Γράφτηκε στις .

Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Ο θάνατος τής θρησκείας καί η πίστη τών λίγων

του Πρωτ. π. Θωμά Βαμβίνη

Μιά είδηση πού διαβάσαμε στό διαδίκτυο μάς ώθησε νά αναφερθούμε –μέσα στήν ατμόσφαιρα τής Μ. Τεσσαρακοστής, αλλά καί μέσα στήν ταραχή τών γεγονότων τής Βόρειας Αφρικής καί τής Ιαπωνίας– στό μεγάλο θέμα τής πίστης στόν Θεό. Παράλληλα πρός τήν είδηση αυτήν θά δούμε κάποιες πολύ χαρακτηριστικές θέσεις γιά τήν Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη, πού υπάρχουν στό βιβλίο: Τό μυστήριο τής χριστιανικής ζωής, μέ κατάλοιπα τού Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου, πού εξέδωσε η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας.

Σέ καιρούς δύσκολους, σέ μεγάλες καταστροφές, σέ πολέμους ή «ακοές πολέμων», σέ λοιμούς, σεισμούς καί καταποντισμούς γεννιούνται μεταφυσικές αγωνίες καί αναζητήσεις σέ πολλούς ανθρώπους. Τά τραγικά γεγονότα βγάζουν πολλούς από τά στενά πλαίσια τής λογοκρατικής ερμηνείας τού κόσμου καί τής ζωής τους.

Η έξοδος αυτή όμως δέν σημαίνει πάντα πίστη στόν Θεό καί πολύ περισσότερο δέν σημαίνει υγιή πίστη στόν αληθινό Θεό. Είναι περισσότερο μιά έκρηξη ψυχοβιολογικής ανάγκης γιά εύρεση μεταφυσικών στηριγμάτων, όταν οι καταστροφές από φυσικές αιτίες ή πολέμους ανοίγουν μπροστά στούς ανθρώπους «υπαρξιακές αβύσσους».

Άς έλθουμε όμως πρώτα στήν είδηση, η οποία μάς έρχεται από τό Ντάλας καί αφορά έρευνα, μέ βάση κάποιο μαθηματικό μοντέλο, γιά τήν μελλοντική επιβίωση τής θρησκείας. Είναι χαρακτηριστικό ότι τό ρεπορτάζ δέν μιλά γιά πίστη, αλλά γενικώς γιά θρησκεία, χωρίς επιπλέον νά διερευνά τίς ποιοτικές διαφορές τών διαφόρων θρησκειών.

Διαβάζουμε, λοιπόν, στήν ιστοσελίδα in.gr τό σχετικό κείμενο στό οποίο τέθηκε ο χαρακτηριστικός τίτλος: «Μαθηματικό μοντέλο προβλέπει τήν εξαφάνιση τής θρησκείας», μέ χαρακτηριστικότερο υπέρτιτλο: «Η “γοητεία” τού αθεϊσμού».

Διαβάζουμε: «Έρευνα πού εξέτασε δημογραφικά δεδομένα από εννέα χώρες –από τίς οποίες οι έξι βρίσκονται στήν Ευρώπη– καταλήγει στό συμπέρασμα ότι η θρησκεία είναι είδος υπό εξαφάνιση. Η πρόβλεψη γιά τό θάνατο τής θρησκείας βασίστηκε σέ μαθηματικό μοντέλο..., τό οποίο περιγράφει τόν ανταγωνισμό ανάμεσα σέ δύο κοινωνικές ομάδες, τούς πιστούς καί τούς μή πιστούς».

Τό μοντέλο περιγράφει ανταγωνισμό κοινωνικών ομάδων. Προϋποθέτει ανταγωνισμό μεταξύ πιστών καί μή πιστών. Τό θεμέλιο, δηλαδή, καί τό πλαίσιο τής έρευνας, γιά τήν οποία γίνεται λόγος, είναι καθαρά κοινωνιολογικά. Γι’ αυτό έχει τήν αξία της, αλλά δέν περιλαμβάνει γιά έναν Ορθόδοξο Χριστιανό τά ουσιώδη δυναμικά στοιχεία τής πίστης του, τά οποία δέν είναι μετρήσιμα από τήν επιστήμη τής στατιστικής –στήν οποία εν πολλοίς βασίζονται οι κοινωνιολογικές έρευνες–, αφού αυτά υπάρχουν καί ενεργοποιούνται μυστικά στόν κρυπτόμενο άνθρωπο τής καρδιάς.

