Αναγόρευση τοῦ μητροπολίτου Ἱεροθέου (Βλάχου) σὲ ἐπίτιμο διδάκτορα

του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Ομιλία υπό Καθηγητού Π. Χριστινάκη

Μακαριώτατε Αρχιεπίσκοπε Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμε

Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας κ. Κωνσταντίνε εκπρόσωπε του Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου

Σεβασμιώτατοι Αρχιερείς

Ελλογιμότατε κ. Αντιπρύτανη,

Κύριοι Υπουργοί

Κύριοι Βουλευτές

Κύριοι εκπρόσωποι των λοιπών αρχών,

Κύριοι Συνάδελφοι, Αγαπητοί φοιτητές και φοιτήτριες, Κυρίες και Κύριοι.

Το Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής Αθηνών αποφάσισε ομοφώνως να απονείμει τον τίτλο του Επίτιμου Διδάκτορα στον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιερόθεο, κατά κόσμο Γεώργιο Βλάχο. Η απόφαση αυτή εγκρίθηκε επίσης ομοφώνως από τις Πρυτανικές Αρχές και την Σύγκλητο του Πανεπιστημίου μας. Το αυτό Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας, στο οποίο και εγώ υπηρετώ, μου ανέθεσε επίσης ομοφώνως να παρουσιάσω τον σήμερα επισήμως τιμώμενο ενώπιόν σας, Σεβασμιότατο Μητροπολίτη. Την παρουσίαση αυτή αποδέχθηκα όχι μόνο κατά καθήκον, αλλά και με ιδιαίτερη τιμή και χαρά όχι μόνο διότι πρόκειται περί ενός Ιεράρχου κατά πάντα αξίου να ενταχθεί στους Επίτιμους Διδάκτορες του Τμήματός μας και του Πανεπιστημίου μας, αλλά και διότι ως Καθηγητής του Κανονικού Δικαίου είχα πολλές ευκαιρίες να συνεργαστώ μαζί του σε Επιτροπές της Εκκλησίας μας και προσωπικώς επί διαφόρων θεμάτων και προβλημάτων, που τον απασχολούν σε αναζήτηση λύσεως αυτών. Έτσι θα μου επιτρέψετε να δηλώσω ότι όσα θα ακουσθούν προέρχονται όχι μόνο από την μελέτη και παρακολούθηση του έργου και της προσωπικότητός του, αλλά και από προσωπική, ευχάριστη για μένα εμπειρία εκ της αναστροφής μαζί του. Φοβούμαι μόνο ότι παρά την προσπάθειά μου για μια όσο το δυνατόν συνοπτική παρουσίαση του τιμωμένου ενώπιον σας, μέσα στα χρονικά πλαίσια της παρούσας θα αδικηθεί η προσωπικότητά του, διότι αυτά τα οποία κατ’ επιλογή μας θα λεχθούν είναι πολύ λίγα σε σχέση με όσα μπορεί να καταγραφούν σε μία πλήρη και συστηματική παρουσίαση του έργου και της προσωπικότητάς του.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να τονίσω ότι η κατά νόμο πρόταση του ομιλούντος και δύο ακόμη συναδέλφων, του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου κ. Κυρίλλου Κατερέλλου, Προέδρου του Τμήματός μας, και του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως κ. Ιερεμία Φούντα, Καθηγητού του Τμήματός μας, καθώς και η ομόφωνη αποδοχή αυτής της προτάσεως από το Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας κρίνω ότι έγινε όχι απλώς για το πράγματι σημαντικό ποιμαντικό έργο και την προσφορά του σήμερα τιμωμένου στην κοινωνία και την Εκκλησία, αλλά πρωτίστως και κυρίως για το πολύ σημαντικό συγγραφικό θεολογικό του έργο, το οποίο κατά μέγιστο μέρος κινείται προς την κατ’ επιστήμη αντιμετώπιση θεολογικών προβλημάτων, εκκλησιαστικών και κανονικών ζητημάτων, και προτάσεων προς όφελος της Εκκλησίας, της Κοινωνίας και του έθνους. Όλα αυτά προκύπτουν αβίαστα από το γεγονός ότι το συγγραφικό του έργο έχει ήδη τύχει ευρύτατης διεθνούς αναγνωρίσεως. Αρκεί να λεχθεί ότι πολλά από τα συγγράμματά του έχουν, από όσο γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, μεταφρασθεί σε δεκαεννέα (19) ξένες γλώσσες.

1 Βιογραφικά στοιχεία-δράση

1. Ο Σεβ. Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιερόθεος, κατά κόσμο Γεώργιος Βλάχος γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1945, όπου και μεγάλωσε, και τελείωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Αγρίνιο.

