Skip to main content

Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Θεολογικὴ καὶ ἐκκλησιαστικὴ κυβεία

Πρωτοπρεσβύτερου π. Θωμᾶ Βαμβίνη

"Κυβεία" εἶναι τὸ παιχνίδι μὲ τὰ ζάρια, "τὸ παίζειν τοὺς κύβους", ὅπως λέει τὸ Λεξικό. Σύμφωνα μὲ τὴν θεωρία τῶν πιθανοτήτων ἡ κυβεία εἶναι ἕνα "πείραμα τύχης", ἀφοῦ ὅσες φορὲς καὶ ἂν τὸ ἐπαναλάβουμε, δὲν μποροῦμε νὰ προβλέψουμε τὸ ἀποτέλεσμα ποὺ θὰ φέρουμε. Ὅμως, γιὰ ὅλα τὰ πράγματα ὑπάρχουν ἐπιτήδειοι τεχνῖτες... Ἔτσι καὶ στὴν ρίψη τῶν ζαριῶν ὑπάρχουν –ἀπὸ ἀρχαιοτάτων χρόνων– αὐτοὶ ποὺ μποροῦν καὶ "κανονίζουν" τὰ ἀποτελέσματα ποὺ θὰ φέρουν, καταδολιευόμενοι τὰ παιχνίδια ποὺ παίζουν μὲ τοὺς "συμμετόχους" τοῦ πάθους τους. Ἐπειδή, λοιπόν, ἡ τέχνη τῆς καταδολίευσης τῶν "κυβευτὼν" (αὐτῶν ποὺ παίζουν "κύβους") ἦταν ἀπὸ παλιὰ συνήθης, γι' αὐτὸ ἡ λέξη κυβεία ἔφθασε νὰ σημαίνη δολιότητα. Μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια τὴν χρησιμοποιεῖ ὁ ἀπ. Παῦλος στὴν πρὸς Ἐφεσίους ἐπιστολὴ (4,14), μιλῶντας γιὰ τὴν πανουργία τῶν αἱρετικῶν. Στὸν συγκεκριμένο στίχο ἐπισημαίνει ὁ Ἀπόστολος τὸν κίνδυνο ποὺ διατρέχουν οἱ "νήπιοι στὴν πίστη", οἱ ὁποῖοι κλυδωνίζονται καὶ παρασύρονται εὔκολα ἀπὸ κάθε ἄνεμο αἱρετικῆς διδασκαλίας, ὁ ὁποῖος σηκώνεται ἐναντίον τους "ἐν τῇ κυβεία τῶν ἀνθρώπων", δηλαδή, ἀπὸ τὴν δολιότητα τῶν ἀνθρώπων, "ἐν πανουργίᾳ πρὸς τὴν μεθοδείαν τῆς πλάνης", μὲ τὰ τεχνάσματα ποὺ μηχανεύονται οἱ αἱρετικοὶ γιὰ τὴν ἐπικράτηση τῆς πλάνης τους. Σύμφωνα μὲ τὸν ἀπ. Παῦλο ὁ κίνδυνος αὐτὸς ἀντιμετωπίζεται μὲ τὸν καταρτισμὸ ποὺ προσφέρουν στὸν λαὸ τῆς Ἐκκλησίας οἱ ἀπόστολοι, οἱ προφῆτες, οἱ εὐαγγελιστές, οἱ ποιμένες καὶ διδάσκλοι, τοὺς ὁποίους ἔδωσε (καὶ δίνει) ὁ Χριστὸς στὴν Ἐκκλησία Τοῦ. Μὲ τὸν καταρτισμὸ ποὺ μᾶς προσφέρουν αὐτοὶ οἱ "ἀπεσταλμένοι τοῦ Χριστοῦ" ὡριμάζουμε πνευματικά, ἀνδρωνόμαστε, ἑδραιωνόμαστε ἀμετακίνητα στὴν ὀρθὴ πίστη κι ἔτσι δὲν κινδυνεύουμε ἀπὸ ἀνέμους καὶ κύματα αἱρετικῶν διδασκαλιῶν.

