Ἀθανασίου Παλιούρα: «Πώς ἀναστηλώθηκαν μία Ἁγία Τράπεζα καὶ ἕνα Τέμπλο» (Β')

Ἀθανασίου Παλιούρα,

Καθηγητοῦ Τμήματος Ἱστορίας καὶ Ἀρχαιολογίας Πανεπιστημίου Ἰωαννίνων

(συνέχεια ἀπὸ τὸ προηγούμενο)

Β. Μαρμάρινο τέμπλο

Τὸ ἱερὸ χωρίζεται ἀπὸ τὸν ὑπόλοιπο ναΐσκο μὲ στυλοβάτη, ὁ ὁποῖος στερεώθηκε καὶ συντηρήθηκε. Ἡ ὕπαρξη τοῦ στυλοβάτη παραπέμπει κατ' εὐθεῖαν στὴν ὕπαρξη χαμηλοῦ φράγματος πρεσβυτερίου, δηλαδὴ τέμπλου. Ὄντως κατὰ τὴν διάρκεια τῶν πρώτων χρόνων τῆς ἀνασκαφῇς ἐντοπίσθηκαν μέσα στὰ μπάζα τοῦ ἐρημωμένου καὶ ἐρειπωμένου ἀσκηταριοῦ ἀποτμήματα θωρακίου, τὰ ὁποῖα περισυνελέγησαν μὲ προσοχή. Εἶναι μαρμάρινα καὶ φέρουν ἄκομψο ἀνάγλυφο φυτικὸ καὶ ἔνσταυρο διάκοσμο. Ἡ ἐκφυλισμένη αὐτὴ μορφή, σύμφωνα μὲ τὶς ἕως τώρα ἔρευνες καὶ μελέτες, μᾶς ὁδηγεῖ σὲ ἐπαρχιακό-περιφερειακὸ ἐργαστήριο μαρμαρογλυπτικὴς τῆς μεσοβυζαντινῆς περιόδου.

Τὰ ἀποτμήματα ἀπετέλεσαν τὴν πρώτη μαρμάρινη συλλογὴ τῶν ἀνασκαφικῶν δεδομένων καὶ φυλάχθηκαν μέχρι πέρατος τῆς ἀνασκαφῇς μὲ τὴν ἐλπίδα ἀνεύρεσης καὶ τῶν ἄλλων τμημάτων ποὺ ἔλειπαν. Δυστυχῶς, ἄλλα ἀποτμήματα δὲ βρέθηκαν, τὸ ἀντίθετο μάλιστα. Παρὰ τὴν σχολαστικὴ καὶ ἀσφαλῆ φύλαξή τους ἐξαφανίσθηκε μυστηριωδῶς καὶ μικρὸ ἀπότμημα μὲ ἀνάγλυφο ρόδακα. Ὕστερα ἀπὸ συνεργασία μὲ τὴ Διεύθυνση Συντήρησης Μαρμάρου τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ (καὶ ὑπεύθυνη τὴν κ. Στεψιανοῦ) ἐφαρμόσθηκε ἡ μελέτη ἀναστύλωσης τοῦ τέμπλου, ποὺ σχεδίασε ὁ ἀρχιτέκτονας τῆς ἀνασκαφῇς καὶ ἐπιθεωρητὴς ἀναστηλώσεων τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ, Χρῆστος Κατσιμπίνης.