2. Πτυχίο Θεολογίας: Μετά τις εγκύκλιες σπουδές σπούδασε την Θεολογική Επιστήμη στη Θεολογική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης της οποίας έλαβε το πτυχίο με βαθμό «ΑΡΙΣΤΑ».

3. Υπότροφος του Ι.Κ.Υ.: Ξεχώρισε για τις άριστες επιδόσεις του και έλαβε γι’ αυτό σχετική υποτροφία του Ι.Κ.Υ.

4. Η πρώτη του συμμετοχή σε ερευνητικό πρόγραμμα: Από φοιτητής συμπεριλήφθηκε με την ευθύνη των Καθηγητών σε ειδική ερευνητική ομάδα για την καταγραφή, αξιολόγηση και περιγραφή των χειρογράφων των Ιερών Μονών του Αγίου Όρους, πράγμα που τον καθοδήγησε στο σωστό δρόμο του επιστημονικώς εργάζεσθαι. Ο αείμνηστος Καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου, εντυπωσιασμένος από την απόδοση και την εργατικότητά του, αλλά και το ήθος του, ανέθεσε προσωπικά και αποκλειστικά στον νεαρό ακόμη Γεώργιο Βλάχο την δύσκολη ειδική έρευνα του εντοπισμού κειμένων και χωρίων από τα έργα του Γρηγορίου Θεολόγου στο έργο του Γρηγορίου Παλαμά, προκειμένου να προχωρήσει ο δεύτερος τόμος της κριτικής εκδόσεως του τελευταίου. Από τότε εκτός των άλλων ο σημερινός Μητροπολίτης κ. Ιερόθεος Βλάχος προσέγγισε πολύ νωρίς και μελέτησε σε βάθος την σπουδαία και ορθόδοξη θεολογία τόσο του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου όσο και του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, και άρχισε σχετική έρευνα, την οποία συνεχίζει μέχρι σήμερα με πολλούς σημαντικούς επιστημονικούς καρπούς. Είχε τότε σοβαρές προτάσεις να συνεχίσει τις ερευνητικές του προσπάθειες με στόχο την ακαδημαϊκή εξέλιξη και καταξίωση. Όμως ο Γεώργιος Βλάχος είχε ήδη κάνει την επιλογή του, που ήταν επιλογή πίστεως και καρδίας. Αποφάσισε να εισέλθει στις τάξεις του κλήρου και να προσφέρει από εκεί τις υπηρεσίες του στην Εκκλησία και τους πιστούς.

5. Κληρικός: Με πλήρη συνείδηση της αποστολής του κληρικού ο Γεώργιος Βλάχος εισέρχεται στις τάξεις του κλήρου. Το έτος 1971 χειροτονείται διάκονος και το επόμενο έτος 1972 πρεσβύτερος. Και τις δύο χειροτονίες τέλεσε ο μακαριστός Μητροπολίτης Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας κυρός Καλλίνικος, στην Μητρόπολη του οποίου εργάσθηκε και προσέφερε μεγάλο έργο. Στη συνέχεια υπηρέτησε και πάλι ως Πρεσβύτερος στην Ιερά Μητρόπολη Θηβών και Λεβαδείας, υπό τον τότε Μητροπολίτη αυτής και σημερινό Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο, ο οποίος εκτιμώντας το έργο, την προσφορά [του]και το ήθος του τον περιέβαλε πάντοτε με ιδιαίτερη αγάπη. Τα προσόντα και το έργο του εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα και από τον Μακαριστό Αρχιεπίσκοπο κυρό Σεραφείμ, ο οποίος τον κάλεσε να υπηρετήσει στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών και την Εκκλησία της Ελλάδος γενικότερα. Ιδιαίτερα πρέπει να εξαρθεί η αφοσίωσή του στο λειτούργημά του και η ιδιαίτερη δράση που ανέπτυξε ως Ιεροκήρυκας, ως Διευθυντής Νεότητος, ως συγγραφέας κλπ. Εντελώς ενδεικτικά αναφέρουμε στο σημείο αυτό ότι με αποφάσεις της Ιεράς Συνόδου ως Πρεσβύτερος και αργότερα ως Μητροπολίτης εκπροσώπησε την Εκκλησία της Ελλάδος ως μέλος του Δ. Συμβουλίου του «Εθνικού Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου» (ΕΡΣ), της «Εθνικής Επιτροπής AIDS», του «Κέντρου Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων» (ΚΕΕΛ), του «Οργανισμού κατά των Ναρκωτικών», του «Εθνικού Οργανισμού Πρόνοιας», του «Εθνικού Συμβουλίου Ιατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας», εξέθεσε τις απόψεις της Εκκλησίας της Ελλάδος στην διακομματική Επιτροπή της Βουλής για το δημογραφικό πρόβλημα κλπ.

6. Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου: Η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, εκτιμώντας το σύνολο των προσόντων, το έργο, την προσφορά και την προσωπικότητα του Ιεροθέου Βλάχου, τον εξέλεξε στις 19 Ιουλίου 1995 Μητροπολίτη στην Μητρόπολη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου. Η χειροτονία του σε επίσκοπο έγινε στις 20 Ιουλίου και η ενθρόνισή του στις 10 Σεπτεμβρίου του αυτού έτους 1995.

7. Ως Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου, από της ενθρονίσεως του μέχρι σήμερα, ποιμαίνει θεοφιλώς την Μητρόπολή του μέσα στα πλαίσια των Ιερών Κανόνων και των νόμων και με πολύ αγάπη για το ποίμνιό του. Αυτό το έργο του και την αγάπη του αντικατοπτρίζουν οι χιλιάδες, κυριολεκτούμε, χιλιάδες καταχωρήσεων από πνευματικά του τέκνα, και όχι μόνο, σε ειδική ιστοσελίδα του Διαδικτύου (Internet). Τα περισσότερα από αυτά αναφέρονται στο εκκλησιαστικό, επιστημονικό, ποιμαντικό και λοιπό έργο του και πολύ συχνά αποτελούν έκφραση παραδοχής, θαυμασμού, ευγνωμοσύνης, αλλά και αντίδωρο αγάπης προς τον τιμώμενο σήμερα Μητροπολίτη Ιερόθεο Βλάχο.

8. Ως Μητροπολίτης πλέον ο Ιερόθεος Βλάχος προσέφερε και εξακολουθεί να προσφέρει και εκτός της Μητροπόλεώς του πολύτιμες Υπηρεσίες στην Εκκλησία της Ελλάδος και την Κοινωνία. Πολλές φορές εισηγήθηκε στην Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος διάφορα θέματα και συμμετείχε σε πολλές Συνοδικές Επιτροπές, καθώς επίσης συνόδευσε τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος στις ειρηνικές επισκέψεις του στο Πατριαρχείο Ρουμανίας και την Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης του Όρους Σινά.

2 Επιστημονική διδασκαλία και συγγραφικό έργο

9. Επιστημονική διδασκαλία: Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ιερόθεος Βλάχος έχει να επιδείξει και έργο ακαδημαϊκού διδασκάλου στο χώρο της Θεολογικής Επιστήμης. Μετά από έγκριση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος δίδαξε τα μαθήματα: α) Χριστιανική Ηθική, β) Βιοηθική και γ) Ελληνική Γλώσσα στην Μπελεμέντειο Θεολογική Σχολή «Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός» του Πατριαρχείου Αντιοχείας στον Βόρειο Λίβανο κατά την διάρκεια του πολέμου. Η απόδοσή του και η όλη του παρουσία έτυχε γενικής αναγνωρίσεως, πράγμα που οδήγησε τον Πατριάρχη Αντιοχείας κ. Ιγνάτιο να υποβάλη ως αίτημα την ανάθεση εις αυτόν της Διευθύνσεως της Μπελεμεντείου Θεολογικής Σχολής, τιμητική πρόταση την οποία τελικώς δεν αποδέχθηκε ο ίδιος λόγω των πολλαπλών υποχρεώσεων του στην Εκκλησία της Ελλάδος.

10. Συγγραφικό έργο: Το συγγραφικό έργο του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου είναι ασυνήθιστα μεγάλο και κατά πολύ μεγάλο μέρος έχει επιστημονικό χαρακτήρα ώστε χωρίς κανένα δισταγμό κρίνουμε ότι ήδη έχει συντελέσει στην ουσιαστική προαγωγή των θεολογικών γραμμάτων. Μετά από έρευνα που έγινε υπό την καθοδήγηση και επίβλεψή μου, και με χρήση του Διαδικτύου, με την βοήθεια και άλλων μελών ΔΕΠ και μεταπτυχιακών φοιτητών του Τμήματός το οποίο υπηρετώ, τα ονόματα των οποίων θα καταχωρηθούν στο πλήρες κείμενο της παρούσας προσπαθείας, με προσθήκη ενδεχομένως και άλλων ονομάτων, διότι η έρευνα συνεχίζεται, στις ελληνικές και ξένες βιβλιοθήκες, σε ελληνικά και ξένα περιοδικά,εντοπίσαμε αρχικώς περί τα 120 δημοσιεύματα του Σεβασμιωτάτου, που έχουν σήμερα φθάσει τα 221 και αυξάνονται συνεχώς. Πιθανολογούμε ότι ορισμένα από αυτά, όπως μεταφράσεις έργων του στο εξωτερικό σε ξένες γλώσσες, χωρίς πάντοτε την άδειά του, ίσως να μην τα γνωρίζει ούτε ο ίδιος, πολλά των οποίων πιθανολογούμε ότι ίσως να μην τα ενθυμείται ούτε ο ίδιος. Η πλήρης και σωστή αξιολόγηση και μόνο των επιστημονικού χαρακτήρος θεολογικών έργων αυτού απαιτεί όχι μία αλλά περισσότερες ογκώδεις εργασίες. Κατ’ ανάγκη, λοιπόν, θα περιοριστούμε, κατ’ επιλογή δική μας, να αναφέρουμε εδώ περί του συγγραφικού του έργου μόνο τα ακόλουθα:

11. Ο Σεβασμιώτατος, ως προσωπικώς γνωρίζουμε, έχει συνείδηση των δυσχερειών του επιστημονικού θεολογικού λόγου. Γι’ αυτό και όχι σπάνια, προκειμένου περί δυσχερών θεολογικών θεμάτων, επιδιώκει πριν τοποθετηθεί, να πληροφορηθεί όχι μόνο εκ των γραπτών κειμένων, αλλά και με προφορικές συζητήσεις με Καθηγητές των Θεολογικών Σχολών, με τους οποίους καλλιεργεί άριστες σχέσεις, αλλά και με επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων, ώστε όπου κρίνει, να έχει και τις απόψεις αυτών που δεν έχουν καταγράψει σε βιβλία τους.

12. Ο Σεβασμιώτατος είναι αναμφίβολα εκ νεότητός του ένας ερευνητής αφοσιωμένος εις την έρευνα των πηγών και ιδιαίτερα των κειμένων των Πατέρων της Εκκλησίας. Η εμβάθυνσή του στο αυθεντικό πνεύμα των Πατέρων φαίνεται σαφώς ότι είναι αποτέλεσμα ενδελεχούς μελέτης των έργων τους. Από τα έργα του προκύπτει ότι αναγινώσκει ο ίδιος τα πατερικά κείμενα που ερευνά και παρουσιάζει, πράγμα που και ο ίδιος δηλώνει, ότι δηλαδή προέρχονται από δικό του προσωπικό αρχείο αποδελτιώσεως αυτών των κειμένων, αλλά προκύπτει και από τα ίδια τα χρησιμοποιούμενα χωρία, πολλά από τα οποία μόνο έτσι μπορούν να εντοπιστούν, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν σ’ αυτά λέξεις κλειδιά που θα μπορούσαν να οδηγήσουν ασφαλώς τον ερευνητή στον εντοπισμό τους μέσω Διαδικτύου.

13. Στα επιστημονικά έργα του Σεβασμιωτάτου συνδέονται κατά τρόπο αρμονικό και ισορροπημένο η Θεολογική επιστήμη και η εφαρμογή της στην ποιμαντική πράξη της Εκκλησίας.

14. Από τα μέχρι σήμερα από μας επισημανθέντα δημοσιεύματα του Σεβασμιωτάτου στην ελληνική γλώσσα 69 είναι πολυσέλιδα βιβλία, 71 είναι αυτοτελή δημοσιεύματα μικροτέρας εκτάσεως, αλλά εξίσου σημαντικά, ενώ υπάρχει και πλήθος άρθρων, εισηγήσεων κλπ. σε συνέδρια, σε περιοδικά, τιμητικούς τόμους κ. α. Συνολικά ανέρχονται σε 221.

15. Η θεματολογία των επιστημονικών έργων του Σεβασμιωτάτου καλύπτει θέματα από πολλούς κλάδους της Θεολογίας, όπως ερμηνευτικά της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, δογματικά, ιστορικά, εκκλησιολογικά και Κανονικού Δικαίου, κοινωνικά, εσχατολογικά, ποιμαντικά κ. α.

16. Σημαντικό προτέρημα των επιστημονικών έργων του Σεβασμιωτάτου θεωρούμε το γεγονός ότι δεν περιορίζεται σε μία απλή και αβαθή παρουσίαση των θεμάτων του μόνο από θεολογικής πλευράς, αλλά προχωρεί και σε διαλογική επιστημονική συζήτηση με τα σύγχρονα φιλοσοφικά, υπαρξιακά, οντολογικά, κοινωνικά και πολιτικά ρεύματα και στα σχετικά προβλήματα δίνει επαρκώς τεκμηριωμένες λύσεις η απαντήσεις από θεολογική άποψη. Έτσι κατά τρόπο επιστημονικό βοηθά τον σύγχρονο άνθρωπο στην καλλίτερη αντιμετώπιση των προβλημάτων του.

17. Δεν θεωρούμε υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι σχεδόν σε κάθε βιβλίο του Σεβασμιωτάτου τεκμηριώνονται ή αναδεικνύονται σημαντικές πτυχές της ορθόδοξης θεολογίας και προβάλλεται το κατά περίπτωση αρμόζον ιδιαίτερο μήνυμα, που αγγίζει και συχνά προβληματίζει τον χριστιανό, και όχι μόνο.

