Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Σύγχρονη νοοτροπία καὶ Παράδοση

Πρωτοπρεσβύτερου Θωμᾶ Βαμβίνη

Στὴν ἐποχή μας κυριαρχεῖ ὁ ἔρωτας τοῦ καινούργιου, τοῦ ἐντυπωσιακοῦ, τοῦ πρωτότυπου.  Ταυτόχρονα ὑπάρχει μιὰ ρομαντικὴ στροφὴ στὴν παράδοση, τοὺς παραδοσιακοὺς θεσμοὺς, τὸν παλαιὸ τρόπο ζωῆς.  Μέσα στὸ ἄγχος ποὺ δημιουργεῖ ἡ ἀναζήτηση τοῦ «καινούργιου», ἡ στροφὴ στὴν παράδοση δίνει κάποιο ὀξυγόνο.  Ἐπειδὴ ὅμως ἡ στροφὴ αὐτὴ εἶναι ἐπιφανειακὴ καὶ συναισθηματικὴ, ἀντιμετωπίζει τοὺς θησαυροὺς τῆς παράδοσηςσὰν ἐκθέματα μουσείου, δίχως ζωὴ καὶ δύναμη.

Μέσα σ' αὐτὸν, λοιπόν, τὸν κόσμο, ποὺ λατρεύει τὸ καινούργιο καὶ νοσταλγεῖ ρομαντικὰ τὸ παλαιό, ἡ Ἐκκλησία συνεχίζει νὰ ζῆ μὲ τὴν παράδοση.  Κρίνει τὴ σύγχρονη πραγματικότητα μὲ κριτήρια ποὺ παρέλαβε ἀπὸ τοὺς ἁγίους Ἁποστόλους καὶ τοὺς ἁγίους Πατέρες.  Θεωρεῖ αὐθεντικὸ ὅ,τι εἶναι παραδοσιακό, ἐνῶ κάθετι τὸ νέο ποὺ ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν παράδοση τὸ θεωρεῖ νόθο, αἱρετικό.  Βέβαια, εἶναι ἀπαραίτητο νὰ διευκρινιστῆ ὅτι ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ἔχει χαρακτῆρα θεολογικὸ καὶ ὑπαρξιακὸ καὶ ὄχι λαογραφικό.   Δὲν εἶναι ἁπλῶς λαΐκὰ ἤθη καὶ ἔθιμα, ἀλλὰ ζωὴ ἄλλης τάξεως, ποὺ μεταμορφώνει τὸν κόσμο σὲ Ἐκκλησία καὶ ἀλλοιώνει τὴ ζωὴ τοῦ λαοῦ, δίνοντας καὶ στὰ ἔθιμά του περιεχόμενο πνευματικό.  Εἶναι μιὰ δυναμικὴ κίνηση μέσα στὴν ἱστορία ποὺ προσλαμβάνει τὰ στοιχεῖα τοῦ κόσμου καὶ τὰ ἀνακαινίζει ἀπὸ παλαιά, λόγω τῆς φθαρτότητας, τὰ κάνει νέα μὲ τὴν ἐνσωμάτωση τοῦ ἀνθρώπου στὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας.

Ὁ κόσμος ὑπάρχει, γιατὶ ζῆ ἡ παράδοση.  Ὑπάρχει τὸ «μικρὸν ποίμνιον», ποὺ ζῆ κατὰ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ σώζει τὴν αὐθεντικότητα τοῦ κόσμου.  Ὅμως ἡ κρατοῦσα νοοτροπία εἶναι ἄλλη.