Ἡ λέξη κυβεία ἀπαντᾶται μέσα στὴν Καινὴ Διαθήκη μία μόνο φορά, στὸν στίχο τῆς πρὸς Ἐφεσίους ἐπιστολῆς ποὺ προαναφέραμε. Ἂν δοῦμε, ὅμως, τὴν Ἐκκλησία μέσα στὸν ἱστορικὸ χρόνο, τὴν κυβεία ὡς "πείραμα τύχης" καὶ ὡς δολιότητα, θὰ τὴν συναντήσουμε σὲ πολλὲς πτυχὲς τῆς ζωῆς τῶν μελῶν της. Θὰ τὴν συναντήσουμε, γιὰ παράδειγμα, στὴν θεολογία τῶν στοχαστῶν, στὴν ἐπιλεκτικὴ χρήση τῶν ἱερῶν Κανόνων ἀπὸ κάποιους ἐκκλησιαστικοὺς παράγοντες, ἀλλὰ ἀκόμη καὶ στὴν σύγχρονη μοναστικὴ ἱστορία της Ναυπάκτου... Στὴν συνέχεια μὲ σχετικὴ συντομία θὰ δοῦμε τὶς τρεῖς παραπάνω "ἐφαρμογὲς" τῆς κυβείας σὲ ἀντίστοιχες παρεκκλίσεις ἀπὸ τὴν αὐθεντικὴ ἐκκλησιαστικὴ ζωή.

1. Τὴν ἔκφραση τοῦ ἀπ. Παύλου "ἐν τῇ κυβεία τῶν ἀνθρώπων" τὴν βρίσκουμε στὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ λίγο παραλλαγμένη. Ἀντιμετωπίζοντας ὁ Ἅγιος τὴν φιλοσοφικὴ θεολογία τῶν ἀντιησυχαστὼν χρησιμοποίησε τὴν ἔκφραση: "ἐν κυβείᾳ τῆς διανοίας". Μὲ αὐτὴν χαρακτήρισε τὴν ἀντιφατικότητα τοῦ Βαρλαὰμ καὶ τοῦ Ἀκινδύνου, τῶν ἀρχηγῶν τῆς ἀντιησυχαστικῆς μερίδος, οἱ ὁποῖοι ἔπαιζαν, σὰν νὰ ἦταν ζάρια, μὲ τὰ θεμελιώδη δόγματα τῆς πίστεως, ὑποστηρίζοντας ἀλληλοαναιρούμενες ἀπόψεις. Ἡ ἀντιφατικότητά τους ὀφειλόταν στὸ ὅτι μελετοῦσαν μόνο τὶς λέξεις, χωρὶς νὰ προχωροῦν στὰ πράγματα ποὺ αὐτὲς σήμαιναν. Στήριζαν τὴν γνώση τους στὴν σκέψη καὶ ὄχι στὴν ἐφαρμογὴ τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν. Ἡ θεολογικὴ γνωσιολογία τους ἦταν καθαρὰ φιλοσοφικὴ καὶ ὄχι εὐαγγελική. Γι' αὐτὸ ἡ σχέση τους μὲ τὸν Θεὸ ἦταν φανταστικὴ καὶ ὄχι πραγματικὴ· δὲν κατανόησαν τὸν ρόλο τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν γιὰ τὴν γνώση τοῦ Θεοῦ καὶ δὲν μυήθηκαν στὸ πνεῦμα τους. Ἔμειναν φιλόσοφοι, χωρὶς νὰ γίνουν ποτὲ ἀληθινοὶ θεολόγοι· ἀποδείχθηκαν, τελικά, "παίζοντες διανοούμενοι", "κυβευτὲς λέξεων", ἀντιφάσκοντες πρὸς τὸν ἑαυτό τους. Μέσα στὸ παιχνίδι τῆς λογικῆς τους σκάλωναν στὶς ἀντίθετες λέξεις: "μεθεκτὴ" καὶ "ἀμέθεκτη", καὶ ὑποστήριζαν ὅτι δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ἐκφράζουν καὶ οἱ δυὸ ἄκτιστες πραγματικότητες. Γι' αὐτὸ διατύπωσαν τὴν αἱρετικὴ διδασκαλία, ὅτι ἄκτιστη εἶναι μόνο ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ, ποὺ εἶναι ἀμέθεκτη, ἐνῷ ἡ ἐνέργειά Τοῦ, ποὺ εἶναι μεθεκτή, εἶναι κτίσμα. Ἔβλεπαν, ὅμως, μέσα στὰ ἁγιογραφικὰ κείμενα ὅτι ὁ Θεὸς ἄλλοτε παρουσιάζεται μεθεκτὸς καὶ ἄλλοτε ἀμέθεκτος. Αὐτό τους ὁδηγοῦσε σὲ ἀδιέξοδο, γιατί ἢ θὰ ἔπρεπε νὰ δεχθοῦν τὴν θεότητα ὡς κτίσμα, ἀφοῦ εἶναι μεθεκτή, ἢ θὰ ἔπρεπε νὰ τὴν δεχθοῦν ὡς τελείως ἀμέθεκτη, ἀφοῦ εἶναι ἄκτιστη. Τέτοιου εἴδους ἀδιέξοδα τοὺς ὁδηγοῦσαν σὲ ἀντιφάσεις, τὶς ὁποῖες ἐπεσήμανε καὶ ἀνέλυσε ὁ ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς μὲ βάση τὴν Ἁγία Γραφή, τοὺς παλαιοτέρους του Πατέρες καὶ τὴν δική του θεοπτικὴ ἐμπειρία.