3 Σύντομη παρουσίαση μερικών έργων του

18. Παρουσίαση από της παρούσης θέσεως του περιεχομένου των βιβλίων του Σεβασμιωτάτου είναι χρονικώς αδύνατον να γίνει. Γι’ αυτό και κατά δική μας επιλογή περιοριζόμαστε να αναφερθούμε δι’ ολίγων μόνο σε ορισμένα από αυτά, αρκετά όμως για να συνθεμελιώσουν μαζί με όλα τα άλλα στοιχεία που παρουσιάζουμε το βάσιμο και δικαιολογημένο της απονομής στο Σεβασμιώτατο του τίτλου του Επιτίμου Διδάκτορος του Τμήματός μας και κατ’ επέκταση της Σχολής μας και του Πανεπιστημίου μας. Ειδικότερα:

19. Το βιβλίο του υπό τον τίτλο «Το πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση», παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και είναι υψηλού επιστημονικού επιπέδου. Αντί δικής μας αξιολογήσεως κρίνουμε προτιμότερο να αναφέρουμε ότι τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών το έτος 1996. Η βράβευση έγινε μετά από σχετική πρόταση των ακαδημαϊκών, Σεβασμ. Μητροπολίτου Περγάμου κ. Ιωάννη Ζηζιούλα, του αειμνήστου Καθηγητού Μάρκου Σιώτη και του Καθηγητού κ. Ευαγγέλου Μουτσόπουλου. Στην σχετική εισηγητική τους έκθεση μεταξύ άλλων τονίζουν : «δια του παρόντος έργου επιχειρείται μία όλως θεώρησις της ορθοδόξου παραδόσεως, των Ελλήνων δηλαδή εκκλησιαστικών Πατέρων και των ορθοδόξων θεολόγων, από των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων μέχρι σήμερα, περί της θεολογικής εννοίας του προσώπου». Και σε άλλο σημείο γράφεται: «Η όλη διαπραγμάτευσίς του γίνεται απ' αρχής μέχρι τέλους εις υψηλόν θεολογικόν επίπεδον».

20. Η σειρά των βιβλίων για την «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» ήλκυσε την προσοχή πολλών θεολόγων και ψυχοθεραπευτών, Ελλήνων και ξένων, γιατί συνδέει την ορθόδοξη νηπτική παράδοση με τις σύγχρονες ανθρωποκεντρικές αναζητήσεις για την θεραπεία των εσωτερικών καταστάσεων της ψυχής. Μάλιστα, ο τίτλος που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Σεβασμιώτατο επικράτησε και στον επιστημονικό κόσμο της Αμερικής.

21. Το βιβλίο «Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ως αγιορείτης» έδωσε μια νέα ερμηνεία στις πατερικές σπουδές γύρω από την διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, αφού αναλύει την διδασκαλία του Αγίου μέσα από την ζωντανή παράδοση του Αγίου Όρους. Ο Καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου, ένας εκ των πρωτεργατών στην έρευνα της διδασκαλίας του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, μεταξύ των άλλων, έγραψε στη βιβλιοκρισία του: «Γνήσιος και ένθερμος μελετητής του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ο π. Ιερόθεος κατώρθωσε να μας παραδώση σε δεκατρία εκτενή κεφάλαια μία θαυμάσια προσωπογραφία του αγίου Γρηγορίου, συνδυασμένη με την ζωή και την εμπειρία του στο Άγιον Όρος... Ο πολυγράφος και ταλαντούχος κληρικός συγγραφεύς συνέταξε την πραγματεία αυτή, που είναι ίσως το καλύτερο από όλα τα συγγράμματά του, κατόπιν ενδελεχούς μελέτης του συνόλου των συγγραμμάτων του μεγάλου θεολόγου, καθώς και της βιογραφίας που αφιέρωσε σ' αυτόν ο πατριάρχης Φιλόθεος Κόκκινος, αλλά και της νεώτερης βιβλιογραφίας. Στις ζωντανές σελίδες της ο αναγνώστης έρχεται σ' επαφή όχι μόνο με τα συγγράμματα του Γρηγορίου, αλλά και με την προσωπικότητά του».

22. Το βιβλίο «Βιοηθική και Βιοθεολογία» αντιμετώπισε τα σύγχρονα βιοηθικά ζητήματα μέσα από την βιοθεολογία και απέσπασε σημαντικές θετικές κριτικές ακόμη και από Καθηγητές Ιατρικών Σχολών, όπως του Ομοτίμου Καθηγητή του Ιατρικής Σχολής Θεσσαλονίκης κ. Νικολάου Παπανικολάου, του Καθηγητού της Βιοηθικής και πρ. Πρυτάνεως του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Σταμάτη Αλαχιώτη και του Καθηγητού της Νευρολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Θεόδωρο Μαραζιώτη.

