Skip to main content

Κύριο ἄρθρο: Ὁ αἰῶνας τῆς βιοτεχνολογίας

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἡ συνάντηση τῆς ἰατρικῆς καὶ βιολογίας μὲ τὴν τεχνολογία ἔχει προσφέρει πολλὰ στὴν ἀντιμετώπιση τῆς σωματικῆς ἀσθένειας καὶ γενικότερα στὴν ἐξέλιξη τῶν ἐπιστημῶν αὐτῶν, ἔχει ὅμως δημιουργήσει προβλήματα καὶ ἐρωτηματικά. Αὐτὰ ἀναφέρονται κυρίως στὴν βιολογικὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου καὶ μὲ αὐτὰ ἀσχολοῦνται καὶ ἄλλες ἐπιστῆμες, ὅπως ἡ νομικὴ καὶ ἡ βιοηθική. Τὰ προβλήματα μὲ τὰ ὁποῖα ἀσχολεῖται ἡ βιοηθικὴ ἀντιμετωπίζουν σήμερα καὶ οἱ ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας.

Στὴν ἐποχή μας οἱ ἐξελίξεις στὸν τομέα τῆς βιοτεχνολογίας εἶναι τόσο μεγάλες ποὺ θεωροῦνται σὰν μιὰ νέα ἐπανάσταση, καὶ συμβαίνουν μὲ τέτοιο ρυθμὸ ποὺ καθημερινὰ ἐπέρχονται ἀλλαγὲς στὴν ἐπιστημονικὴ γνώση, γεγονὸς ποὺ ἐπηρεάζει καὶ τὴν κοινωνία στὸ σύνολό της, ἀλλὰ καὶ τὸν κάθε ἄνθρωπο τόσο στὴν προσωπικὴ ὅσο καὶ στὴν κοινωνική του ζωή. Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον ἔχουν οἱ ἐξελίξεις τῆς βιοτεχνολογίας στὴν ἰατρικὴ ἐπιστήμη.

Εἶναι γνωστὸν ὅτι ἡ ἀνθρωπότητα σὲ κάποια περίοδο τῆς ἱστορίας της πέρασε ἀπὸ τὴν ἀγροτικὴ κοινωνία στὴν βιομηχανικὴ κοινωνία, μὲ τὴν λεγομένη βιομηχανικὴ ἐπανάσταση, γεγονὸς ποὺ εἶχε ἄμεσες συνέπειες στὴν ζωὴ ὁλοκλήρου τῆς ἀνθρωπότητος. Οἱ ἀλλαγὲς ἦταν πολλὲς καὶ μεγάλες.

Πολλοὶ μελετητὲς ἐντοπίζουν τὸ γεγονὸς ὅτι σήμερα ζοῦμε μιὰ ἄλλη ἐπανάσταση ποὺ χαρακτηρίζεται ὡς βιοτεχνολογικὴ καὶ γι' αὐτὸ κάνουν λόγο γιὰ τὸ ὅτι ἔχουμε εἰσέλθει σὲ ἕναν αἰῶνα ποὺ μπορεῖ νὰ ἀποκληθῇ αἰῶνας τῆς βιοτεχνολογίας.

Ὁ ὅρος βιοτεχνολογία εἰσήχθη ἀπὸ τὸν Οὗγγρο Karl Ereky τὸ 1919 σὲ ἕνα βιβλίο του, ὅπου μελετοῦσε τὴν παραγωγὴ προϊόντων καὶ οὐσιῶν μὲ τὴν χρήση ζωντανῶν ὀργανισμῶν καὶ ἀναφερόταν στὴν σύνδεση τῆς βιολογίας μὲ τὴν τεχνολογία. Ἐξέλιξη τοῦ ἀρχικοῦ αὐτοῦ ὅρου ἀποτελεῖ ὁ ὁρισμὸς τῆς βιοτεχνολογίας, σύμφωνα μὲ τὴν Convention on Biological Diversity (Συνθήκη γιὰ τὴν Βιολογικὴ Ποικιλότητα) τὸ 1992, ὡς κάθε τεχνολογικῆς ἐφαρμογῆς ποὺ χρησιμοποιεῖ βιολογικὰ συστήματα, ζωντανοὺς ὀργανισμοὺς ἢ συστατικά τους, γιὰ νὰ παράγη ἢ νὰ τροποποιήση προϊόντα ἢ διαδικασίες γιὰ συγκεκριμένη χρήση.

