Ναυπάκτου κ. Ιεροθέου: Μπροστά στην τρίτη χιλιετία, ( Απόσπασμα από εισήγηση )

Απόσπασμα από εισήγηση του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου σε Συνέδριο που οργάνωσε στο Ρέθυμνο ο “Σύνδεσμος Κρητών Θεολοόγων”. Η εισήγηση είχε τον γενικό τίτλο “Η εικόνα του σύγχρονου Κόσμου”. Σχετικά με το Συνέδριο αυτό γράψαμε στο προηγούμενο φύλλο της “Παρέμβασης”. Όπως είχαμε προαναγγείλει αποσπάσματα από την εισήγηση αυτή θα δημοσιεύουμε σε φύλλα της “Παρέμβασης”.

 

 

1. Πιστεύω ότι βρισκόμαστε σε μια πολύ χαρακτηριστική καμπή της ιστορίας. Όλοι ομιλούν για την τρίτη χιλιετία, στην οποία εισέρχεται η ανθρωπότητα, και την οποία αναμένουν με ιδιαίτερες ελπίδες. Πρέπει, όμως, να εξετάσουμε με προσοχή όλα όσα προηγήθηκαν, γιατί τότε μόνο θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε την παρούσα κατάσταση, αλλά και να προσδιορίσουμε το μέλλον.

Διακατεχόμενος από τον φόβο, μήπως πέσω στον πειρασμό της απολυτοποιήσεως μερικών πραγμάτων και γενικεύσεως μερικών λεπτομερειών, θα μπορούσα να υπογραμμίσω ότι υπάρχουν μερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα που προσδιορίζουν τις δύο χιλιετίες που πέρασαν, τουλάχιστον από εκκλησιαστικής πλευράς.

Η πρώτη χιλιετία χαρακτηρίζεται, αφ’ ενός μεν από τους διωγμούς και τις αιρέσεις που κυριάρχησαν στον εκκλησιαστικό χώρο καί, βέβαια, επηρέασαν και την κοινωνία, αφ’ ετέρου δε από το μαρτύριο της Εκκλησίας και την οριοθέτηση της πίστεως, όπως έγινε με τις Οικουμενικές Συνόδους, όπου υπερμάχησαν μεγάλες Πατερικές φυσιογνωμίες. Έτσι, λοιπόν, κατά την πρώτη χιλιετία αναπτύχθηκε έντονα το μαρτυρικό πνεύμα, αναδείχθησαν μάρτυρες στην Εκκλησία, οι οποίοι έδωσαν την καλή ομολογία της πίστεως, καθώς επίσης διατυπώθηκε η ορθόδοξη διδασκαλία για τον Χριστό, τον Τριαδικό Θεό και γενικότερα για την Εκκλησία. Οι Οικουμενικές Σύνοδοι καθόρισαν την Ορθόδοξη Χριστολογία, Πνευματολογία, Τριαδολογία, ανθρωπολογία και Εκκλησιολογία. Επίσης, την περίοδο αυτή εμφανίσθηκε και ο ορθόδοξος μοναχισμός, ως βίωση της ευαγγελικής ζωής και ως αντίδραση προς την εκκοσμίκευση που επικρατούσε στην εκκλησιαστική ζωή. Άλλωστε, είναι γνωστόν ότι η μοναχική ζωή είναι βίωση της προφητικής, αποστολικής, μαρτυρικής ζωής, που βιώνεται μέσα την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Η δεύτερη χιλιετία, χαρακτηρίζεται από την θεολογική ανάπτυξη του ορθοδόξου ησυχασμού, ο οποίος, βεβαίως, υπήρχε και προηγουμένως. Δηλαδή, αφού η Εκκλησία αντιμετώπισε τους διωγμούς και τους αιρετικούς και οριοθέτησε την ορθόδοξη αποκαλυπτική αλήθεια, στην συνέχεια αντιμετώπισε την εκκοσμίκευση, η οποία παρουσιάσθηκε ως απομάκρυνση από τα ορθόδοξα θεολογικά κριτήρια της θεολογίας, και ως απώλεια των πραγματικών προϋποθέσων του ορθοδόξως θεολογείν. Είναι φανερόν ότι αυτή η εκκοσμίκευση συνδέεται αφ’ ενός μεν με την στροφή του ανθρώπου προς την οριζόντια διάσταση της ζωής και παραθεώρηση της κάθετης διάστασης προς τον Θεό, αφ’ ετέρου δε με τον σχολαστικισμό και τον ηθικισμό, που αναπτύχθηκαν στον δυτικό χώρο. Το γεγονός είναι ότι την δεύτερη χιλιετία η Εκκλησία δια των μεγάλων Πατέρων της, προσδιόρισε περισσότερο την μεθοδολογία του ορθοδόξου δόγματος και της αληθινής πνευματικής ζωής, που είναι ο ησυχασμός, με όλη την ορθόδοξη σημασία του όρου. Είναι γεγονός ότι αν δεν δοθή σημασία στον ορθόδοξο ησυχασμό, είναι αμφίβολο αν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε και την διδασκαλία των Πατέρων για την Χριστολογία, την Θεολογία, την οικονομία, την σωτηριολογία.

