Γράφτηκε στις .

Προβλήματα ψυχικής υγείας του συγχρόνου ανθρώπου (Β)

τού Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

(συνέχεια από το προηγούμενο)

β) Η θεολογία της Εκκλησίας για την υγεία του ανθρώπου

Η Ορθόδοξη Εκκλησία θεραπεύει τον άνθρωπο και αυτό επιτυγχάνεται με την ορθόδοξη θεολογία και την όλη μέθοδο θεραπείας του ανθρώπου, η οποία λέγεται ψυχοθεραπεία. Φυσικά υπάρχει διαφορά μεταξύ ορθοδόξου ψυχοθεραπείας και θύραθεν ψυχοθεραπείας.

Άλλη έννοια έχει η Ψυχοθεραπεία κατά την ουμανιστική νοοτροπία και άλλη έννοια έχει η Ψυχοθεραπεία μέσα στην διδασκαλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Είναι γνωστόν ότι υπάρχουν πολλές ψυχολογικές και ψυχαναλυτικές Σχολές. Πατέρας της ψυχανάλυσης είναι ο Φρόϋντ, ο οποίος προσπάθησε να ερευνήση το υποσυνείδητο του ανθρώπου και έκανε διάκριση μεταξύ του Εκείνου, του Εγώ, και του Υπερεγώ. Οι παρατηρήσεις τις οποίες κατέγραψε σε διάφορα βιβλία έδωσαν έναυσμα σε πολλούς να ασχοληθούν με την εσωτερική αυτή διάσταση της ψυχής του ανθρώπου, η οποία είχε παραθεωρηθή στην Δύση λόγω του ορθολογισμού -σχολαστικισμού και της ηθικολογίας.

Όμως είναι επίσης γνωστόν ότι οι ψυχαναλυτικές απόψεις του Φρόϋντ δεν έγιναν πλήρως αποδεκτές απ' όλους. Ήδη οι πρώτοι συνεργάτες του, όπως ο Μπρόϊερ, ο Άντλερ και ο Γιούγκ απομακρύνθηκαν και ανέπτυξαν άλλες θεωρίες, όπως επίσης και οι μαθητές του Φρόμ και Φράνκλ ακολούθησαν άλλη πορεία.

Πολλοί ψυχαναλυτές παρατήρησαν ότι πολυποίκιλα είναι τα αίτια των ψυχολογικών και ψυχιατρικών ασθενειών. Μερικές φορές είναι κληρονομικά, γι' αυτό και τελευταία αναπτύσσεται η λεγόμενη «Μοριακή Ψυχοθεραπεία», άλλες φορές είναι προβλήματα που σχετίζονται με το κοινωνικό περιβάλλον και τον πολιτισμό στον οποίο ζη κάθε άνθρωπος, γι' αυτό και από τους ίδιους τους ψυχαναλυτές γίνεται λόγος για χρησιμοποίηση της «αυτόχθονης ψυχοθεραπείας», και άλλες φορές είναι θέμα ελευθερίας και επιλογής του ίδιου του ανθρώπου, το πώς θα αντιμετωπίζη τα προβλήματα στην ζωή του, καθώς επίσης και πώς αντιμετωπίζη τα αδήριτα υπαρξιακά ερωτήματα.

Σήμερα παρατηρεί κανείς μια διάδοση της νευρολογίας, η οποία μελετά τις επιπτώσεις των γονιδίων και των νευροβιοχημικών διεργασιών που γίνονται στον εγκέφαλο του ανθρώπου, που ξεπέρασαν τις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Φρόϋντ. Επίσης παρατηρεί κανείς μια προσπάθεια σύνδεσης της ψυχαναλύσης – ψυχοθεραπείας με την υπαρξιακή φιλοσοφία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Λογοθεραπεία του Βίκτωρ Φράνκλ, καθώς επίσης και οι απόψεις του Γιάλομ.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ορθόδοξη θεολογία μπορεί να βοηθήση τον άνθρωπο στην διατήρηση και βελτίωση της ψυχικής του υγείας, με την όλη προοπτική της καθάρσεως του φωτισμού και της θεώσεως, και την όλη ησυχαστική μέθοδο που είναι μια επιστήμη των λογισμών, δηλαδή μια επιστήμη που βοηθά τον άνθρωπο να αντιμετωπίση τους λογισμούς που δημιουργούν τόσο μεγάλο προβλήμα και να του δώση νόημα ζωής. Ο συνδυασμός δηλαδή ψυχοθεραπείας και υπαρξιακής φιλοσοφίας είναι αυτός που μας ωθεί να προχωρήσουμε στην σύνδεση μεταξύ ψυχοθεραπείας και ορθόδοξης θεολογίας.