Προγραμματίσθηκαν καὶ ἐκτελέσθηκαν οἱ παρακάτω ἐργασίες σὲ τέσσερις φάσεις: 1) Ὁ συντηρητὴς μαρμάρου τῆς Ἐφορείας Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων Μυτιλήνης Ἠλίας Ρόκος σὲ πρώτη φάση καθάρισε καὶ συντήρησε τὰ τμήματα θωρακίων. 2) Σὲ δεύτερη φάση, μὲ συνεργασία ἀρχιτέκτονα καὶ συντηρητὴ μαρμάρου, συναρμολογήθηκαν τὰ εὑρεθέντα ἀποτμήματα καὶ ὁ ἀρχιτέκτονας συμπλήρωσε μὲ σχέδια τὰ ἐλλείποντα, ὥστε νὰ ὁλοκληρωθῇ θεωρητικὰ ἡ ἀνάγλυφη εἰκόνα. Ἡ συναρμολόγηση ἔδωσε τὸ μέγεθος τῶν θωρακίων, πλάτος καὶ ὕψος, καὶ καθόρισε καὶ τὸ μῆκος ποὺ κατελάμβαναν τὰ δύο θωράκια στὸν στυλοβάτη, ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ ἄνοιγμα τῆς Ὡραίας Πύλης. 3) Ὁ συντηρητής, μὲ βάση τὸ λευκὸ τσιμέντο, διάφορες κόλλες καὶ ἄλλες οὐσίες, ἑτοίμασε ξύλινα καλούπια, συναρμολόγησε καὶ συγκόλλησε τὰ ἀποτμήματα μεταξύ τους, ὥστε νὰ ἀποτελέσουν συμπαγῆ μᾶζα. Ὅσο ἡ λευκὴ «τσιμεντένια» ἐπιφάνεια ἦταν νωπή, ὁ ἀρχιτέκτονας χάραξε τὰ σχέδια ποὺ ἔλειπαν καὶ ὕστερα τὰ τόνισε μὲ κόκκινο χρῶμα, ὥστε νὰ ἔχουμε συμπληρωμένη καὶ πλήρη εἰκόνα τῶν θεμάτων. 4) Ὁ ἔμπειρος μαρμαροτεχνίτης τοῦ Ἀγρινίου Σταμάτης Ξένος ἀνέλαβε τὴν ἐκτέλεση τῆς τελευταίας φάσης τῆς ἀναστήλωσης τοῦ τέμπλου. Πρῶτα, κατὰ τὰ σχέδια, κατασκεύασε τοὺς πεσσίσκους καὶ τὰ μαρμάρινα πλαίσια γιὰ νὰ στηριχθοῦν τὰ θωράκια. Ἐπένδυσε μὲ μάρμαρο τὸν στυλοβάτη καὶ προετοίμασε τεχνικὰ τὴν ἐπανατοποθέτηση τοῦ τέμπλου στὴν ἀρχική του θέση. Τέλος, μὲ τὴ βοήθεια νέων τεχνολογιῶν στήριξε ὁριστικὰ τὰ θωράκια, καὶ ὁ ναΐσκος ἐπανέκτησε τὸ τέμπλο του, ἔστω καὶ μὲ σχετικὲς ἀπώλειες.

Ἂν ἀναλογισθῇ κανεὶς ὅτι ὅλες αὐτὲς οἱ ἐργασίες ἔγιναν σὲ ἕνα σπήλαιο, ψηλὰ ἀπὸ τὴ θάλασσα, μὲ πολὺ δύσκολη ἀνάβαση, καὶ ἀκόμη δυσκολότερη τὴ μεταφορὰ μαρμάρινων στοιχείων μὲ μεγάλο βάρος, καταλαβαίνει τὸν ἆθλο τοῦ ἐγχειρήματος, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀξία τῆς ἀποκατάστασης.

Τὸ θέαμα τῆς ἀναστήλωσης Ἁγίας Τράπεζας καὶ τέμπλου στὴν ἐγκλείστρα τοῦ Σπηλαίου τοῦ Ἁγίου Νικολάου στὴ Βαράσοβα ἐπαναφέρει στὸ προσκήνιο τὸ μέγα θέμα τῶν μεθόδων ποὺ ἐπιλέγονται καὶ τῶν μελετῶν ποὺ ἐκπονοῦνται μὲ μοναδικὸ κριτήριο τὴν ταύτιση μὲ τὸ αὐθεντικὸ ἡ ἔστω τὴν κατὰ τὸ μέγιστο ποσοστὸ προσέγγιση πρὸς τὴν πραγματικότητα. Ὅταν μάλιστα πρόκειται γιὰ θυσιαστήριο, ὅπου τελεῖται τὸ κορυφαῖο γεγονὸς τῆς Θείας Εὐχαριστίας, καὶ γιὰ τὸ τέμπλο, ποὺ τοποθετεῖται στὸ μέσον μεταξὺ λειτουργικῆς πράξης καὶ συμμετοχικῆς διαδικασίας τῶν πιστῶν, τότε ἡ ἀναστήλωση ἀποκτᾶ διαστάσεις πνευματικῆς ὑπέρβασης: ἀπὸ τὸ φθαρτὸ στὸ ἄφθαρτο, ἀπὸ τὸ γήϊνο στὸ οὐράνιο, ἀπὸ τὸ πρόσκαιρο στὸ αἰώνιο.–