Skip to main content

Ἀναστασίου Φιλιππίδη: Ὁ Ἅγιος Πορφύριος Γαζῆς καὶ ὁ κόσμος τῆς Ὕστερης Αρχαιότητας

Ἀναστασίου Φιλιππίδη

Στὶς 26 Φεβρουαρίου ἡ Ἐκκλησία μας γιορτάζει τὴ μνήμη τοῦ ἁγίου Πορφυρίου ἐπισκόπου Γάζης τῆς Παλαιστίνης. Ὁ ἅγιος Πορφύριος καταγόταν ἀπὸ τὴ Θεσσαλονίκη καὶ ἔζησε μεταξὺ 350 καὶ 420. Ὁ Βίος του, ἀπὸ τοὺς ἀρχαιότερους βίους ἁγίων μετὰ τὴν παύση τῶν διωγμῶν, γράφηκε ἀπὸ τὸ μαθητή του διάκονο Μάρκο καὶ ἀποτελεῖ ἕνα ἀπὸ τὰ γλαφυρότερα ἁγιολογικὰ κείμενα ποὺ διαθέτουμε, καθὼς διαπνέεται ἀπὸ τὴ ζωντάνια τῆς ἀφήγησης, σὲ πρῶτο πρόσωπο, ἑνὸς αὐτόπτη μάρτυρα.

Ὁ Ἅγιος Πορφύριος Γαζῆς

Ἐδῶ καὶ τρία χρόνια οἱ Ἕλληνες ἀναγνῶστες ἔχουν τὴν τύχη νὰ μποροῦν νὰ διαβάσουν τὸ Βίο τοῦ ἁγίου σὲ μιὰ ἐπιμελημένη ἔκδοση τῶν ἐκδόσεων Ζῆτρος, μὲ εἰσαγωγὴ καὶ νεοελληνικὴ ἀπόδοση τοῦ μοναχοῦ Πορφυρίου Σιμωνοπετρίτη. Ὅπως σημειώνει καὶ ὁ ἐπιμελητής, ὑπάρχουν διάφοροι τρόποι ἀνάγνωσης ἑνὸς βίου ἁγίου. Ὁ κύριος σκοπὸς ἀσφαλῶς εἶναι ἡ πνευματικὴ ὠφέλεια τοῦ ἀναγνώστη, ἡ μίμηση, κατὰ τὸ δυνατόν, τοῦ ἁγίου. Στὸ σημερινὸ ἄρθρο, ὅμως, θὰ περιοριστοῦμε μόνο σὲ ὁρισμένα ἱστορικὰ στοιχεῖα τὰ ὁποῖα προκύπτουν ἀπὸ τὸ Βίο καὶ θὰ τὰ ἐντάξουμε στὴν εὐρύτερη ἀνάλυση τῆς ἐποχῆς, ὅπως τὴν ἔχουν μελετήσει οἱ κορυφαῖοι σύγχρονοι ἱστορικοί.

Τὰ τελευταῖα τριάντα χρόνια ἕνας συναρπαστικὸς νέος κλάδος ἔχει προκύψει στὴ διεθνῆ ἱστοριογραφία: ἡ μελέτη τῆς «Ὕστερης Ἀρχαιότητας». Ὁ κλάδος αὐτὸς ἐξετάζει τὴν περίοδο ἀπὸ τὸ 200 ἡ 300 μ.Χ. ὡς τὸ 600 ἡ 700 μ.Χ. περίπου. Εἶναι ἡ ἐποχῇ ποὺ παλιότερα χαρακτηριζόταν ὡς «Παρακμὴ καὶ Πτώση τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας», ἀλλὰ σήμερα ἔχει γίνει δεκτὸ ὅτι τὸ μόνο ποὺ συνέβηκε ἦταν ἡ ἀλλαγῇ τῆς πολιτικῆς διοίκησης σὲ ἕνα τμῆμα τῶν δυτικῶν ἐπαρχιῶν τῆς Αὐτοκρατορίας, ἐνῷ ἡ ὑπόλοιπη παρέμεινε ὄρθια καὶ ἀκμάζουσα. Συνεπῶς τὸ ἐνδιαφέρον τῶν ἱστορικῶν ἔχει μετατοπιστεῖ ἀπὸ τὴν ἀνάλυση τῶν αἰτίων τῆς «πτώσης» στὴν ἐξέταση τῶν μεταβολῶν στὴν ἑνιαία «Ὕστερη Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία». Ἡ καθοριστικὴ μεταβολὴ τῆς ἐποχῆς ἦταν ἡ ἐπικράτηση τοῦ χριστιανισμοῦ. Ἀπαλλαγμένοι ἀπὸ τὶς παρωπίδες τοῦ Διαφωτισμοῦ, οἱ σύγχρονοι ἱστορικοὶ ἔχουν παύσει νὰ ἀποδίδουν ἕνα τόσο πολύπλοκο κοινωνικὸ φαινόμενο, ὅπως ἡ ἄνοδος τοῦ Χριστιανισμοῦ, στὴν «ἐξάπλωση τῶν προλήψεων» καὶ στὴν «παρακμὴ τοῦ ὀρθολογισμοῦ», σὲ σύγκριση μὲ τὸν κλασικὸ ἑλληνορρωμαϊκὸ κόσμο.