23. Το βιβλίο «Μια βραδυά στην έρημο του Αγίου Όρους» αναδεικνύει το πνεύμα του Αγίου Όρους, που είναι η ησυχαστική παράδοση, και προκαλεί σταθερά το ενδιαφέρον, όπως φανερώνουν οι επανειλημμένες εκδόσεις του και η μετάφρασή του σε πολλές ξένες γλώσσες.

24. Με το βιβλίο του «Οικουμενικό Πατριαρχείο και Εκκλησία της Ελλάδος» συνεισφέρει στην έρευνα της κρίσης που είχε ξεσπάσει στις σχέσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος και του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στις αρχές της δεκαετίας του '70, με την χρησιμοποίηση πρωτογενούς αρχειακού υλικού από τον Τύπο της εποχής.

25. Το βιβλίο «Η ζωή μετά τον θάνατον» δίνει σαφείς απαντήσεις σε υπαρξιακά θέματα, όπως το μυστήριο του θανάτου, της εξόδου της ψυχής από το σώμα και της μεταθάνατιας ζωής, και γνωρίζει πολλαπλές εκδόσεις.

26. Το βιβλίο του «Οίδα άνθρωπον εν Χριστώ» αναφέρεται σε μια μεγάλη σύγχρονη πατερική φυσιογνωμία, τον Γέροντα Σωφρόνιο. Όχι μόνον υπομνηματίζει πατερικά την διδασκαλία του, αλλά συγχρόνως μεταφέρει με αμεσότητα τον ζωντανό πατερικό λόγο, που εξέφραζε ο Γέροντας Σωφρόνιος στις προσωπικές συναντήσεις τους. Αποδεικνύει έτσι ότι ο αυθεντικός πατερικός λόγος είναι μετάδοση ζωής και όχι συμπίλημμα παραθεμάτων.

27. Το βιβλίο του «Ησυχία και θεολογία» αναλύει την θεολογία ως χαρισματική κατάσταση μέσα στην ζωή της Εκκλησίας και την ησυχία ως απαραίτητη προϋπόθεσή της και καταγράφει διεξοδικά την αξία της χριστιανικής παραδόσεως της Εκκλησίας. Μέσα από αυτήν την προοπτική βλέπει και τον μοναχισμό στο βιβλίο του «Ο μοναχισμός ως προφητική, αποστολική και μαρτυρική ζωή».

28. Γενικά το τεράστιο θεολογικό έργο του Σεβασμιωτάτου ενσωματώνει με εξαιρετική ισορροπία στην ορθόδοξη ποιμαντική διακονία της Εκκλησίας τη θεολογία των Πατέρων, αλλά και το υλικό της έρευνας των ειδικών πάνω στα πατερικά κείμενα.

29. Διεθνή Βιβλιογραφία: Ο Σεβασμιώτατος χειρίζεται με άνεση και παραπέμπει στα έργα του κείμενα της διεθνούς βιβλιογραφίας σε θέματα φιλοσοφικά, κοινωνιολογικά,ψυχολογικά, παιδαγωγικά κλπ. Ενδεικτικά αναφέρω εδώ συγγραφείς και επιστήμονες όπως οι Max Weber, Victor Frankl, Erich Fromm, Martin Heidegger, Daniel Goleman, Jacques Le Goff, Kenneth Gergen, Tristram Engelhardt, Marc Bloch, Jean Piaget κ.α.

4 Μεταφράσεις των έργων του

30. Παραλείποντας κατ’ ανάγκη την κριτική μας επί των λοιπών έργων του Σεβασμιωτάτου, κρίνουμε ότι πρέπει να αναφέρουμε ακόμη ότι η αξία του έργου του έχει τόσο πολύ αναγνωρισθεί και διεθνώς, ώστε διάφορα έργα του έχουν μεταφρασθεί σε 19 ξένες γλώσσες. Κάπου έχει γραφεί, ότι ο Σεβασμιώτατος είναι ο πιο μεταφρασμένος Έλληνας συγγραφέας ύστερα από τον Ν. Καζαντζάκη. Δεν είμαστε σε θέση να ελέγξουμε την ακρίβεια αυτής της θέσεως. Είμαστε όμως σε θέση να πούμε με βεβαιότητα ότι πράγματι το έργο του Σεβασμιωτάτου λόγω της σημασίας του, της προβληματολογίας του, της σαφούς σκέψεως και των προτεινομένων λύσεων έχει γνωρίσει διεθνή αναγνώριση και δια πλήθους μεταφράσεων που συνεχώς αυξάνονται.