Μὲ τὴν εὐρύτερη ἔννοια αὐτοῦ τοῦ ὅρου στὴν βιοτεχνολογία συμπεριλαμβάνονται πανάρχαιες τεχνικές, ὅπως ἡ καλλιέργεια φυτῶν, ἡ ἐξημέρωση καὶ ἐκτροφὴ ζώων ποὺ χρονολογεῖται πρὶν ἀπὸ 10.000 χρόνια, ἡ ζύμωση τοῦ ψωμιοῦ, ποὺ χρονολογεῖται πρὶν ἀπὸ 6.000 χρόνια, ἢ τῆς μπύρας, τοῦ κρασιοῦ καὶ τοῦ τυριοῦ πρὶν ἀπὸ 3.000 χρόνια. Ἀκόμη πολλὲς ἄλλες κοινὲς πρακτικές, γνωστὲς στὴν ἀνθρωπότητα ἀπὸ αἰῶνες, ὅπως ἡ ἐπιλογὴ καὶ ἀνάπτυξη βελτιωμένων εἰδῶν φυτῶν καὶ ζώων, καὶ πιὸ πρόσφατα ἡ βελτίωση τοῦ τρόπου τῶν καλλιεργειῶν μὲ λιπάσματα, ἐντομοκτόνα καὶ πολλὰ ἄλλα.

Μὲ στενότερη ἀντίληψη τοῦ ὅρου, σύμφωνα μὲ τὴν Δήλωση τοῦ 2000 γιὰ τὴν βιοτεχνολογία, τοῦ Ὀργανισμοῦ Ἐπισιτισμοῦ καὶ Γεωργίας τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν (FAO, Food and Agriculture Organization of United Nations), ὁ ὅρος μπορεῖ νὰ περιορισθῇ στὶς ἐφαρμογὲς τῶν νέων τεχνικῶν τῆς γενετικῆς μηχανικῆς καὶ μοριακῆς βιολογίας καὶ στὶς νέες ἀναπαραγωγικὲς διαδικασίες, καλύπτοντας ἕνα φάσμα τεχνικῶν, ὅπως ὁ χειρισμὸς γονιδίων, ἡ μεταφορὰ γονιδίων, ὁ ἀνασυνδυασμὸς τοῦ DNA, ἡ κλωνοποίηση σὲ φυτὰ καὶ ζῶα.

Παρόμοιος εἶναι καὶ ὁ ὁρισμὸς ποὺ δόθηκε στὸν ὅρο «μοντέρνα βιοτεχνολογία» ἀπὸ τὸ Πρωτόκολλο τῆς Καρθαγένης γιὰ τὴν Βιοασφάλεια (Cartagena Protocol on Biosafety, Montreal 2000). Σύμφωνα μὲ αὐτό, στὸν ὅρο «μοντέρνα βιοτεχνολογία» περιλαμβάνονται α) οἱ ἐργαστηριακὲς (in vitro) τεχνικὲς πάνω στὸ DNA, ὅπως ὁ ἀνασυνδυασμὸς τοῦ DNA, καὶ ἡ ἄμεση μεταφορὰ γενετικοῦ ὑλικοῦ καὶ ὀργανυλλίων καὶ β) ἡ ἕνωση κυττάρων ἀνάμεσα σὲ εἴδη διαφορετικῶν οἰκογενειῶν, ποὺ ξεπερνοῦν τὰ ὅρια τῆς φυσιολογικῆς ἀναπαραγωγῆς καὶ ποὺ δὲν συγκαταλέγονται στὶς παραδοσιακὲς μεθόδους ἐκτροφῆς καὶ ἐπιλογῆς εἰδῶν.