Ἀναμφίβολα τὸ μεγαλύτερο μερίδιο σὲ αὐτὴ τὴν ἐπανάσταση στὴν ἱστοριογραφία τὸ φέρει ὁ Πῆτερ Μπράουν, καθηγητὴς σήμερα στὸ Πρίνστον τῶν ΗΠΑ. Οἱ ἀπόψεις τοῦ Π. Μπράουν εἶναι πλέον διεθνῶς ἀποδεκτὲς καὶ οἱ νεώτεροι ἱστορικοὶ ἐργάζονται πάνω στὴ μεθοδολογία ποὺ εἰσήγαγε ὁ ἴδιος. Στὸ σημερινὸ ἄρθρο θὰ ἐπικεντρωθοῦμε σὲ δυὸ βασικὰ συμπεράσματα τοῦ Μπράουν καὶ θὰ δοῦμε πὼς ἐπαληθεύονται ἀπὸ τὸ Βίο τοῦ ἁγίου Πορφυρίου. Τὸ πρῶτο εἶναι ἡ ἀποδοχὴ τοῦ ἁγίου ἀπὸ τὴν τοπικὴ κοινότητα καὶ ἡ διαφοροποίησή του ἀπὸ τὸ μάγο, σὲ μιὰ κοινωνία ὅπου συνυπῆρχαν κάθε εἴδους θρησκεῖες καὶ δοξασίες. Τὸ δεύτερο εἶναι ἡ ἀνάδειξη τοῦ ἁγίου σὲ «προστάτη» τῆς ἐπαρχίας, στὴ θέση προηγούμενων Ρωμαίων ἀριστοκρατῶν «πατρόνων».

Γιὰ νὰ ἐρμηνεύση τὸ πέρασμα ἀπὸ τὴν ἀρχαία θρησκεία στὴ χριστιανική, ὁ Μπράουν δὲν καταφεύγει σὲ ἁπλοϊκὲς ἑρμηνεῖες περὶ «ὑποχώρησης τοῦ ὀρθολογισμοῦ» καὶ «ἐξάπλωσης τῶν προλήψεων» (οὔτε βέβαια «κρατικῆς βίας», ὅπως ἰσχυρίζονται, μόνο στὴν Ἑλλάδα, κάποιοι νεοπαγανιστές). Ἀντίθετα, διαπιστώνει ἀπὸ τὶς πηγὲς ὅτι οἱ ἄνθρωποι τοῦ 4ου-5ου-6ου αἰῶνα ἦταν ἐξίσου ὀρθολογικοὶ μὲ τοὺς προγόνους τους. Ἐπιπλέον, σὲ μιὰ ἐποχῇ συνύπαρξης ἀντίθετων δοξασιῶν, οἱ ἄνθρωποι ἐξασκήθηκαν νὰ διακρίνουν τὸν ἀπατεῶνα, τὸν μάγο ἀπὸ τὸν ἅγιο. Γράφει: «Ὁ ἄνθρωπος τῆς Ὕστερης Ἀρχαιότητας δὲν ἦταν μωρόπιστος, ἀντιθέτως ἀντιμετώπιζε τὸ ὑπερφυσικὸ ἐξοπλισμένος μ' ἕνα σύνολο δοξασιῶν περὶ τοῦ Σύμπαντος, ποὺ τοῦ παρεῖχε ἕνα λεπτομερὲς καὶ ἐξαντλητικὸ ἐρωτηματολόγιο σχετικὰ μὲ τὶς ἐναλλακτικὲς πηγὲς οἱασδήποτε ἐκδήλωσης τοῦ ὑπερφυσικοῦ». («Ἡ Δημιουργία τῆς Ὕστερης Ἀρχαιότητας», σ.43). «Ἐξοπλισμένος κατ' αὐτὸν τὸν τρόπο, ἦταν ἀνὰ πᾶσα στιγμὴ ἕτοιμος νὰ ἐξετάσει ἐπὶ μακρὸν καὶ ἐξονυχιστικὰ τὰ δόντια τοῦ ἀλόγου ποὺ τοῦ χάριζαν». «Οἱ ἄνθρωποι πίστευαν καὶ στὰ «θαύματα» καὶ στὴ «μαγεία». Αὐτὸ δὲν ὀφείλεται στὴν ἄνευ ὅρων μωροπιστία τους, ἀλλὰ μᾶλλον στὸ ὅτι εἶχαν τὴν ἐλευθερία νὰ διαλέξουν ποιόν ἀπὸ τοὺς κατόχους ὑπερφυσικῆς δύναμης θὰ ἀναγνώριζαν ὡς ἱερὸ ἄνδρα καὶ ποιόν θὰ ἀπέρριπταν ὡς μάγο».(σ.44).