Στην ορθόδοξη θεολογία υπάρχει έντονο ψυχοθεραπευτικό υλικό. Σύμφωνα με την όλη ανθρωπολογία την οποία έχει η ορθόδοξη Εκκλησία, η υγεία συνίσταται στην αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με τον Θεό, τον εαυτό του, τον πλησίον του και την κτίση. Έπειτα η ασθένεια νοείται ως αποδιοργάνωση όλων αυτών των σχέσεων, οποτε ο άνθρωπος είναι κατ' εξοχήν φίλαυτος, δεν έχει σχέση με τον Θεό, ζη κλεισμένος μέσα στον εαυτό του και ζη έναν υπαρξιακό αυτισμό, φοβάται τον συνάνθρωπό του και θεωρεί την παρουσία του συνανθρώπου του ως απειλή της δικής του υπάρξεως και τελικά γίνεται ένας βιαστής της κτίσεως. Αυτό σημαίνει πλήρης αποδιοργάνωση και της προσωπικότητος του ανθρώπου αλλά και της κοινωνίας του με τον Θεό τον άνθρωπο και την φύση. Έτσι, η θεραπεία συνίσταται στην αποκατάστη αυτών των σχέσεων, στο πώς ο άνθρωπος από φίλαυτος θα γίνη φιλόθεος και φιλάνθρωπος.

Αυτό το έντονο ψυχοθεραπευτικό υλικό που έχει η Ορθόδοξη Εκκλησία κινεί το ενδιαφέρον πολλών ψυχαναλυτών στην Δύση. Θέλω να σάς διαβεβαιώσω γι' αυτό. Το διεπίστωσα στις πολλές μου εισηγήσεις που έκανα στην Αμερική (Ατλάντα, Βανκούβερ κ. ά.) κατά τις οποίες ήλθαν ψυχαναλυτές να ακούσουν το ψυχοθεραπευτικό μοντέλο το οποίο προσφέρει η Ορθόδοξη Εκκλησία. Το ίδιο διεπίστωσα και σε Συνέδριο Ιατρών που έγινε πέρυσι στην Αγία Πετρούπολη, όπου κλήθηκα να αναπτύξω το θέμα της ψυχοθεραπείας από ορθοδόξου πλευράς. Δηλαδή έχουμε μια θεολογία η οποία όμως μερικές φορές είναι άγνωστη και σε μας τους ίδιους.

γ) Παράδειγμα

Το ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία θεραπεύει τον άνθρωπο από ψυχικά προβλήματα και γίνεται ένας παράγοντας καλής ψυχικής υγείας στην κοινωνία φαίνεται από την ζωή των αγίων. Οι άγιοι είναι τα πραγματικά μέλη της Εκκλησίας, οι οποίοι απέκτησαν νόημα ζωής και κατεστάθησαν ευεργετικοί παράγοντες στην κοινωνία.

Αυτό το συναντούμε και σε Χριστιανούς που ζουν μια μέση κατάσταση, πορευόμενοι προς την αγιότητα. Ένας Χριστιανός που ζη στην Εκκλησία, αλλά δεν έχει φθάσει ακόμη σε υψηλά μέτρα αγιότητος, πιστεύει στην ύπαρξη προσωπικού Θεού και προσεύχεται σε Αυτόν, έχει απόλυτη πίστη στην θεία Πρόνοια, συμμετέχει στην λατρευτική σύναξη της Εκκλησίας και κυρίως στις θείες Λειτουργίες κάθε Κυριακή και εορτή. Χρησιμοποιεί την μέθοδο της ορθοδόξου θεολογίας σχετικά με τους λογισμούς, τους οποίους δεν αφήνει να γίνουν επιθυμία και πράξη, αλλά τους αποκρούει, έχει Πνευματικό Πατέρα, στον οποίον εξομολογείται διάφορες πράξεις που δημιουργούν ενοχικές καταστάσεις, μελετά την Αγία Γραφή και πατερικά κείμενα, ανέχεται τους ανθρώπους και τους αγαπά, αναλαμβάνει την ευθύνη των προσώπων που έχει αρμοδιότητα κλπ.