Γενικά, οἱ ἀντιλήψεις τοῦ Βαρλαὰμ καὶ τοῦ Ἀκινδύνου –ὅπως καὶ τῶν ὁμοίων τους φιλοσόφων– δὲν εἶχαν σταθερότητα καὶ παγιότητα πάνω στὴν ἀλήθεια ποὺ ἀποκαλύφθηκε ἀπὸ τὸν Χριστό. Παίζοντας μὲ τὶς λέξεις –"ἐν κυβείᾳ τῆς διανοίας"– ἔκαναν τὰ λόγια τους σὰν ζάρια, τὰ ὁποῖα "κυλινδούμενα" καὶ "μεταρριπτόμενα" ἔφερναν πολλὲς φορὲς ἀντίθετα ἀποτελέσματα, ὑποστήριζαν, δηλαδή, διαφορετικές, ἀλληλοσυγκρουόμενες ἀπόψεις. "Τὸ πάγιον, τὸ βέβαιον, τὸ ἐστὸς" στὴν πίστη τους ἦταν ἄγνωστα, γιατί αὐτὰ ἀποκτῶνται μὲ τὴν εἰλικρινῆ τήρηση τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν καὶ ὄχι μὲ τὸν ἀνερμάτιστο φιλοσοφικὸ στοχασμό.

2. Μὲ τὴν κυβεία τῶν στοχαστῶν θεολόγων συνδέεται μιὰ ἐκκλησιολογικὴ κυβεία, ἡ ὁποία "παίζεται" μὲ τὴν ἐπιλεκτικὴ ἐφαρμογὴ τῶν ἱερῶν Κανόνων. "Παίζεται", βέβαια, "ἐν οὐ παικτοῖς", γιατί οἱ ἱεροὶ Κανόνες συμπυκνώνουν τὴν ποιμαντικὴ πεῖρα τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἔχουν θεμελιώδη σημασία γιὰ τὴν σωτηρία τῶν πιστῶν. Ὁριοθετοῦν τὴν πορεία τοῦ ἱστορικοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας.Μας ὑποδεικνύουν τὸ πότε βγαίνουμε ἔξω ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καὶ περνᾶμε στὴν ἐπικράτεια τοῦ πνευματικοῦ θανάτου. Οἱ ἱεροὶ Κανόνες καλύπτουν ὅλο τὸ φάσμα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς· ἀναφέρονται στὴν ὀργάνωση καὶ διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας, στὴν στάση μας ἀπέναντι στοὺς αἱρετικοὺς καὶ φθάνουν μέχρι τὴν προσωπικὴ ζωὴ τοῦ κάθε ὀρθόδοξου Χριστιανοῦ. Εἶναι, βέβαια, πολὺ σημαντικοὶ οἱ Κανόνες ποὺ ἀναφέρονται στὴν ἱεραρχικὴ δομὴ τῆς ἐκκλησιαστικῆς διοίκησης καὶ στὶς δικαιοδοσίες τῶν Θρόνων, εἶναι, ὅμως, ἐξίσου σημαντικοὶ καὶ αὐτοὶ ποὺ ἀναφέρονται στὶς σχέσεις μας μὲ τοὺς αἱρετικούς, στὶς προϋποθέσεις τοῦ μυστηρίου τῆς ἱερωσύνης, στὴν ἐμπλοκὴ (καὶ διαπλοκὴ) τῶν κοσμικῶν ἐξουσιῶν στὰ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα, καθὼς καὶ αὐτοὶ ποὺ ἀναφέρονται στὴν ποιμαντικὴ καθοδήγηση τῶν μετανοούντων. Ἡ παραβίαση τῶν "διοικητικῶν" Κανόνων δημιουργεῖ συνήθως ἐκκλησιαστικὲς κρίσεις. Δὲν φαίνεται, ὅμως, νὰ δημιουργῇ ἴδιας ἐντάσεως ἐκκλησιαστικὴ κρίση ἡ ἀποδοχή, γιὰ παράδειγμα, τῆς ἱερωσύνης τῶν παπικῶν ἀπὸ ὀρθόδοξους θεολόγους καὶ Ἱεράρχες. Γίνεται πολλὲς φορὲς αἰσθητὸ ὅτι ὁρισμένοι "ἐκκλησιαστικοὶ παράγοντες", φιλελεύθεροι ἢ συντηρητικοί, οἰκουμενιστὲς ἢ ἀντιοικουμενιστές, χρησιμοποιοῦν τοὺς ἱεροὺς Κανόνες ὅπως οἱ ἐπιτήδειοι κυβευτὲς τὰ ζάρια· ἐμφανίζουν πάντα τὴν ὄψη τῆς "κανονικότητας" ποὺ ἐπιθυμοῦν.