Τό ρεπορτάζ μάς ενημερώνει επίσης ότι «οι ερευνητές τροφοδότησαν τό μοντέλο μέ δεδομένα από τίς απογραφές στήν Αυστραλία, τήν Αυστρία, τόν Καναδά, τήν Τσεχία, τή Φινλανδία, τήν Ιρλανδία, τήν Ολλανδία, τή Νέα Ζηλανδία καί τήν Ελβετία», από χώρες, δηλαδή, στίς οποίες κυριαρχεί ο παρεφθαρμένος από τήν λογικοκρατία καί τόν σχολαστικισμό Χριστιανισμός, ο Παπισμός ή ο Προτεσταντισμός, οι οποίοι οδηγούν φυσικώ τώ τρόπω τά ειλικρινή καί ανήσυχα μέλη τους στήν αθεΐα. Ο μακαριστός π.Ι. Ρωμανίδης, πού γνώρισε τήν θεολογία αυτού τού παρεφθαρμένου Χριστιανισμού από τά μαθητικά του χρόνια, έλεγε ότι, άν δέν γνώριζε τήν εμπειρική θεολογία τών αγίων Πατέρων, ήταν προτιμότερο νά είναι άθεος.

Τό ρεπορτάζ συνεχίζει: «Στίς χώρες αυτές, οι κάτοικοι ερωτώνται κατά τήν απογραφή καί γιά τίς θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Τά στοιχεία τών απογραφών, οι οποίες καλύπτουν διάστημα ενός αιώνα σέ ορισμένες περιπτώσεις, δείχνουν ότι τά ποσοστά τών πιστών συρρικνώνονται καί στίς εννέα χώρες».

Η φθίνουσα πορεία τού ποσοστού τών πιστών πείθει τόν Δρ Ρίτσαρντ Ουΐνερ τού Πανεπιστημίου τής Αριζόνα, πού παρουσίασε τήν συγκεκριμένη μελέτη σέ συνέδριο τής Αμερικανικής Φυσικής Εταιρείας, ότι οδηγούμαστε στόν θάνατο τής θρησκείας. Τό συμπέρασμα αυτό στηρίζεται στήν άποψη –ψυχολογικής υποδομής– «ότι οι κοινωνικές ομάδες πού έχουν περισσότερα μέλη είναι πιό ελκυστικές γιά ένταξη». «Μέ άλλα λόγια», επεξηγεί τό ρεπορτάζ, «όσο περισσότεροι είναι οι άθεοι σέ μιά χώρα, τόσο πιό ελκυστική φαίνεται αυτή η κοινωνική ομάδα στά νέα υποψήφια μέλη. Τό αντίθετο συμβαίνει στήν κοινωνική ομάδα τών πιστών».

Γιά έναν πού έχει έστω καί τήν ελάχιστη αίσθηση γιά τό πόσο περίπλοκο είναι τό θέμα τής πίστης γιά τήν ψυχή τού ανθρώπου, καταλαβαίνει τό πόσο υπεραπλουστευτικό είναι τό μοντέλο μέ τό οποίο ερεύνησε τό φαινόμενο ο Δρ Ουΐνερ. Τό παραδέχεται άλλωστε καί ο ίδιος. Παραδέχεται ότι δέν είναι ακριβώς έτσι «η δικτυακή δομή τής σύγχρονης κοινωνίας», δηλαδή τό πώς, σάν σέ δίκτυο, συντελείται ο επηρεασμός κάθε ανθρώπου από τά άλλα μέλη τής κοινωνίας. Κάθε άνθρωπος δέν «επηρεάζεται εξίσου από όλα τά άλλα μέλη τής κοινωνίας». «Προφανώς», είπε, «τά πράγματα πού συμβαίνουν σέ κάθε μεμονωμένο άτομο είναι πιό περίπλοκα». Παρά ταύτα, εκτιμά ότι η πρόβλεψή του είναι αρκετά αξιόπιστη.

Εμείς, χωρίς νά αμφισβητούμε τήν ειλικρίνεια καί τήν βασιμότητα τών πορισμάτων τής έρευνας, δεχόμαστε αυτό πού μάς είπε μέσω τών Αποστόλων ο Χριστός, δηλαδή, νά μή φοβόμαστε τό «μικρόν ποίμνιον». Η πίστη ζούσε, ζή καί θά ζή σέ λίγους. Είναι μάλιστα καυτό τό ερώτημα πού διατύπωσε ο Χριστός μετά τήν παραβολή τού «κριτού τής αδικίας»: «Πλήν ο Υιός τού ανθρώπου ελθών άρα ευρήσει τήν πίστιν επί τής γής;» (Λουκ. η', 8).