Πάντως εἶναι σαφὲς ὅτι οἱ ἐφαρμογὲς τῆς βιοτεχνολογίας ἀφοροῦν πάρα πολλοὺς τομεῖς τῆς ἀνθρώπινης δραστηριότητας. Ἔτσι ὡς «λευκὴ βιοτεχνολογία» χαρακτηρίζονται οἱ ἐφαρμογές της στὴν βιομηχανία, π.χ. γιὰ τὴν ἀνάπτυξη νέων χημικῶν, βιοκαυσίμων, βιοπλαστικῶν, νέων ἐνζύμων γιὰ ἀπορρυπαντικά, γιὰ παραγωγὴ τροφῶν κ.ά.? ὡς «πράσινη βιοτεχνολογία» χαρακτηρίζονται οἱ ἐφαρμογές της στὸν ἀγροτικὸ τομέα, ὅπως γιὰ παράδειγμα ἡ ἀνάπτυξη γενετικῶς τροποποιημένων ὀργανισμῶν ποὺ θὰ δοῦμε σὲ ἑπόμενο κεφάλαιο, καὶ ὡς «κόκκινη βιοτεχνολογία» χαρακτηρίζονται οἱ ἐφαρμογές της στὴν ὑγεία καὶ τὴν ἰατρική, στὴν προσπάθεια καταπολέμησης καὶ πρόληψης τῶν ἀσθενειῶν τοῦ ἀνθρώπου. Βέβαια τὰ ὅρια μεταξὺ λευκῆς, πράσινης καὶ κόκκινης βιοτεχνολογίας εἶναι ἀσαφῆ.

Ὁ Τζέρεμι Ρίφκιν (Jeremy Rifkin) στὸ βιβλίο τοῦ «Ὁ αἰῶνας τῆς βιοτεχνολογίας» ἀναλύει ὅλο αὐτὸ τὸ φαινόμενο μὲ ἐνάργεια καὶ ὁ ἀναγνώστης μπορεῖ νὰ ἀντιληφθῆ τὶς μεγάλες ἀλλαγὲς ποὺ γίνονται στὶς ἡμέρες μας καὶ ἐνδέχεται νὰ ἐπακολουθήσουν. Μερικὲς ἀπόψεις του θὰ καταγράψουμε στὴν συνέχεια.

Θεωρεῖται ὅτι ἡ ἐποχή μας βρίσκεται στὸ τέλος τῆς βιομηχανικῆς ἐποχῆς, ἡ ὁποία σημαδεύθηκε ἀπὸ μεγάλες ἀλλαγὲς στὶς κοινωνίες, ἀφοῦ μεγάλο τμῆμα τοῦ ἀγροτικοῦ πληθυσμοῦ μετακινήθηκε σὲ ἀστικὲς περιοχὲς μὲ ἀποτέλεσμα τὴν ἀλλαγὴ τοῦ κοινωνικοῦ ἱστοῦ. Ἡ ἐποχὴ αὐτὴ χαρακτηρίσθηκε ἀπὸ μεγάλες ἐξελίξεις στὶς συγκοινωνίες καὶ μεταφορές, ἀπὸ τὸν σιδηρόδρομο ἕως τὶς ἀερομεταφορές, ἀλλὰ καὶ στὸν τρόπο ἐπικοινωνίας τῶν ἀνθρώπων, ἀπὸ τὸν τηλέγραφο καὶ τὴν τηλεφωνία ἕως τοὺς δορυφόρους καὶ τὸ διαδίκτυο. Ἀντίστοιχη ἦταν καὶ ἡ μεταβολὴ τῆς μορφῆς τῶν πόλεων μὲ τὴν δημιουργία μεγάλων τσιμεντένιων οἰκοδομημάτων, ποὺ ἐξυπηρετοῦσαν τὶς ἀνάγκες ποὺ δημιουργήθηκαν ἀπὸ τὴν ἀστυφιλία.