Ἡ κολοσσιαία μεταβολή, ὅπως τὴν ἀνίχνευσε ὁ Μπράουν, ἀφοροῦσε τὴν ἀνάδειξη τοῦ ἁγίου σὲ ρόλο ἐνδιάμεσου μεταξὺ οὐρανοῦ καὶ γῆς. Σὲ ἀντίθεση μὲ προηγούμενους ἐνδιάμεσους, ὁ ἅγιος ἦταν μιὰ φυσικὴ παρουσία καὶ ἡ δράση του ἔφερνε χειροπιαστὰ ἀποτελέσματα. Ἐνῷ παλιότερα, ὁ ἀσθενῇς ἔπρεπε νὰ ἐπικαλεστῇ π.χ. τὸν Ἀσκληπιό, δηλαδὴ κάποια ὀντότητα τὴν ὁποία κανεὶς δὲν εἶχε δεῖ παρὰ μόνον ἴσως σὲ ὄνειρο, τώρα πήγαινε στὸν ἅγιο, ἕναν ἄνθρωπο ὅπως κι ὁ ἴδιος, ὁ ὁποῖος εἶχε ἀποδείξει μὲ τὴ ζωή του ὅτι εἶχε «παρρησία» πρὸς τὸν Θεό. Ἕνα ἐντυπωσιακὸ παράδειγμα τῆς ἐποχῆς ἀποτελεῖ, γιὰ τὸν Μπράουν, ὁ ἅγιος Συμεῶν ὁ Στυλίτης, στὶς προσευχὲς τοῦ ὁποίου κατέφευγαν χιλιάδες ἄνθρωποι. Στὶς μικρὲς πόλεις καὶ τὶς ἐπαρχίες τῆς αὐτοκρατορίας, ὅπου οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι γνωριζόντουσαν προσωπικά, ἡ ἀποδοχὴ κάποιου ὡς «ἐνδιάμεσου» πρὸς τὸν Θεὸ δὲν ἦταν ἁπλὴ ὑπόθεση: «Μιὰ κοινωνία ποὺ ἦταν ἕτοιμη νὰ ἀποδώσει σὲ ὁρισμένα μέλη της τέτοιες ἐξουσίες ἦταν πολὺ προσεκτική. Οἱ ἄνθρωποι παρακολουθοῦσαν στενὰ ὁ ἕνας τὸν ἄλλον γιὰ νὰ ἀνακαλύψουν τὰ σημάδια τῆς οἰκειότητας μὲ τὸ ὑπερφυσικὸ ποὺ ἐπικύρωναν τὶς ἀξιώσεις της. Ἡ ἴδια ἡ ἁγιότητα μποροῦσε νὰ μετρηθεῖ». (οπ.παρ., σ.37).

