Γράφτηκε στις .

Χριστιανικοὶ Ναοὶ στὸ Κάστρο τῆς Ναυπάκτου

Ἀρχιμανδρίτου π. Εἰρηναίου Κουτσογιάννη

Τό ξακουστό Κάστρο τής Ναυπάκτου δημιουργήθηκε γιά πρώτη φορά ἀπό τοὺς Πελασγούς, οἱ ὁποῖοι στήν κορυφή τοῦ λόφου ἔκτισαν τεῖχος μέ τεράστιους ὀγκόλιθους συνέχεια πρόσθεσαν ὀχυρωματικά ἔργα Δωριεῖς, Ρωμαῖοι Βυζαντινοί Ἔνετοί καί Τοῦρκοι. Τήν σηµερινή του µορφή τήν πῆρε στά χρόνια τῆς Α Ἐνετοκρατίας (1407-1499). Εἶναι τό µοναδικὸ στήν Ευρώπη Κάστρο µέ πέντε ἀμυντικές ζῶνες ἀπό τό λιμάνι µέχρι τήν κορυφή τοῦ λόφου. 

Στά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας και τῆς Ἐνετοκρατίας κτίσθηκαν στό Κάστρο Ναυπάκτου διάφοροι Χριστιανικοὶ Ναοί. Μέχρι καί σήµερα στήν κορυφή τοῦ λόφου ὑπάρχει τό γραφικό ἐξωκλῆσι τοῦ Προφήτη Ἠλία, τό ὁποῖο σύμφωνα µὲ τὸν Ἀνδρέα Καρκαβίτσα, πού ἐπισκέφθηκε τό Κάστρο γύρω στά 1890, ἦταν "ἄλλοτε τουρκικό τέµενος” ἐνῶ δίπλα του σώζεται ἕνα µικρό Βυζαντινό παρεκκλῆσι καί µικρὴ κόγχη. Ἕνας ἄλλος Ναός πού σώζεται µέχρι σήµερα εἶναι ὁ Ναός τοῦ Ἁγίου Στεφάνου στούς πρόποδες τοῦ Κάστρου, στή δυτική συνοικία τῆς Πολεως, ὁ ὁποῖος εἶναι κτίσµα τοῦ 1949. Δίπλα ἀκριβῶς (ἐκεῖ ὅπου σήμερα εἶναι τό Β’ Δημοτικό Σχολεῖο) ὑπῆρχε νεκροταφεῖο, τό ὁποῖο άργότερα μεταφέρθηκε δυτικότερα, στὴν σηµερινή του θέση. Ἀνασκαφές πού ἔγιναν στὀν γύρω χῶρο τό 1961, ἔφεραν στό φῶς μεγάλο τµήµα Παλαιοχριστιανικοῦ νεκροταφείου. Ὁ Δ. Κωνστάντιος πού μελέτησε τόν Ναό τοῦ Ἁγίου Στεφάνου γράφει: "Ἐπισταμένη ἔρευνα µέσα στή βλάστηση πού περιέβαλλε τό ναό, ἀποκάλυψε παλαιότερη βυζαντινή φάση τοῦ µνηµείου, ἀπό τήν ὁποία σώζονται τμήματα γωνίας καί ἀψίδας. Ἡ τελευταία εἶναι µάλιστα ἀνεξάρτητη ἀπό τὸ σημερινό κτίσμα. ᾽Απότμημα βυζαντινοῦ γλυπτοῦ εἶναι ἐντοιχισµένο στήν ἀνατολική πλευρά τοῦ ναοῦ. Δέν θά πρέπει νά ἀποκλειστεῖ καί ἡ ὕπαρξη παλαιοχριστιανικῆς Φάσης, ὅπως ἔδειξαν δύο τοµές, ποὺ ἔγιναν στὴν ἀνατολική πλευρά καί ἀποκάλυψαν λείψανα δόµων καί Τοιχοποιΐας. 

Παλιά ἰσχυρή παράδοση τῆς Ναυπάκτου, κάνει λόγο γιά ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Κηρύκου στή δυτική πλευρά τοῦ Κάστρου. Ἡ βορειοδυτική χερσαία πύλη τοῦ φρουρίου (στό τέρμα τοῦ αὐτοκινητόδρομου πρός τὴν κορυφή τοῦ λόφου), ἔχει τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου Κηρύκου. Τό τοπωνύμιο Ἁη-Κηρῦκος προσδιορίζει ἐπακριβέστερα, ὡραιότατη καί μαγευτική τοποθεσία νοτιοδυτικώτερα τῆς πύλης, ὅπου βρίσκεται παλιά βρύση με δεξαμενή, πιθανῶς κτίσμα τῶν Βυζαντινῶν χρόνων, κάπου ἐκεῖ θά πρέπη νά ἀναζητηθοῦν τά ἐρείπια τοῦ ἀρχαίου Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Κηρύκου, σύµφωνα µέ παλιὲς μαρτυρίες κατοίκων. Ἡ παράδοση θέλει τήν ἐκκλησία κατεστραμμένη καί καμµένη ἀπὸ τούς Τούρκους καί ἔτσι ἡ Ἀπελευθέρωση τῆς πόλεως στά 1829 τήν βρῆκε ἐρείπια. ᾿Ακόμα καί σήµερα πολλοί Ναυπάκτιοι θυμοῦνται ”ὅτι οἱ παλαιότεροι συνήθιζαν νά πηγαίνουν στὴν τοποθεσία αὐτή καί νὰ ἀνάβουν τό εὐλαβικό τους κερί, στά σκόρπια ἐρείπια τῆς παλιᾶς ἐκκλησίας. Αὐτό γινόταν στίς 15 Ἰουλίου, ἡμέρα µνήµης "τῶν ἁγίων μαρτύρων Κηρύκου καί Ἰουλίτης τῆς µητρός αὐτοῦ”. Τέλος σέ ἄλλο σημεῖο τοῦ Κάστρου καί συγκεκριµένα στόν ἀνατολικὸ βραχίονα (κοντά στό ἱστορικὸ Ρολόι καὶ λίγο βορειοανατολικότερα), ὑπῆρχε ἄλλος Ναός ἀφιερωμένος στόν Ἅγιο µεγαλομάρτυρα Γεώργιο (µεγάλη Βασιλική), ὁ ὁποίος καταστράφηκε στή διαμάχη τῶν οἰκογενειῶν Βεϊκου καί Τζαβέλλα. Στά χρόνια τής Τουρκοκρατίας θά πρέπει νά εἶχε µετατραπεῖ σέ τζαμί (ἄλλωστε ὅλη ἡ γύρω περιοχή ὀνομάζεται καὶ σήµερα "Τζαμί"), ἀπὸ τό ὁποίο σώζεται ἕνα μικρό κομμάτι µιναρέ μέ περιστροφική σκάλα, καθώς ἐπίσης καί θόλοι τουρκικών λουτρῶν.