Κατὰ τὴν βιομηχανικὴ ἐποχὴ ἔγιναν ἀλλαγὲς καὶ σὲ ἄλλους τομεῖς. Γιὰ παράδειγμα, αὐτὴ ἡ ἐποχὴ ἦταν ἐποχὴ τῆς φυσικῆς καὶ τῆς χημείας, οἱ ἐπιστήμονες διέσπασαν τὸ ἄτομο, ἐπινοήθηκε ἡ συσκευὴ τῶν ἀκτίνων Χ, οἱ ἐπιστήμονες ἐρευνητὲς ἔδωσαν στοὺς ἀνθρώπους τὰ ἐμβόλια, τὰ ἀναισθητικά, τὰ ἀντιβιοτικὰ καὶ ἄλλα φάρμακα. Γενικά, ὀργανώθηκαν καὶ ἀναπτύχθηκαν τὰ ἐπιστημονικὰ ἐρευνητικὰ κέντρα καὶ τὰ Πανεπιστήμια, ἀκόμη δημιουργήθηκαν κοινωνικὰ συστήματα καὶ ἔγιναν διάφορες ἄλλες ἀλλαγὲς στὸν κοινωνικὸ χῶρο. Βέβαια, ὑπῆρξαν καὶ ἀρνητικὲς συνέπειες τὶς ὁποῖες δὲν θὰ ἐντοπίσουμε ἐδῶ, γιατί δὲν εἶναι αὐτὸς ὁ σκοπὸς τοῦ βιβλίου αὐτοῦ.

Ἡ βιομηχανικὴ ἐποχὴ ποὺ σηματοδότησε «τὸ τελευταῖο στάδιο τῆς φωτιᾶς», εἶναι μιὰ «πυροτεχνολογικὴ ἐποχή», καὶ ἡ πυρηνικὴ βόμβα ἀποτελεῖ «τὴν ἔσχατη ἔκφραση τῆς ἐποχῆς τῆς πυροτεχνολογίας».

Μετὰ τὴν βιομηχανικὴ ἐποχὴ περάσαμε στὴν ἐποχὴ τῆς βιοτεχνολογίας, ποὺ συνιστᾶ μιὰ νέα ἐπανάσταση μὲ θετικὲς καὶ ἀρνητικὲς συνέπειες στὴν κοινωνία καὶ τὴν οἰκονομία. Γίνεται λόγος γιὰ τὴν δημιουργία μιᾶς νέας «λειτουργικῆς μήτρας», ἀφοῦ δημιουργοῦνται οἱ προϋποθέσεις γιὰ νέες ὁμάδες τεχνολογιῶν ποὺ δίνουν ὤθηση στὸ ἐμπόριο, δημιουργοῦνται προϋποθέσεις, ὅπως ἰσχυρίζονται, γιὰ μιὰ νέα ἀναδημιουργία τῆς γῆς «μέσῳ μιᾶς τεχνητῆς δεύτερης Γένεσης», τὴν δημιουργία τῆς ἐπιστήμης τῆς εὐγονικῆς, ἀλλὰ καὶ μιᾶς νέας κοινωνιολογίας.

Γράφεται χαρακτηριστικά: «Ὅλα μαζί τα γονίδια, οἱ βιοτεχνολογίες, οἱ πατέντες ζωντανῶν ὀργανισμῶν, ἡ παγκόσμια βιομηχανία γονιδίων καὶ οἱ ἐπεμβάσεις σ' αὐτά, τὰ νέα πολιτισμικὰ ρεύματα, οἱ ὑπολογιστὲς καὶ οἱ ἀναθεωρημένες ἀντιλήψεις γιὰ τὴν ἐξέλιξη ἀρχίζουν νὰ ἀναδημιουργοῦν τὸν κόσμο μας».