Στὸ Βίο τοῦ ἁγίου Πορφυρίου συναντοῦμε πολλὲς ἐπαληθεύσεις τῆς θεωρίας του Μπράουν, ἰδιαίτερα ἐπειδὴ ἡ Γάζα ἀποτελοῦσε ἀκόμη κέντρο εἰδωλολατρῶν γύρω στὸ 400 μ.Χ καὶ συνεπῶς ὑπῆρχε ἔντονος ἀνταγωνισμὸς τῶν «δοξασιῶν». Θὰ ἀναφέρουμε δυὸ παραδείγματα. Στὸ πρῶτο, μιὰ παρατεταμένη ἀνομβρία δὲν τερματίζεται, παρ' ὅλες τὶς ἐπικλήσεις τῶν εἰδωλολατρῶν στὸ Δία. Ἡ βροχὴ ἔρχεται μόνον ὅταν ὁ ἐπίσκοπος Πορφύριος καὶ οἱ λιγοστοὶ Χριστιανοί, μετρημένοι 280 λέει ὁ διάκονος Μάρκος, προσεύχονται μὲ νηστεία, ἀγρυπνία καὶ λιτανεία. Ἡ ἔμπρακτη ἀπόδειξη τῆς δυνατότητας ἐπικοινωνίας μὲ τὸν ἀληθινὸ Θεὸ μεταστρέφει 35 εἰδωλολάτρες. Στὴν πολυάνθρωπη, καὶ τότε ὅπως καὶ σήμερα, Γάζα, μὲ τὴν πάντα ἀπειλητικὴ κοντινὴ ἔρημο, ἡ βροχὴ ἀποτελοῦσε τὸ μεγαλύτερο δῶρο τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ στοὺς ἀνθρώπους.

Σὲ ἕνα δεύτερο παράδειγμα, μιὰ ἐπίτοκος ἀπὸ πλούσια εἰδωλολατρικὴ οἰκογένεια, ἡ Αἰλιάς, εἶχε δύσκολο τοκετὸ καὶ κινδύνευε νὰ χάση τὸ παιδί. Οἱ συγγενεῖς ἐπικαλέστηκαν μάντεις κι ἐξορκιστές, πρόσφεραν θυσίες, ἀλλὰ χωρὶς ἀποτέλεσμα. Ἡ τροφός της, πιστὴ Χριστιανή, ἔτρεξε στὸν ἐπίσκοπο Πορφύριο. Αὐτός της ὑπέδειξε νὰ μιλήση σχετικὰ στοὺς συγκεντρωμένους συγγενεῖς καὶ μετὰ νὰ φωνάξη μπροστὰ στὴν Αἰλιάδα: «ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ του ζῶντος, σὲ κάνει καλά. Πίστεψε σ' Αὐτὸν καὶ θὰ ζήσεις». Πράγματι αὐτὸ ἔκανε ἡ τροφὸς καὶ τὸ βρέφος γεννήθηκε ζωντανό.Την ἑπόμενη μέρα ὅλοι οἱ συγγενεῖς πῆγαν στὸν ἐπίσκοπο καὶ ζήτησαν νὰ κατηχηθοῦν ὥστε νὰ βαπτιστοῦν Χριστιανοί. Συνολικὰ 64 ἄνθρωποι βαπτίστηκαν χάρη σ' αὐτὸ τὸ γεγονός.

Ὅπως σημειώνει ὁ Μπράουν, εἶναι ἐνδιαφέρον ὅτι στὸ περιβάλλον τῆς Ὕστερης Ἀρχαιότητας προσηλωμένοι στὶς προλήψεις καὶ στὸν ἀνορθολογισμὸ παρέμεναν κυρίως ὄχι οἱ ἀμόρφωτοι ἀλλὰ ὁρισμένοι συντηρητικοὶ λόγιοι. Γράφει: «Τὸ ἀρνητικὸ πρόσημο ποὺ σήμερα θὰ μπορούσαμε νὰ χρησιμοποιήσουμε γιὰ νὰ χαρακτηρίσουμε ὡς «προλήψεις» ἡ ὡς «μὴ ὀρθολογικὲς» ὁρισμένες ἀξιώσεις ἡ δοξασίες χρησιμοποιοῦνταν ἐκείνη τὴν ἐποχῇ συχνὰ ἀπὸ ὁμάδες οἱ ὁποῖες συντηροῦσαν ἑδραιωμένες λόγιες παραδόσεις, ὅπως γιατροί, νομοθέτες, καὶ φιλόσοφοι». (οπ.παρ., σ.46). Στὴν ἐποχῇ μας βλέπουμε οὐσιαστικὰ νὰ ἐπαναλαμβάνεται τὸ ἴδιο φαινόμενο, ἀφοῦ, μετὰ ἀπὸ 200 χρόνια ἐπικράτησης τοῦ Διαφωτισμοῦ καὶ τοῦ ὀρθολογισμοῦ, ἀνθοῦν οἱ παραθρησκεῖες καὶ οἱ δεισιδαιμονίες ἀκριβῶς ἐκεῖ ὅπου ὑποχωρεῖ ἡ χριστιανικὴ πίστη.