31. Μέχρι σήμερα εντοπίσαμε να κυκλοφορούν στο εξωτερικό 53 μεταφρασμένα βιβλία του σε 19 γλώσσες, ήτοι Αγγλικά, Αραβικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ισπανικά, Ρωσικά, Σερβικά, Ουγγρικά, Ρουμανικά, Σουαχίλι, Κινέζικα, Βουλγαρικά, Ουκρανικά, Τσέχικα, Ολλανδικά, Αλβανικά, Ιταλικά, Φινλανδικά και Γεωργιανά. Και οι μεταφράσεις των έργων του συνεχίζονται.

Πέραν των ανωτέρω δημοσιεύθηκαν 28 κείμενά του σε ξενόγλωσσους τόμους, και περιοδικά με πιο πρόσφατο παράδειγμα το περιοδικό «Christian Bioethics» των εκδόσεων της Οξφόρδης.

5 Επίδραση των συγγραμμάτων του

Κατ’ αρχάς ορισμένα από τα βιβλία του αποτέλεσαν θέματα διδακτορικών διατριβών. Ενδεικτικά αναφέρουμε: –του Andrew Paul Gill με θέμα: «Η Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία και μια μέθοδος αξιολόγησης και αντιμετώπισης της σοβαρής καταθλιπτικής διαταραχής» στο Franciscan University of Steubenville Ohio, Department of Psychology, όπου γίνεται ευρύτατος λόγος για τις απόψεις του Μητροπολίτου, –του Daniel Payne με θέμα «Η σκέψη του Μητροπολίτου Ιεροθέου Βλάχου», –έχει εκπονηθή διδακτορική διατριβή στην Ρουμανία με βάση το βιβλίο «Το πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση», –εργασία του Alexey Vasiliev του Θεολογικού Ινστιτούτου Αγίου Τύχωνος Μόσχας με θέμα «Theological notion of the Human person in the contemporary orthodox authors» και βάση το βιβλίο «Το πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση».

Επί πλέον, βιβλία του χρησιμοποιούνται ως βοηθήματα σε Θεολογικές Σχολές, σε Ανώτατες Εκκλησιαστικές Σχολές, σε Σεμινάρια και Ιεραποστολικά Κέντρα. Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικές περιπτώσεις: η «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» διδάσκεται ως μάθημα στην Θεολογική Σχολή του Βουκουρεστίου, η «Κατήχηση και βάπτιση των ενηλίκων» στην Θεολογική Σχολή Πρέσλαβ Σλοβακίας, η «Βιοηθική και Βιοθεολογία» στην Εκκλησιαστική Ακαδημία Βελλάς. «Η ζωή μετά τον θάνατο» χρησιμοποιείται σε σεμινάρια Ιερέων και Ιεροψαλτών στην Μητρόπολη Κεντρώας Αφρικής. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο απέστειλε την ισπανική μετάφραση του βιβλίου «Μια βραδυά στην έρημο του Αγίου Όρους», στην Κούβα μετά από αίτηση του Φιντέλ Κάστρο για να γνωρίση το Άγιον Όρος. Ο Ιεραπόστολος π. Ιωνάς Μούρτος μερίμνησε για την μετάφραση στα Κινέζικα του βιβλίου του Σεβασμιωτάτου "Μια βραδυά στην έρημο του Αγίου Όρους" κ.α.

Ακόμη ο Σεβασμιώτατος, καλείται να εισηγηθή ποικίλα θέματα θεολογικού-φιλοσοφικού και κοινωνικού περιεχομένου σε διάφορα Πανελλαδικά και Διεθνή Συνέδρια, Σεμινάρια και Πανεπιστήμια εντός και εκτός της Ελλάδος. Χαρακτηριστικά πρέπει να αναφερθή ότι ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Seattle των ΗΠΑ τον κάλεσε να μιλήση στην κεντρική αίθουσα του Πανεπιστημίου και στην επιστολή του, η οποία δημοσιεύθηκε, μεταξύ των άλλων έγραψε:

«Η ανάπτυξη του θέματος ήταν επιστημονικά τεκμηριωμένη και αποφασιστικά οργανωμένη από παιδαγωγικής απόψεως. Καίτοι μιλήσατε για μερικές υψηλές και δύσκολες έννοιες, το ακροατήριο μπορούσε να σας παρακολουθήση και να ωφεληθή από την διάλεξη. Αυτό ήταν φανερό από τον αριθμό των ερωτήσεων που έγιναν μετά την διάλεξη και από το γεγονός ότι πολλά άτομα συνέχισαν την συζήτηση μαζί σας για διάφορα σημεία μετά το πέρας της διαδικασίας. Ήταν φανερό ότι θα μπορούσατε να δαπανήσετε πολύ περισσότερες ώρες σε συζήτηση με τα μέλη του ακροατηρίου.

Όπως ο Καθηγητής κ. Webb παρατήρησε, εισηγηθήκατε νέες έννοιες σε μας, που δείχνουν την θετική θεώρηση της ορθοδόξου θεολογίας μέσα στο περιεχόμενο μιας σχέσεως αγάπης μεταξύ του ατόμου και του Θεού του και μεταξύ των άλλων ως ανθρώπινων υπάρξεων. Αυτό είναι ένας υπέροχος τρόπος να αναπτυχθούν ασφαλή και θετικά άτομα και να κτιστή ένας καινούριος κόσμος» (Ενιαύσιον έτους 1999, σελ. 61).

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο θεολογικός του λόγος καθορίζει πολλές φορές τη θεματολογία των Συνεδρίων κυρίως στο εξωτερικό. Μέχρι σήμερα, στα 13 χρόνια ως Μητροπολίτου, εισηγήθηκε πάνω από διακόσια (200) θέματα σε Πανελλήνια και Διεθνή Συνέδρια.

Τέλος, οι θέσεις τις οποίες αναπτύσσει στα βιβλία του ο Σεβασμιώτατος δημιουργούν ευρύτατη συζήτηση στο Διαδίκτυο.

6 Γενική αξιολόγηση

Ο Σεβασμιώτατος μελετά τα κείμενα της Αγίας Γραφής, των Πατέρων της Εκκλησίας και το Κανονικό Δίκαιο, τα οποία όμως τα εξετάζει μέσα από τα σύγχρονα δεδομένα με αποκλειστικό σκοπό να βοηθήση τον σύγχρονο άνθρωπο. Γι' αυτό δεν μπορεί να θεωρηθή συντηρητικός η φιλελεύθερος, αλλά παραδοσιακός με την ορθόδοξη έννοια του όρου.

Μια από τις βασικές διδασκαλίες του είναι ότι ο Χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία στο πλαίσιο των άλλων θρησκειών, αλλά Εκκλησία, που σημαίνει μια πνευματική κοινότητα, η οποία εμπνέεται από την Αποκάλυψη του Θεού και εκφράζεται με τους σύγχρονους όρους της οικογένειας και του πνευματικού Νοσοκομείου. Η Εκκλησία δεν είναι ένας κατεστημένος θεσμός, αλλά σύμφωνα με την διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου και των Πατέρων, ιδίως του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου και του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, τους οποίους μελετά, η Εκκλησία είναι «Σώμα Χριστού και κοινωνία θεώσεως».

Μέσα στην προοπτική αυτή συνδέει το Κανονικό Δίκαιο της Εκκλησίας, που είναι έκφραση των δογμάτων, με τα δόγματα που είναι η καταγραφή της Αποκαλύψεως. Αυτή η τοποθέτησή του τον καθιστά και παραδοσιακό και σύγχρονο θεολόγο.

Τιμά τους Καθηγητές και το επιστημονικό προσωπικό των Θεολογικών Σχολών, τους οποίους θεωρεί ως επιστήμονες ερευνητές της Αγίας Γραφής και των πατερικών κειμένων, αλλά τιμά και τους Κληρικούς που ασκούν την ποιμαντική διακονία στην Εκκλησία. Με τα κείμενά του και την διδασκαλία του συνδέει την καθηγητική έδρα με το θυσιαστήριο και το ησυχαστήριο του μοναχού. Θα μπορούσαμε να πούμε εν τέλει ότι είναι ένας εκπρόσωπος της θεολογικής επιστήμης μέσα στον χώρο της ποιμαντικής, αλλά και ένας εκπρόσωπος των Επισκόπων μέσα στην ακαδημαϊκή επιστήμη και έρευνα.

Ο Μακαριώτατος Αρχιπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος, ως Μητροπολίτης Θηβών και Λεβαδείας, στον πρόλογο ενός βιβλίου του Σεβασμιωτάτου, έγραφε: «Ο συγγραφεύς, με τον οποίον είχα την χαρά και την ευτυχία να συνεργασθώ, με τον θεολογικό του λόγο και την εκκλησιαστική του πνοή επαναχαράζει πατερικούς δρόμους. Δεν είναι απλώς ο λόγιος Κληρικός, τον οποίο χρειάζεται σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή η Εκκλησία μας, αλλά μια καινούρια ελπίδα, γι' αυτό όσοι αγωνιζόμαστε στις ποιμαντικές επάλξεις τον ευχαριστούμε» («Εκκλησιαστικό φρόνημα», σελ. 12-13).

Το Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής μας Σχολής αισθάνεται ιδιαίτερη τιμή διότι αναγόρευσε τον Σεβ. Μητροπολίτη σε επίτιμο διδάκτορα και τον συγκατέλεξε στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Απονέμει σήμερα τον δίκαιο έπαινο σε μια προσπάθεια πολλών ετών που διακρίνεται για το ερευνητικό της πνεύμα, την σοβαρότητα, την θεολογική κατάρτιση και την ποιμαντική ευαισθησία.