Οἱ ἐπιστήμονες, ὕστερα ἀπὸ μακροχρόνιες ἔρευνες πάνω στὴν διαίρεση τοῦ κυττάρου καὶ στὸν τρόπο διαχωρισμοῦ τῶν χρωματοσωμάτων, καὶ ἀπὸ τὴν ἁπλὴ παρατήρηση μὲ τὸ μικροσκόπιο, ἔφθασαν στὸ σημεῖο νὰ ἀπομονώνουν καὶ νὰ ἀνασυνδυάζουν τμήματα τοῦ DNA καὶ τὰ γονίδια ποὺ βρίσκονται σὲ αὐτὸ καὶ τελικὰ νὰ ἐπιτύχουν πρόσφατα τὴν χαρτογράφηση τοῦ ἀνθρώπινου DNA.

Ἐπιστήμονες ἀπομόνωσαν τμήματα τοῦ DNA δύο ὀργανισμῶν ποὺ δὲν διασταυρώνονται στὴν φύση καὶ στὴν συνέχεια χρησιμοποιῶντας «ἕνα εἶδος βιολογικῆς ραπτομηχανὴς» συνέρραψαν τὰ δύο αὐτὰ ἀνεξάρτητα τμήματα τῶν δύο ἄσχετων μεταξύ τους ὀργανισμῶν καὶ δημιούργησαν ἕνα καινούριο στοιχεῖο, ἕνα νέο ἀνασυνδυασμὸ τῶν δύο διαφορετικῶν DNA.

Ἀναφέρονται μερικὰ παραδείγματα. Τὸ 1983 πῆραν «γονίδια τῆς ἀνθρώπινης αὐξητικῆς ὁρμόνης» καὶ τὰ ἔβαλαν στὸ ἔμβρυο ἑνὸς ποντικιοῦ. Μὲ τὴν ἐνέργεια αὐτὴ παρήχθησαν τὰ «σοῦπερ ποντίκια» ποὺ ἦταν δύο φορὲς μεγαλύτερα ἀπὸ τὰ ἄλλα ποντίκια, καὶ τὸ σπουδαιότερο εἶναι ὅτι «τὰ ἀνθρώπινα γονίδια ἐνσωματώθηκαν μόνιμα στὴ γενετικὴ διάταξη αὐτῶν τῶν ζώων». Τὸ 1984 «συνένωσαν κύτταρα ἐμβρύου μιᾶς κατσίκας καὶ ἑνὸς προβάτου καὶ τοποθέτησαν τὸ ἔμβρυο αὐτὸ στὴ μήτρα ἑνὸς ζώου ὑποκατάστατου τὸ ὁποῖο γέννησε ἕνα αἰγοπρόβατο». Τὸ 1986 πῆραν τὸ γονίδιο ἀπὸ μιὰ πυγολαμπίδα ποὺ προκαλεῖ τὸ φῶς καὶ τὸ ἔβαλαν «στὸ γενετικὸ κώδικα ἑνὸς φυτοῦ τοῦ καπνοῦ. Τὰ φύλλα τοῦ καπνοῦ ἔλαμψαν».

Στοὺς ἐπιστήμονες δημιουργεῖται ἡ ἐντύπωση ὅτι κατασκευάζουν ἐκ νέου τὸν κόσμο καὶ ὅτι ὁ ἄνθρωπος καθίσταται ἔτσι δημιουργὸς τοῦ κόσμου. Γράφεται χαρακτηριστικά: «Ἀρχίζουμε νὰ βλέπουμε τὴ ζωὴ μὲ τὴν ὀπτικὴ τοῦ χημικοῦ.... Γιὰ πρώτη φορὰ στὴν ἱστορία, κατασκευάζουμε τὴν ἴδια τὴ ζωή. Ἀρχίζουμε νὰ ἀναπρογραμματίζουμε τοὺς γενετικοὺς κώδικες τῶν ζώντων ὀργανισμῶν γιὰ νὰ ἐξυπηρετήσουμε τὶς πολιτισμικὲς καὶ οἰκονομικές μας ἀνάγκες καὶ ἐπιθυμίες. Ἀναλαμβάνουμε τὸ καθῆκον μιᾶς δεύτερης Γένεσης, αὐτὴ τὴ φορὰ μιᾶς τεχνητῆς Γένεσης ποὺ ὑπόκειται στὶς ἐπιταγὲς τῆς ἀποτελεσματικότητας καὶ τῆς παραγωγικότητας».