Ὅπως σημείωσα στὴν ἀρχή, στὴν ἐποχή μας κυριαρχεῖ ὁ ἔρωτας τοῦ καινούργιου καὶ τοῦ ἐντυπωσιακοῦ.  Δὲν ἐνδιαφέρει τόσο ἡ πραγματικότητα, ὅσο τὸ πῶς φαίνεται, τί ἐντύπωση προκαλεῖ.  Ὅ, τι ἔχει συνηθιστεῖ περνάει στὸ περιθώριο.  Ἡ ἐξέλιξη στὴν τεχνολογία καὶ ἡ ἀνάγκη τῆς ἀγορᾶς ἔχουν ἐπιβάλλει, μέσσα ἀπὸ τὴν διαφήμιση, ἕναν ἐπιδερμικὸ τρόπο σκέψεως ἤ πιὸ σωστὰ ἕναν τρόπο ζωῆς χωρὶς σκέψη.  Ἡ δύναμη τῆς εἰκόνας προσπαθεῖ νὰ ἀποσπάση τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ καταναλωτῆ ἐξουδετερώνοντας τὴν δυνατότητα ἀμερόληπτης σκέψης.  Ὁ Ντοστογιέφσκυ κατηγορώντας τὴ διανοουμενίστικη προσέγγιση τῆς ζωῆς διαπίστωνε, ὅτι κάποιοι σκέφτονταν γιὰ τὴν ζωἠ, ἀλλὰ δὲν τὴ ζοῦσαν.  Σήμερα μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι μιὰ μεγάλη μερίδα κόσμου ζεῖ χωρὶς νὰ σκέφτεται.  Κινεῖται ἐνστικτωδῶς.  Προσεγγίζει τὴ ζωὴ μόνο μὲ τὶς σωματικὲς αἰσθήσεις.  Περιορίζει τὸ νόημά της σὲ πράγματα ποὺ ἐντυπωσιάζουν, ἀλλὰ δὲν ἔχουν διάρκεια.  Δὲν ἔχει δημιουργικὴ κριτικὴ σκέψη.  Ἡ κριτική του, ὅταν ὑπάρχει, εἶναι ἀρνητικὴ, γεμάτη ἀπογοήτευση, ποὺ δὲν ὁδηγεῖ πουθενὰ ἤ πάλι εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς  ἀνοίας τοῦ καφενείου ἤ τοῦ σαλονιοῦ.  Δὲν πηγάζει ἀπὸ τὴν γνώση καὶ τὴν ἀγάπη τῆς ἀλήθειας ἤ ἔστω ἀπὸ ἀνικανοποίητες ἐπιθυμίες τῆς ψυχῆς, ἡ ὁποία δὲν μπορεῖ νὰ ἀνεχθῆ τὶς διαστρεβλώσεις καὶ τὶς παραχαράξεις τῆς ζωῆς.  Ὁ νοῦς βρίσκεται σὲ πυκνὸ σκοτάδι ἀγνωσίας.  

Εἶναι ἐπίκαιρος, πιστεύω, ἐδῶ ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ ἁγιορείτου.  Γιὰ νὰ νικήσουμε στὸν ἀόρατο πνευματικὸ πόλεμο, κοντὰ στὰ ἄλλα, εἶναι ἀπαραίτητο νὰ λαμπρύνουμε τὸ νοῦ μαςμὲ τὴν γνώση τῆς ἀληθείας. «Ταύτην δὲ τὴν λαμπρότητα τοῦ νοὸς ἠμποροῦμεν νὰ τὴν λάβωμεν μὲ δύο τρόπους, ὁ πρῶτος, καὶ πλέον ἀναγκαῖος, εἶναι ἡ προσευχή ... Ὁ δεύτερος τρόπος εἶναι, μία παντοτεινὴ γύμνασις βαθείας σκέψεως καὶ θεωρίας τῶν πραγμάτων ...».  Ἔτσι κανεὶς μπορεῖ νὰ διακρίνει τὸ καλὸ ἀπὸ τὸ κακὸ ξεπερνώντας τὴν ἀπάτη τῶν φαινομένων.

Ὁ κόσμος γίνεται αὐθεντιθκὸς - ἀποκτᾶ τὸ νόημά του - στὰ πρόσωπα τῶν ἀνθρώπων ποὺ σκέπτονται βαθιὰ καὶ προσεύχονται.  Ἡ βαθιὰ σκέψη, μὲ στήριγμα τῆς διανοίας τὸ λόγο τῆς Ἐκκλησίας, καὶ ἡ εἰλικρινὴς προσευχὴ καρπογονοῦν τὴν εὐαγγελικὴ ζωή.  Εἶναι ἐπίσης ἡ εἰρηνικὴ ἀντίδραση τῶν μελῶν τῆς Ἑκκλησίας στὸ κατεστημένο τοῦ κόσμου ποὺ δὲν προσεύχεται καὶ πού, ὅταν στοχάζεται, καλλιεργεῖ καὶ ἀναπτύσει τοὺς λογισμοὺς ποὺ ἐκλύονται ἀπὸ τὰ πάθη.

Ἡ προσευχὴ καὶ ἡ «βαθεία σκέψις» εἰσάγει μέσα στὸ σἠμερα τὴ ζωὴ τῆς παράδοσης, ποὺ εἶναι ἡ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία μορφώνει τὸ Χριστὸ στὶς καρδιὲς τῶν πιστῶν.