Ἡ δεύτερη σημαντικότατη ἀλλαγῇ τὴν ὁποία παρατηρεῖ ὁ Μπράουν εἶναι ἡ ἀνάδειξη τοῦ ἁγίου σὲ προστάτη τῆς τοπικῆς κοινότητας. (Βλ. τὴν περίφημη μελέτη τοῦ «Ἡ ἀνάδειξη καὶ ἡ λειτουργία τοῦ ἁγίου στὴν Ὕστερη Ἀρχαιότητα», τώρα στὸ βιβλίο τοῦ «Ἡ Κοινωνία καὶ τὸ Ἅγιο στὴν Ὕστερη Ἀρχαιότητα»). Τὴν περίοδο αὐτὴ ὑποχωρεῖ ἡ παρουσία τοῦ πλούσιου Ρωμαίου «πάτρονα» τῆς πόλης ἡ τῆς ἐπαρχίας. Μέχρι τότε, ὁ καλὸς προστάτης φρόντιζε γιὰ τὴν κατανομὴ τοῦ πολύτιμου νεροῦ, γιὰ τὴ διαγραφὴ κάποιου χρέους, τὸ διακανονισμὸ τῶν διαφορῶν μεταξὺ τῶν χωρικῶν καὶ μεσολαβοῦσε στὴν περιφερειακὴ ἡ κεντρικὴ ἐξουσία γιὰ τὴν ἱκανοποίηση τῶν δίκαιων αἰτημάτων τους.

Μέσα στὶς κοινωνικὲς καὶ οἰκονομικὲς ἀνακατατάξεις τοῦ 4ου καὶ 5ου αἰῶνα, ἐξέλιπε ἡ τάξη τῶν πλουσίων προστατῶν τῶν ἐπαρχιῶν καὶ οἱ τοπικὲς κοινωνίες βρέθηκαν ἀντιμέτωπες μὲ ἕνα κενό. Στὴ θέση αὐτὴ ἀναδύθηκαν οἱ ἅγιοι, πολλὲς φορὲς παρὰ τὴ θέλησή τους – καθὼς εἶχαν ἐπιλέξει τὸν μοναχικὸ ἡ καὶ ἐρημητικὸ δρόμο – ἀνταποκρινόμενοι στὶς ἐκκλήσεις τῆς τοπικῆς κοινωνίας. Ἔτσι βλέπουμε ἁγίους νὰ διαπραγματεύονται μὲ εἰσβολεῖς, μὲ ἀπεσταλμένους τοῦ αὐτοκράτορα, κλπ., ἐκπροσωπῶντας τὸ λαὸ τῆς περιοχῆς τους. Ἐπιπλέον, οἱ ἅγιοι, ἔχοντας κερδίσει τὴν ἐμπιστοσύνη τοῦ λαοῦ τῆς ἐπαρχίας τους, καλοῦνταν συχνὰ νὰ ἀναλάβουν τὸ ρόλο μεσολαβητῆ, διαιτητῆ, στὶς τοπικὲς διενέξεις.

Στὸ Βίο τοῦ ἁγίου Πορφυρίου βλέπουμε ἕνα χαρακτηριστικὸ παράδειγμα τέτοιου ρόλου τοῦ ἁγίου. Δὲν πρόκειται τόσο γιὰ τὸ ρόλο διαιτητῆ, ἀφοῦ ἡ Γάζα κατοικεῖται ἀκόμη ἀπὸ εἰδωλολατρικὴ πλειοψηφία, ὅσο ἀπεσταλμένου τῆς τοπικῆς κοινότητας πρὸς τὴν κεντρικὴ ἐξουσία. Ἡ Γάζα ἀποτελοῦσε ἴσως μιὰ ἰδιάζουσα περίπτωση ἐκείνη τὴν ἐποχῇ, καθὼς ἡ χριστιανικὴ μειονότητα ἐξακολουθοῦσε νὰ ὑφίσταται τὴν καταπίεση τῆς πλειοψηφίας. Δὲν τῆς ἐπιτρεπόταν νὰ ἀναλαμβάνη πολιτικὰ ἀξιώματα, οὔτε νὰ καλλιεργῇ τὰ χωράφια της – καὶ ὅλα αὐτὰ τὴν ἐποχῇ ποὺ στὴν Κωνσταντινούπολη βασίλευε ὁ Ἀρκάδιος καὶ στὸν ἀρχιεπισκοπικὸ θρόνο βρισκόταν ὁ «ὀσιώτατος Ἰωάννης», δηλαδὴ ὁ Χρυσόστομος. Ὁ ἐπίσκοπος Πορφύριος στέλνεται στὴν πρωτεύουσα ὡς ἀντιπρόσωπος τῆς χριστιανικῆς κοινότητας μὲ σκοπὸ νὰ ὑπερασπιστὴ τὰ δικαιώματά της, ζητῶντας τὴ βοήθεια τῆς κεντρικῆς ἐξουσίας. Πράγματι, μετὰ ἀπὸ συναντήσεις τόσο μὲ τὸν Πατριάρχη, ὅσο καὶ μὲ τὴ βασίλισσα, ἐπιτυγχάνει τὴν ἀποστολὴ αὐτοκρατορικῆς βοήθειας στοὺς Χριστιανοὺς τῆς Γάζας.