Τέτοιες μεθόδους προσπαθοῦν νὰ χρησιμοποιήσουν ἢ χρησιμοποιοῦνται ἤδη στὴν ἐξορυκτικὴ βιομηχανία, στὸν χημικὸ κλάδο γιὰ τὴν ἀντικατάσταση τοῦ πετρελαίου, στὸν καθαρισμὸ τοῦ περιβάλλοντος γιὰ τὴν ἀπομάκρυνση πολὺ ἐπικίνδυνων ρυπαντῶν καὶ ἀποβλήτων, στὴν δασοκομία, στὴν ἀγροτικὴ οἰκονομία, στὴν καλλιέργεια τῶν φυτῶν, στὸν τομέα τῆς ἐκτροφῆς τῶν ζώων, στὴν φαρμακοκαλλιέργεια, στὴν κλωνοποίηση, στὴν παραγωγὴ ἱστῶν καὶ ὀργάνων γιὰ τὴν μεταμόσχευσή τους σὲ ἀνθρώπους, στὴν θαλάσσια βιοτεχνολογία, στὴν δημιουργία γενετικὰ παρασκευασμένων φαρμάκων, στὴν ἀντιμετώπιση διαφόρων χρονίων καὶ ἀθεράπευτων ἀσθενειῶν κλπ. Μερικοὶ ἰσχυρίζονται ὅτι πρόκειται νὰ μεγαλώσουν «ἀκέφαλους ἀνθρώπινους κλώνους σὲ τεχνητὲς μῆτρες», ὥστε νὰ χρησιμοποηθοῦν ὡς ἀνταλλακτικὰ σὲ ἀνθρώπους ποὺ ὑποφέρουν ἀπὸ διάφορες ἀσθένειες.

Ὅμως ὅλα αὐτά, ὅπως παρατηρεῖται, ἐνῷ εἶναι πιθανὸν νὰ ὠφελήσουν τὸν ἄνθρωπο, ἐν τούτοις ἔχουν καὶ κόστος γιὰ τὴν ζωή του καὶ τὴν κοινωνία. Ὅπως γράφηκε χαρακτηριστικά: «ὅσο πιὸ ἰσχυρὴ εἶναι αὐτὴ ἡ τεχνολογία στὸ νὰ ἰδιοποιεῖται καὶ νὰ ἐλέγχει τὴ φύση, τόσο πιὸ ἀκριβὸ εἶναι τὸ τίμημα ποὺ θὰ ἀναγκασθοῦμε νὰ πληρώσουμε γιὰ τὴν ἀποδιοργάνωση καὶ τὴν καταστροφὴ ποὺ θὰ ξεσπάσει στὰ οἰκοσυστήματα καὶ τὰ κοινωνικὰ συστήματα ποὺ συντηροῦν τὴ ζωή». Καὶ πιστεύεται ὅτι ὅπως στὸ τέλος τῆς ἐποχῆς τῆς πυροτεχνολογίας ὑπῆρξε ἡ πυρηνικὴ βόμβα, ἔτσι μπορεῖ στὸ μέλλον νὰ ἐμφανισθῇ κάτι πολὺ ἀρνητικὸ γιὰ νὰ χαρακτηρίση τὴν ἐποχὴ τῆς βιοτεχνολογίας, ὅταν δὲν γίνεται καλὴ χρήση αὐτῆς τῆς προσπάθειας.

Γι' αὐτὸ χρειάζεται οἱ ἐπιστήμονες νὰ δώσουν ἰδιαίτερη προσοχὴ ὥστε ἡ ἐξέλιξη τῆς ἐπιστήμης νὰ μὴ ἀποβῇ σὲ βάρος τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ ὁ ὀρθόδοξος θεολόγος πρέπει νὰ «κρίνη» τὰ δεδομένα τοῦ ἀνθρώπινου βίου μέσα ἀπὸ τὴν ἀποκαλυπτικὴ ἐμπειρία καὶ νὰ προσφέρη νόημα ζωῆς.–

ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ

  • Προβολές: 3309