Τὰ Μοναστήρια τῆς Ναυπακτίας: Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία Αράχωβας

του Αρχιμ. π. Ειρηναίου Κουτσογιάννη

Ανατολικά του χωριού Αράχωβα της ορεινής Ναυπακτίας, βρίσκεται το εξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία, άλλοτε καθολικό ομώνυμης μονής. Πολύ παλαιά, σύμφωνα με την παράδοση, το μοναστήρι ήταν τριακόσια περίπου μέτρα νοτιότερα από την σημερινή του θέση. Είναι άγνωστο πότε και από ποιόν ιδρύθηκε το μοναστήρι. Το 1833 το μοναστήρι καταργήθηκε, με το γνωστό Διάταγμα του Βαυαρού βασιλιά Όθωνα, όπως άλλωστε συνέβη και με πεντακόσια και πλέον μοναστήρια του τότε Ελληνικού Κράτους.

Από τις κτιριακές εγκαταστάσεις της μονής, σήμερα σώζεται μόνο ο ναός. Είναι μία απλή μονόχωρη αίθουσα διαστάσεων 6·4 μ. Επάνω από την κυρία είσοδο υπάρχει εντοιχισμένη μία φθαρμένη και δυσανάγνωστη επιγραφή, η οποία έχει ως εξής: “Ανεκαινίσθη εκ βάθους δια εξόδου άρχοντος κυρ Θανάση Σισμάνι Αράχοβα 1778”. Επομένως το έτος 1778 είναι έτος ανακαινίσεως του μοναστηριού, που ασφαλώς προϋπήρχε, από τον γόνο της αρχοντικής οικογένειας των Σισμαναίων, Αθανάσιο Σισμάνη.

Παλαιά το μοναστήρι διέθετε ξυλόγλυπτο τέμπλο, πολύ καλής τέχνης, το οποίο μετά την διάλυση του μοναστηριού, μεταφέρθηκε και τοποθετήθηκε στον ενοριακό ναό του Αγίου Νικολάου στο χωριό. Μαζί μεταφέρθηκαν και οι εικόνες του τέμπλου, οι οποίες αναγράφουν και αυτές την χρονολογία 1778 και το όνομα του ανακαινιστού Αθανασίου Σισμάνη.

Γνωστοί ηγούμενοι του μοναστηριού είναι ο Νεόφυτος (1813, 1817, 1823) και ο Γρηγόριος (1829-1833), ενώ γνωστοί είναι και οι Ιερομόναχοι του μοναστηριού Νικηφόρος, Παΐσιος και Διονύσιος.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το μοναστήρι είχε στην κατοχή του αξιόλογη ακίνητη περιουσία, κυρίως στην γύρω περιοχή της Αράχωβας. Μετά το 1833 η κυριώτερη περιουσία της μονής βρισκόταν στην πλούσια σε παραγωγή Παλιαράχωβα. Την κυριότητά της την διεκδίκησαν με πείσμα οι Αραχωβίτες, οι Νεοχωρίτες και ο Σισμάνης, ο οποίος και τελικά επεκράτησε.

Το μοναστήρι διέθετε και αξιόλογα κειμήλια και στη απογραφή που έγινε το 1834, βρέθηκαν άγια Λείψανα, Σταυροί, Δισκοπότηρα, Άμφια κ.ά. Όλα αυτά παραδόθηκαν στις 29 Ιουνίου 1834 στο επαρχείο Ναυπακτίας. Λίγες ημέρες νωρίτερα στις 6 Ιουνίου, οι Αραχωβίτες και οι πρόκριτοι των Κραββάρων ζήτησαν “νά μείνουν τα άγια λείψανα εις την Κοινότητά μας φυλαττόμενα εις μίαν από τας εκκλησίας μας, τόσον της Ράχοβας, ωσάν και της Κλεπάς και Ζηλίστας με τα άγια λείψανα ομού και τα εκκκλησιαστικά βιβλία και δια το περί ταύτα ασήμι είμεθα έτοιμοι να πληρώσωμε εις το Β. Ταμείον την τιμήν κατά την εκτίμησιν της επιτροπής”.

Οι αιτήσεις αυτές δεν εισακούστηκαν και τα κειμήλια διασκορπίστηκαν στα μοναστήρια του Προυσού, της Αμπελακιώτισσας και στους ενοριακούς ναούς της Αράχωβας και του γειτονικού Νεοχωρίου. Στις 23 Ιουλίου 1834 πάντως η “επί των Εκκλησιαστικών Γραμματεία” απάντησε ότι “τα ζητούμενα άγια λείψανα ευρίσκονται εις το παρά του Θ. επισκόπου αναφερόμενον μοναστήριον (μονής Προυσού) και όταν έχουν ευλάβειαν ημπορούν αναφερόμενοι όπου και όπως ανήκει να τα μεταφέρουν προς αγιασμόν εις τα χωρία των”.