἐνταχθεῖ σὲ νέο βιβλίο ἀφιερωμένο εἰδικὰ στὸν π. Σωφρόνιο. Γιατί τὸ ἀξίζει.

Ἡ τέταρτη ἑνότητα θίγει τὸ μεγάλο ζήτημα τῶν καιρῶν μας, τὴν ἐκκοσμίκευση τοῦ Ὀρθόδοξου Μοναχισμοῦ, ἤτοι τὴν ἀλλοίωση τῆς προφητικῆς, τῆς ἀποστολικῆς καὶ τῆς μαρτυρικῆς ζωῆς τῶν μοναχῶν. Καὶ ἐκκοσμίκευση εἶναι ἡ ἀπώλεια τοῦ πνεύματος τῆς ἄληθινὴς μετανοίας, ὁπότε ὁ ἄνθρωπος καὶ δὴ ὁ μοναχὸς παραμένει στὸ ἐνταῦθα καὶ δὲν προχωρεῖ στὸ ἀλλαχοῦ, στὸ ἐπέκεινα. (σέλ.445). Μὲ ὁδηγὸ μάλιστα τὸν συνειδητὸ μοναχὸ καὶ Ἅγιο, τὸν ὅσιο Συμεῶν τὸν Νέο Θεολόγο, ὁ Σεβασμιώτατος προσπαθεῖ νὰ δείξει καὶ ν' ἀποδείξει τί εἶναι καὶ πῶς ἐπιτυγχάνεται - πάντα μὲ τὴ συνδρομὴ τῆς κενοδοξίας -, ἡ ὁποία καὶ ἀκολουθεῖ τὸν μὴ ἀποτασσόμενο τὸν κόσμο καὶ τὰ ἐν αὐτῷ μοναχό. Ἤ, ὅπως λέγει ὁ ὅσιος Συμεῶν, "Τὸ τῶν μοναχῶν περιβέβλημαι σχῆμα καὶ ὡς μοναχὸς ἀγαπῶ τα ἐν κόσμῳ" (σέλ. 465). Τέλος, στὴν πέμπτη ἑνότητα, μὲ τὴν ὁποία κλείνει τὸ ὀγκῶδες αὐτὸ βιβλίο, γίνεται λόγος γιὰ τὴν κανονικὴ δομὴ τοῦ μοναχισμοῦ. Πῶς δηλαδὴ οἱ ἱεροὶ Κανόνες, αὐτὴ ἡ ἔκφραση τῆς ποιμαντικῆς ποὺ ἀσκεῖ ἡ Ἐκκλησία, ἀντιμετωπίζουν τὸ μοναχὸ προσπαθῶντας μὲ τρόπο νουθετικὸ νὰ τὸν καθοδηγοῦν - αὐτὸ ἄλλωστε ἐννοεῖ καὶ ἡ λέξη κανόνας - ὥστε νὰ διάγει βίο ἡσύχιο καὶ μονότροπο (σέλ. 489)

Ἀναλυτικὰ ὁ Σεβασμιώτατος προσπαθεῖ νὰ μᾶς δώσει νὰ καταλάβουμε πῶς οἱ ἱεροὶ Κανόνες βοηθοῦν τὸν μοναχὸ νὰ μὴν ἀποκλίνει τῆς ἀποστολῆς του. Π.χ. τὸ θέμα τῆς παραμονῆς στὸ μοναστήρι τοῦ μέχρι τέλους, ἐκτὸς ἂν συντρέχουν ἄλλοι λόγοι ποὺ τὸν ἀναγκάζουν ν' ἀποχωρήσει (σέλ.505) ἢ τὸ θέμα τῆς ἀκτημοσύνης (σέλ.506) κ.ἄ. Ὅπως ἐπίσης σοβαρὸ ζήτημα εἶναι τὰ Κοινόβια νὰ λειτουργοῦν μὲ βάση τὶς ἀρχαῖες μοναχικὲς διατάξεις καὶ νὰ ἀποτελοῦν "φροντιστήρια ἀνθρώπων φιλοσόφων τὸν βίον".

Τὸ τελευταῖο κεφάλαιο ποὺ ἑρμηνεύει πολὺ συγκινητικὰ τὴν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἀγγελικοῦ Σχήματος (σέλ.519-545) -ἂν καὶ γιὰ τοὺς Πατέρες τὸ μοναχικὸ σχῆμα εἶναι ἕνα (βλ. σέλ. 502)- μὲ προσεχτικὸ καὶ βιωματικὸ τρόπο. Κάτι ποὺ ἀξίζει νὰ διαβάσουμε, γιὰ νὰ καταλάβουμε πῶς ὅταν τὰ ἐξωτερικὰ γνωρίσματα τοῦ μοναχοῦ, κουκούλιο, πολυσταύριο, Σχῆμα κλπ. ἀποσυνδεθοῦν ἀπὸ τὸ βαθύτερο καὶ θεολογικότατο νόημα τῶν ὁμολογιῶν καὶ τῶν ὑποσχέσεων, καταντοῦν τύπος. Μάλιστα θὰ ἤθελα νὰ προτρέψω τὸν ἀναγνώστη μου νὰ μελετήσει προσεχτικὰ καὶ δύο διηγήματα. Τὸ ἕνα εἶναι "Ὁ Καλόγερος" τοῦ Ἀλ. Παπαδιαμάντη καὶ τὸ ἄλλο "Τὸ Τάξιμον" τοῦ Ἀλ. Μωραϊτίδη. Νομίζω πῶς θὰ συμπληρώσει τέλεια τὴν εἰκόνα τῆς φριχτῆς, ὄντως, ὥρας κατὰ τὴν ὁποία ὁ μοναχὸς λαμβάνει τὸ δεύτερον βάπτισμα (βλ. περισσότερα σέλ. 532 ἐξ).

 

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

  • Προβολές: 2710