Ὁ Βίος τοῦ ἁγίου Πορφυρίου προσφέρει πολλὰ ἀκόμη ἐνδιαφέροντα στοιχεῖα, τόσο ἱστορικὰ ὅσο καὶ θεολογικά. Στὰ δεύτερα συγκαταλέγεται ἡ ἐντυπωσιακὴ ὁμοιότητα τῆς ζωῆς τῶν ἁγίων ἀνὰ τοὺς αἰῶνες. Ζῶντας μὲ πλήρη ἀκτημοσύνη, νηστεία καὶ προσευχή, ὁ ἅγιος Πορφύριος ἀξιώθηκε σπουδαίων χαρισμάτων, ὅπως ἡ θαυματουργία καὶ τὸ προορατικὸ χάρισμα. Γιὰ τὴν ἀκτημοσύνη του ἀξίζει νὰ ἀναφερθῇ ὅτι ὅταν ἀκολούθησε τὸ μοναχικὸ βίο διένειμε ὅλη τὴ μεγάλη περιουσία του στὴ Θεσσαλονίκη. Ὁ διάκονος Μάρκος, ποὺ ἀνέλαβε ὁ ἴδιος αὐτὴ τὴ διαδικασία, σημειώνει ὅτι ἀπὸ τὴ ρευστοποίηση τῆς περιουσίας συγκεντρώθηκαν πάνω ἀπὸ 4.500 χρυσᾶ νομίσματα. (Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρουμε ὅτι τὸ ἐτήσιο εἰσόδημα ἑνὸς κτίστη ἐκεῖνα τὰ χρόνια πλησίαζε μόλις τὰ 10 χρυσᾶ νομίσματα). Καί, ὅπως συμβαίνει ἀδιάκοπα σὲ κάθε ἐποχῇ, ὁ ἐπίσκοπος, λόγῳ τῆς θέσης του, ἀντιμετωπίζει διάφορα δύσκολα προβλήματα μὲ τοὺς πιστούς. Ἀντὶ νὰ ἀποφασίζη ἀμέσως, ὁ ἅγιος Πορφύριος ἀφιερώνει πρῶτα χρόνο σὲ νηστεία καὶ προσευχὴ καὶ μετὰ ἀφήνεται κάθε φορὰ στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, τὸ ὁποῖο ἐκδηλώνεται ποικιλοτρόπως. Ἔτσι, μὲ τὸ ἔμπρακτο παράδειγμά του, δείχνει τὴ σωστὴ στάση κάθε χριστιανοῦ, ἀνεξαρτήτως τόπου καὶ χρόνου.

Ἡ ἀνάγνωση τοῦ βίου τῶν ἁγίων ἔχει πάντα νὰ προσφέρη πνευματικὴ ὠφέλεια, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴ χρονικὴ ἡ τοπικὴ ἀπόσταση ποὺ μᾶς χωρίζει ἀπὸ τὴν ἐπίγεια παρουσία τους. Στὰ χρόνια μας, ἔχουμε τὴν ἰδιαίτερη εὐλογία νὰ κυκλοφοροῦν σὲ κατανοητὴ γλῶσσα πολλὰ τέτοια βιβλία. Ἂς εὐχηθοῦμε νὰ μᾶς παρακινοῦν ὅλους στὴ μίμηση τῆς ζωῆς αὐτῶν τῶν ἀξιοθαύμαστων ἀνθρώπων ποὺ δόξασαν τὴν ἀνθρώπινη φύση καὶ δοξάστηκαν ἀπὸ τὸν Θεό.–

  • Προβολές: 2616