3. Μιὰ ἐπί μέρους ἐκκλησιολογικὴ κυβεία παίζεται ἐδῶ καὶ τριάντα περίπου χρόνια στὴν τοπικὴ Ἐκκλησία τῆς Ναυπάκτου μὲ κυβευτές τους προεστῶτες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Πάντα, βέβαια, στὸ παιχνίδι αὐτό –τὸ ἀσυμβίβαστο μὲ τὸ ἦθος τοῦ ὀρθόδοξου μοναχισμοῦ– στὴν πάνω ὄψη τοῦ ζαριοῦ ἐμφανίζονται οἱ νόμοι τοῦ Κράτους, ἑρμηνευμένοι, φυσικά, κατὰ τὸ ἐγκόσμιο συμφέρον αὐτῶν ποὺ ἀπαρνήθηκαν τὰ ἐγκόσμια. Ἡ "ἀσύμφορη" εὐαγγελικὴ καὶ πατερικὴ παράδοση, παρὰ τὶς πάνω ἀπὸ εἴκοσι σχετικὲς ἀποφάσεις τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, ὅπως φαίνεται, δὲν ὑπάρχει ἐλπίδα νὰ κερδίση ποτὲ στὴν περὶ ἧς ὁ λόγος Μονή. Ἡ πολύμορφη ἐπιχειρηματική της δραστηριότητα, ἀλλὰ πρὸ παντός, ἡ ἀγνόηση ἀπὸ μέρους της τῆς ὀρθόδοξης ἐκκλησιολογίας, δὲν τὸ ἐπιτρέπουν.

Ἡ κυβεία στὴν περίπτωση τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεταμορφώσεως ἔχει τὸ περιεχόμενο ποὺ τῆς δίνει ὁ ἀπ. Παῦλος στὴν πρὸς Ἐφεσίους ἐπιστολὴ· εἶναι πανουργία μὲ σκοπὸ "τὴν μεθοδεία τῆς πλάνης". Εἶναι, δηλαδή, μεθόδευση τεχνασμάτων γιὰ νὰ ἐπικρατήσουν οἱ πεπλανημένες ἀπόψεις της γιὰ τὸν μοναχισμὸ καὶ τὴν Ἐκκλησία.

Ἀπὸ τὶς τρεῖς ἐφαρμογὲς τῆς κυβείας ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω γίνεται φανερὸ ὅτι δὲν πρέπει νὰ παραμένουμε "νήπιοι" πνευματικά, ἀλλὰ νὰ καταρτιζόμαστε ἐκκλησιαστικά, ὥστε νὰ μὴν κλυδωνιζόμαστε καὶ παρασυρόμαστε "παντὶ πνεύματι διδασκαλίας, ἐν τῇ κυβείᾳ τῶν ἀνθρώπων".–

ΕΠΙΚΑΙΡΟΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΙ, ΜΟΝΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ

  • Προβολές: 2950