Αν την πρώτη χιλιετία σημαντικό ρόλο διαδραμμάτισαν μετά τους Αποστόλους οι Αποστολικοί Πατέρες, οι Καππαδόκαι Πατέρες, ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και ο Μ. Φώτιος, στην δεύτερη χιλιετία σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, και όλοι οι ησυχαστές Πατέρες μέχρι τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη και άλλους μεταγενέστερους νηπτικούς Πατέρες.

Μπορεί κανείς να προσδιορίση κάπως μερικούς βασικούς ησυχαστικούς σταθμούς όλης αυτής της περιόδου της δεύτερης χιλιετίας, που καθόρισε το κλίμα της Ορθοδόξου Εκκλησίας και έδειξε την διαφορά με την δυτική παράδοση. Πρόκειται για τον άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο, που έζησε στην αρχή της δεύτερης χιλιετίας, καθώς επίσης για την ησυχαστική κίνηση, όπως εκφράστηκε κυρίως από τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά και στην οποία συμπεριλαμβάνονται τόσο οι ησυχαστές Πατέρες που προηγήθηκαν αυτού, ήτοι ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης όσο και άλλοι που ακολούθησαν, που εκδηλώθηκε περίπου στο μέσο της χιλιετίας, καί, βεβαίως, για την κίνηση των φιλοκαλικών Πατέρων, των λεγομένων Κολλυβάδων, με ηγέτη τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, που φθάνει μέχρι τις ημέρες μας. Αν σκεφθή κανείς ότι η δεύτερη χιλιετία άρχισε με την εκρηκτική παρουσία του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου και τελειώνει με την αναζήτηση της φιλοκαλικής ζωής, η οποία είναι σήμερα αρκετά επίκαιρη, τότε θα μπορέση να αντιληφθή καλύτερα ότι ο ησυχασμός ή η λεγομένη νηπτική ζωή είναι εκείνα που αποτελούν το χαρακτηριστικό γνώρισμα της δεύτερης χιλιετίας, που οδηγείται προς το τέλος της.

Ευρισκόμενοι τώρα μπροστά στην τρίτη χιλιετία, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι κυριαρχούν δύο μεγάλα ρεύματα και δύο μεγάλες τάσεις. Το πρώτο ρεύμα είναι η δύναμη της εξουσίας, που στηρίζεται τόσο στο λογικό, όσο και το παθητικό μέρος της ψυχής. Πρόκειται για μία εκκοσμικευμένη ζωή, η οποία διακρίνεται από την ενδοκοσμικότητα, την αποβολή των εσχάτων, καθώς επίσης για την έξαψη της ηδονής και της οδύνης. Το δεύτερο ρεύμα είναι το μαρτυρικό - ησυχαστικό, το οποίο εκφράζεται από τους ανθρώπους εκείνους, που είτε έχουν μεγάλη δίψα για τον Θεό, είτε είναι απογοητευμένοι από την επίπεδη ζωή και αναζητούν κάτι εσωτερικό, υπαρξιακό και οντολογικό.

Καίτοι παρατηρεί κανείς στις ημέρες μας αυτήν την ησυχαστική και φιλοκαλική αναζήτηση, εν τούτοις πρέπει να υπογραμμισθή ότι το κλίμα της εποχής μας κινείται στο αντίθετο ρεύμα. Δηλαδή, στον εκκλησιαστικό χώρο επικρατεί, εν πολλοίς, το κλίμα που διαμόρφωσε ο Στέφανος Νικομηδείας με τον οποίο ήλθε σε διάσταση ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, στην θεολογία επικρατεί εκείνο που διαμόρφωσε ο σχολαστικός Βαρλαάμ, ο οποίος ήταν αντίθετος με τον ησυχασμό του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, αν και έχουμε μεγάλη αλλαγή σήμερα στον θεολογικό “χώρο”, στον μοναχισμό επικρατεί το κλίμα που προσδιόρισαν οι αντικολλυβάδες, οι οποίοι αντιτάχθησαν στο φιλοκαλικό πνεύμα του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου και των ομοψύχων του Πατέρων, στις εκκλησιαστικές και κοινωνικές σχέσεις κυριαρχεί το πνεύμα του Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωνος και του Νικαίας Βησσαρίωνος και όχι του Μάρκου του Ευγενικού και του Γενναδίου Σχολαρίου.

Πράγματι, στην εποχή μας, εκτός των άλλων, κυριαρχεί η ευδαιμονία, ο ηδονισμός σε όλα τα επίπεδα της ζωής, γι’ αυτό και υπάρχει βαθύς πόνος, βαθειά οδύνη. Έχω την γνώμη ότι εκείνο που μπορεί κανείς να παρατηρήση στην εποχή μας είναι η κυριαρχία της ηδονής και οδύνης, οπότε η ουσιαστική προσφορά της Εκκλησίας είναι να βοηθήση τους ανθρώπους να υπερβούν αυτό το πλέγμα της δυαδικότητος μεταξύ ηδονής και οδύνης στα όρια της προσωπικής τους ζωής. Μέσα από την θεραπεία αυτού του βασικού ανθρωπολογικού προβλήματος θα λυθούν και τα λεγόμενα κοινωνικά ή κοινωνιολογικά προβλήματα.