Γεγονός καὶ σχόλιο: Μιά άλλη άποψη γιά τήν οικονομική κρίση

Ο Καθηγητής τού Πανεπιστημίου Στρασβούργου Νικήτας Αλιπράντης σέ πρόσφατη ομιλία του στήν Ακαδημία Αθηνών, τής οποίας είναι αντεπιστέλλον μέλος, μέ τίτλο «Η κοινωνιολογία τού χρήματος καί η σύγχρονη εξέλιξη τού καπιταλισμού» (Εφημ. Χριστιανική, 20-12-2012), ανέπτυξε πολλές ενδιαφέρουσες πλευρές γιά τό χρήμα καί τήν μετεξέλιξη τού καπιταλισμού. Στό σημείωμα αυτό θά καταγραφή μόνον ένα ενδιαφέρον σημείο.

Η άποψή του είναι ότι η έκφραση «οικονομική κρίση», η οποία ανάγεται στόν Μάρξ, δέν μπορεί νά αποδοθή στά σύγχρονα δεδομένα καί γι’ αυτό είναι αδόκιμο νά χρησιμοποιείται η φράση αυτή γιά νά χαρακτηρίση τήν σύγχρονη παγκόσμια οικονομική κρίση. Έτσι, δέν μπορούμε σήμερα νά κάνουμε λόγο γιά «οικονομική κρίση» πού αφορά τήν πραγματικότητα πού αντιμετωπίζουμε. Παραθέτει δύο λόγους γιά νά στηρίξη αυτή τήν άποψή του.

Ο πρώτος λόγος είναι ότι «η κερδοσκοπία σήμερα είναι ενδημική, έχει καταστεί συστατικό ενδογενές στοιχείο τού καπιταλιστικού συστήματος, έχει χάσει τόν περιστασιακό χαρακτήρα της, πού αποτελεί καί τήν προϋπόθεση τού κυκλικού χαρακτήρα τών κρίσεων». Όταν κάνουμε λόγο γιά «οικονομικές κρίσεις», εννοούμε ότι κάτι είναι περιστασιακό, είναι μιά κακή λειτουργία τής κρατικής οικονομίας σέ μιά δεδομένη στιγμή, οπότε καί υπερβαίνεται. Όμως, σήμερα η λεγομένη «οικονομική κρίση» δέν είναι περιστασιακό γεγονός, αλλά είναι ενδογενής στό σύστημα τής κοινωνίας.

Ο δεύτερος λόγος γιά τόν οποίο δέν μπορεί νά αναφερόμαστε σέ «οικονομική κρίση» στά σύγχρονα δεδομένα «αφορά τό αντικείμενο τής κερδοσκοπίας. Ενώ στόν καπιταλισμό τού 19ου αιώνα η κερδοσκοπία αναφερόταν ουσιωδώς στήν παραγωγή καί τή διανομή τών αγαθών, σήμερα η θεμελιώδης ενασχόλησή της είναι τό εμπόριο τών χρηματιστικών μέσων (χρήματος, αξιώσεων, κινδύνων, χρεών) καί συχνότατα είναι κερδοσκοπία επί τής κερδοσκοπίας. Μέ αυτήν τήν έννοια, οι σύγχρονες χρηματοπιστωτικές αγορές είναι κατά βάση, "αγορές εμπόρων" (Handlermarkte), σέ αντίθεση μέ τίς "αγορές τών παραγωγών" (Produzentenmarkte)».

Βέβαια, τήν άποψή του αυτή τήν υποστηρίζει μέ ικανά επιχειρήματα, όπως φαίνεται στήν υιοθέτηση από διάφορες κυβερνήσεις τής «ακραίας οικονομίστικης ιδεολογίας τής περιβόητης Σχολής τού Σικάγου» πού οδήγησε «στήν αποδυνάμωση τών περισσοτέρων ισχυόντων ρυθμιστικών καί εποπτικών κανόνων», πού σχετίζονται μέ τόν έλεγχο τών επιτοκίων, τήν δανειοδότηση καί άλλους χρηματοπιστωτικούς περιορισμούς. Επίσης, αυτό φαίνεται στό ότι «τό χρήμα έγινε αόρατο, κινείται μέ τήν μορφή ηλεκτρονικών μέσων ευκινήτων καί πανταχού παρόντων». Έτσι, η οικονομία μεταβλήθηκε από βιομηχανική σέ τεχνολογική-πληροφορική. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα νά οδηγήση «σέ μιά ολιγάριθμη τάξη πρωταγωνιστών νά χρησιμοποιούν τίς πληροφορίες πού λαμβάνουν μέσω τών νέων τεχνολογιών, νά δημιουργούν εικονικές εταιρείες πού αντιστρατεύονται καί υπονομεύουν τίς υπαρκτές εταιρείες, καί νά κερδοσκοπούν σέ πλήρη αδιαφάνεια, συσσωρεύοντας τεράστιο πλούτο εις βάρος τού μεγίστου τμήματος τών πληθυσμών τής γής, ακόμη καί τών Κρατών, χωρίς νά περνούν από τήν διαδικασία τής παραγωγής».

Επομένως, σήμερα δέν μπορεί νά γίνεται λόγος γιά «οικονομική κρίση» πού έχει «παροδικό» καί «κυκλικό» χαρακτήρα, αφού η σημερινή οικονομική κρίση αποτελεί «συστημική μεταλλαγή τού καπιταλισμού». Ο άνθρωπος έχει αλλάξει πολύ, έχει διαστραφεί καί προκάλεσε αλλαγές καί σέ όλα τά κοινωνικά συστήματα. Άρα δέν έχουμε απλώς οικονομική κρίση, αλλά κοινωνική, οικονομική καί ανθρώπινη μεταλλαγή, πού σημαίνει ότι πρέπει νά δούμε τά πράγματα στό βάθος τους, στίς νέες συνθήκες τού κοινωνικού καί ανθρώπινου βίου.