Όλα αυτά είναι τα στοιχειώδη καθήκοντα ενός μέσου Χριστιανού, μέλους της Εκκλησίας. Δεν είναι υψηλές καταστάσεις σαν αυτές που συναντούμε στα Συναξάρια των αγίων. Πάντως και ένας τέτοιος Χριστιανός έχει ψυχική – πνευματική υγεία και είναι ευεργετικό στοιχείο στην κοινωνία. Με μια τέτοια απλή συντηρητική χριστιανική ζωή δεν έχει ψυχολογικά προβλήματα, επειδή ελέγχει τους λογισμούς, δεν πέφτει στην θλίψη και κατάθλιψη, διότι έχει απόλυτη πίστη στον Θεό, δεν διανοείται την αυτοκτονία, διότι γνωρίζει ότι η ζωή και ο θάνατος δεν ανήκουν σε αυτόν, αλλά στον Θεό, δεν λαμβάνει ψυχότροπες ουσίες, δεν αισθάνεται τον συνάνθρωπό του ως εχθρό-κόλαση, αλλά ως αδελφό και παράδεισο, δεν αποκάμνει από τις δοκιμασίες της ζωής, δεν απογοητεύεται και δεν φοβάται τον θάνατο, δεν αισθάνεται την μοναξιά.

Όλα αυτά τα βλέπουμε και από θετική πλευρά. Αγαπά τον Θεό και τους ανθρώπους, ενδιαφέρεται για την οικογένεια και την κοινωνία, αντιμετωπίζει με θετικούς λογισμούς όλα τα προβλήματα της ζωής, τους άλλους τους θεωρεί ως δώρα Θεού σ' αυτόν, και τον εαυτό του ως δώρο στους άλλους, έχει εσωτερική ελευθερία από λογισμούς και αισθήματα και από απωθημένα βιώματα, αντιμετωπίζει την ζωή με θάρρος, πίστη και αγάπη, σέβεται την κτίση, τα ζώα, το φυσικό περιβάλλον. Αλλά και όταν αρρωσταίνη, λόγω της φθαρτότητος, αντιμετωπίζει την κατάσταση αυτή με πίστη στον Θεό, με ελπίδα και εμπιστοσύνη στην Πρόνοια του Θεού, αφού γνωρίζει ότι εδώ είμαστε οδίτες και όχι πολίτες, και πορευόμαστε προς την αληθινή πατρίδα, στην οποία θα γίνη συνάντηση με τους αληθινούς πατριώτες της «άνω πατρίδος».

Ένας τέτοιος άνθρωπος έχει καλή ψυχοσωματική υγεία και δεν απασχολεί ψυχιατρικά ιδρύματα, δεν δημιουργεί κόστος στο Κράτος, δεν προξενεί προβλήματα στην κοινωνία. Αντίθετα μάλιστα βοηθά όσους έχουν τέτοια προβλήματα, αφού είναι θετικό πρότυπο στην κοινωνία μας.

Και με αυτήν την έννοια ο ορθόδοξος Χριστιανός είναι πρότυπο για πολλούς ανθρώπους και πηγή εμπνεύσεως για τους άλλους.

Βέβαια, όταν υπάρχουν νευρολογικά προβλήματα, τότε οι άνθρωποι καταφεύγουν στην επιστήμη της ψυχιατρικής, η οποία βοηθά στην αντιμετώπισή τους, με την παράλληλη χρησιμοποίηση των μέσων που έχει η Εκκλησία.

Συμπέρασμα

Ζούμε σε μια εποχή στην οποία οι ψυχικές, ψυχολογικές, ψυχιατρικές ασθένειες βρίσκονται σε μεγάλη έξαρση, όπως το διεπίστωσε και το ίδιο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Υπάρχει μεγάλος ψυχικός πόνος, θλίψη και κατάθλιψη, τάσεις αυτοκαταστροφικές. Αυτό συνδέεται με την αποδιοργάνωση των κοινωνικών δομών, την απομάκρυνση από τις παραδόσεις και την διακοπή των σχέσεων του ανθρώπου με τον Θεό. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο άνθρωπος θα πρέπη να λογοποιή την ζωή του, να αποκτά νόημα ζωής και ελευθερίας από κάθε τί το οποίο τον δεσμεύει και τον κρατά στην φυλακή των αισθήσεων και των ενστίκτων.

Καλά είναι τα κτίρια τα οποία κατασκευάζουμε, καλές είναι και οι προσπάθειες για την θεραπεία των σωματικών ασθενειών, αλλά πάνω απ' όλα ο άνθρωπος χρειάζεται στηρίγματα ψυχολογικά και πνευματικά, γιατί έτσι θα αποκτήση ψυχική υγεία και θα αντιμετωπίζη ορθώς τα προβλήματα της ζωής του.–