Κύριο ἄρθρο: Μῦθος καὶ Πραγματικότητα

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἡ Ἐθνική ἐπέτειος τῆς 25ης Μαρτίου προσφέρει τήν δυνατότητα γιά ἔξαρση καί ἀνανέωση τής ἐθνικῆς µας ὑπερηφάνειας. 

Οἱ λόγοι ὅμως πού ἐκφωνοῦνται κατά τήν διάρκεια τῆς ἐθνικῆς μας παλλιγενεσίας µερικές φορές διακρίνονται γιά ὑπερβολές, γιά πολιτικο-ἰδεολογικό χρωματισμό κ. λ. π. Ἐπίσης ἀκούγονται µερικοί μῦθοι. 

Λέγεται συνήθως ὅτι ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσταση τοῦ 1821 ἔγινε κάτω ἀπό τήν ἐπίδραση τῶν ἀρχῶν τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης καί γενικά οἱ διαφωτιστές συνετέλεσαν στήν ἀφύπνιση τὴς ἐθνικῆς συνειδήσεως τῶν Ἑλλήνων. Ξέρουμε ὅμως καλά ὅτι αὐτό πού κράτησε ἄσβεστη τήν συνείδηση τῶν Ἑλλήνων εἶναι οἱ νεοµάρτυρες, ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, οἱ μοναχοί καὶ οἱ Κληρικοί, οἱ ὁποῖοι διαπνεόνταν ἀπό τήν παράδοση τοῦ Γένους µας. Ἔπειτα, ὅπως ἔχει ἀποδείξει ὁ Καθηγητής Βλάσιος Φειδᾶς, ὅλοι οἱ πρωτεργάτες τῆς Ἐπαναστάσεως διαπνεόνταν ἀπό τὴν Παράδοση τοῦ Γένους µας. Καὶ µόνον τόν Μακρυγιάννη ἂν διαβάση κανείς προσεκτικά, θά διαπιστώση τό ἦθος καί τήν ποιότητα τῶν ἀρχηγῶν καὶ πρωτεργατῶν τῆς Ἐπαναστάσεως. Ἄν ὅμως ὑπάρχει µιά σχέση μεταξύ Γαλλικῆς καί Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης πρέπει νά τήν δοῦμε ὄχι µέσα ἀπό τίς ἑρμηνεῖες τῶν διαφωτιστῶν, ἀλλά µέσα ἁπό τίς µελέτες τοῦ Καθηγητοῦ π Ἰωάννου Ρωμανίδου, σύμφωνα µέ τίς ὁποῖες ἡ Γαλλική Ἐπανάσταση δέν ξεκίνησε ὡς ταξική ἀλλά ὡς ἐθνική, ἀφοῦ ἦταν ἐπανάσταση τῶν ὑποδούλων Ρωμαίων ἑναντίον τῶν Φεουδαρχῶν Φράγκων. 

Ἐπίσης λέγεται ἀπό μερικούς ὅτι στὴν ἐθνική παλλιγενεσία συμμετεῖχαν ἐνεργῶς οἱ κατώτεροι Κληρικοί (ἱερεῖς καὶ μοναχοί) καί ὄχι οἱ ἀνώτεροι Κληρικοί (Ἐπίσκοποι). Ὅμως καὶ στό σημεῖο αὐτό λειτουργεῖ ὁ μῦθος καί ἡ προπαγάνδα. Δύο σηµεῖα θά τονισθοῦν. 

Πρῶτον. Στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν κάνουμε διάκριση µεταξύ Κατωτέρων Κληρικῶν (ἱερεῖς, διάκονοι) καὶ ἀνωτέρων (Ἐπίσκοποι). Οἱ Διάκονοι, οἱ Πρεσθύτεροι καί οἱ Ἐπίσκοποι ἀνήκουν στόν ἀνώτερο Κλῆρο, ἐνῶ κατώτεροι Κληρικοὶ εἶναι οἱ ὑποδιάκονοι, οἱ ἀναγνῶστες, οἱ ἱεροψάλτες, οἱ νεωκόροι. Ἡ πρώτη διάκριση εἶναι Φραγκικῆς προέλευσης. 

Δεύτερον. Στό βιβλίο τοῦ Πέτρου Γεωργαντζῆ, µέ τίτλο: "οἱ Ἀρχιερεῖς καὶ τὸ Εἰκοσιένα” ἀποδεικνύεται, ὕστερα ἀπό ἀρχειακές ἔρευνες, ὅτι οἱ Ἀρχιερεῖς σὲ ποσοστό 80% συμμετεῖχαν ἐνεργῶς στόν ἀγώνα. Εἶναι γνωστόν ὅτι τήν ἐποχή ἐκείνη σὲ ὁλόκληρο τὸ Ὀθωμανικό Κράτος ὑπῆρχαν περίπου 200 Ἀρχιερεῖς. Ἀπό αὐτοὺς οἱ 73 Ἀρχιερεῖς, ποσοστό 36,5 % ἔλαβαν ἐνεργό µέρος στόν ἀγώνα "ἐπώνυμα καί ἀδιαμφισθήτητα”, οἱ 42 ᾿Αρχιερεῖς, ποσοστό 21 % δοκιμάστηκαν, φυλακίστηκαν καὶ βασανίστηκαν καὶ 45 Ἀρχιερεῖς, ποσοστό 22,5 % σκοτώθηκαν εἴτε ἀπό βασανιστήρια εἴτε σέ πολεμικές συρράξεις. Ἄν ὑπολογισθῆ ὅμως ὅτι ὑπῆρχαν περιοχές ὅπως ἡ Σερβία, ἡ Βουλγαρία καὶ ἡ Συρία, ὅπου οἱ Χριστιανοί δέν ἐνεπλάκησαν τότε σέ πολεμικές συγκρούσεις, φαίνεται ὅτι τὸ ποσοστό τῶν Ἀρχιερέων τῆς ἑλληνικῆς ἐπικράτειας καί τῶν παραλίων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἀνέρχεται στό 90 %. 

Ἕνα µεγάλο λάθος πού διαπράτουµε, ὅταν μελετοῦμε ἱστορικά θέµατα, εἶναι ὅτι στοχαζόµαστε πάνω σέ αὐτά καὶ τά κρίνουμε βάσει δικῶν µας προκαταλήψεων καὶ ὄχι µέσα ἀπό ἀντικειμενικές ἀναλύσεις καί ἔρευνες, κυρίως ἀπό ἀρχειακό ὑλικό. Ἔχω τήν ἑντύπωση ὅτι τήν Ἑλληνική ᾿Επανάσταση πρέπει νά τήν ἐξετάζουμε μέσα ἀπό την ζωή τῶν νεομαρτύρων, τήν διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ καί τά ἀπομνημονεύματα τῶν πρωτεργατῶν της καί ὄχι κάτω ἀπό συγκεκριμένες ἱδεολογίες.