Φεύγοντας από τούς ανταγωνισμούς πού προϋποθέτει η έρευνα τού Δρ. Ουΐνερ, θά περάσουμε στόν ειρηνικό, γεμάτο έμπνευση, χώρο τής Ορθόδοξης Χριστιανικής πίστης, παραθέτοντας χωρία τού Γέροντος Σωφρονίου από τό βιβλίο: Τό μυστήριο τής χριστιανικής ζωής. Είναι γεγονός ότι η παράθεση αποκεκομμένων χωρίων αδικεί τό σώμα τού κειμένου του. Όμως τά παραλαμβάνουμε μέ ευλάβεια καί αγάπη, όπως τά μικρά τεμάχια τών ιερών Λειψάνων. Καί τό μικρότερο τεμάχιο είναι σκήνωμα τής θείας Χάριτος, ευωδιάζει καί θαυματουργεί.

Θά παραθέσουμε χωρία πού συγκρίνουν τήν πίστη μας μέ τήν πίστη άλλων θρησκειών, αλλά καί τήν γνωσιολογία τών ανθρωπίνων επιστημών.

Γράφει ο Γέροντας: «Στή βάση όλων τών θρησκειών υπάρχει απαραιτήτως η εμπειρία. Η διαφορά ανάμεσά τους βρίσκεται στήν αρχική προέλευσή τους. Σέ μάς τούς χριστιανούς η Αποκάλυψη δίνεται από τόν Θεό. Έργο τού ανθρώπου είναι η αφομοίωση αυτού τού δώρου. Στίς αλλες θρησκείες επικρατεί η προσπάθεια τού ανθρώπινου κτιστού νού νά ανακαλύψει “τήν εικόνα τού απολύτου είναι”».

Γιά τήν γνώση πού μάς δίνει η ανθρώπινη επιστήμη σημειώνει: «Η γνώση [τής επιστήμης] έχει χαρακτήρα αντικειμενικό: τό υποκείμενο πού γνωρίζει διακρίνεται από τό αντικείμενο γνώσεως». Ενώ γιά τήν γνώση πού μάς παρέχει η πίστη γράφει: «Στή γνώση τού Θεού ερχόμαστε από δρόμους, πού από τή φύση τους είναι ριζικά διαφορετικοί από τούς δρόμους τής επιστήμης... Τό Πνεύμα τού Θεού μάς εγγίζει, μάς γεμίζει μέ ζωτική ενέργεια πνευματικής τάξεως, καί η ενέργεια αυτή τού Θεού αντανακλάται σέ όλα τά επίπεδα τής υπάρξεώς μας. Η γνώση μας είναι επίσης βιωματική, εμπειρική, αλλά δέν υπάρχει σέ αυτήν στοιχείο αντικειμενοποιήσεως η γνώση είναι καρπός τής ενώσεως στό ίδιο Είναι δύο υποκειμένων: τού Θεού καί τού ανθρώπου».

Ειδικά γιά τήν Ορθόδοξη πίστη σημειώνει: «Η ζωντανή πίστη γίνεται αισθητή ως εσωτερική έμπνευση ως παρουσία τού Πνεύματος τού Θεού μέσα μας... Η πνοή αυτή τού Θεού σέ μάς μπορεί νά ανακοπεί μόνον μέ τήν αμαρτία». Σέ άλλο σημείο γράφει: «Η αυθεντικά σώζουσα πίστη δέν παρέχεται χωρίς τήν έφεσή μας πρός τήν πηγή τού είναι μας... Η πίστη, όπως καί κάθε Άνωθεν δωρεά, γιά νά γίνει κατάσταση τού πνεύματός μας εξαρτάται καί από εμάς τούς ίδιους. Ο Θεός ποτέ δέν εκβιάζει ελεύθερα δεχόμαστε τήν αγάπη Του ή τήν απορρίπτουμε».

Θά κλείσουμε μέ κάτι πού δέν αφορά αυτούς πού επηρεάζονται από ανταγωνισμούς ή ελκύονται από τούς πολλούς, αλλά αυτούς πού επιθυμούν τήν αλήθεια τής ζωής, η οποία δέν μπορεί νά είναι αφηρημένη ιδέα, παρά πρόσωπο. Γράφει ο π. Σωφρόνιος:

«Δέν υπάρχει μεγαλύτερη συμφορά από τό νά μή γνωρίζει κάποιος τόν Αληθινό Θεό... Τό προνόμιο νά είναι κάποιος Χριστιανός είναι μεγάλο. Τό νά αισθανθεί τή Θεότητα τού Χριστού καί νά βρεί μέσα του δύναμη νά Τόν ακολουθήσει, είναι κλήση τού Πατρός τών Φώτων».

Όλα αυτά τά εμπειρικά δεδομένα βρίσκονται, προφανώς, έξω από τά πλαίσια τής έρευνας τού Δρ. Ουΐνερ, έξω από τούς παράγοντες πού επηρεάζουν τούς δείκτες τών προβλέψεών του.

ΕΠΙΚΑΙΡΟΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΙