Skip to main content

Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: Ἅ' Προβληματισμοί γιά τό “νίκας τοῖς βασιλεῦσιν...”

Δημοσιεύθηκε στό “Βήμα” τήν Κυριακή 9-8-1998

Ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱερόθεος μέ ἄρθρο του στήν ἐφημερίδα “ΤΟ ΒΗΜΑ” τῆς 9ης Αὐγούστου 1998 ἐξέφρασε τούς προβληματισμούς τοῦ τούς σχετικούς μέ τήν φράση “νίκας τοῖς βασιλεύσι”, πού περιλαμβάνεται στό τροπάριο “Σῶσον, Κύριε, τόν λαόν Σου...”, κάνοντας μάλιστα καί ὁρισμένες προτάσεις. Τίς θέσεις τοῦ ἄρθρου αὐτοῦ ἐξέφρασε καί παλαιότερα σέ σχόλιό του στήν “Παρέμβαση” καί δέν ἦταν στίς προθέσεις του νά κάνη κριτική σέ κανένα πρόσωπο. Ἐντόπιζε ἕνα πρόβλημα καί πρότεινε λύσεις. Τό ἄρθρο αὐτό προκάλεσε πολλά εὐμενῆ σχόλια, ἀλλά καί μιά ἀντίδραση, πού προῆλθε ἀπό παρερμηνεία ὁρισμένων συγκυριῶν. Ὁ Μητροπολίτης Ἐλβετίας κ. Δαμασκηνός στό “Βήμα” τῆς 16ης Αὐγούστου ἀντέδρασε στό ἄρθρο τοῦ Μητροπολίτου μας μέ κείμενο γραμμένο σέ ἔντονο ὕφος καί ἐπιχειρηματολογία στήν ὁποία ὑπῆρχαν ἀπόψεις γιά τήν Ἐκκλησία πού ἔπρεπε νά διευκρινιστοῦν. Ἔτσι, στίς 23 Αὐγούστου δημοσιεύθηκε στό “Βήμα” ἄρθρο τοῦ  Μητροπολίτου μας μέ ἐκτενέστερες ἀναφορές στίς βασικές θέσεις τοῦ πρώτου ἄρθρου καί σχολιασμό τῶν ἀπόψεων περί Ἐκκλησίας.

Στήν σελίδα αὐτή τῆς “Παρέμβασης” δημοσιεύουμε τό πρῶτο ἄρθρο τοῦ Μητροπολίτου μας, μέ τίτλο “Προβληματισμοί γιά τό “νίκας τοῖς βασιλεῦσι””. Ἡ ἐφημερίδα “ΤΟ ΒΗΜΑ” ἀντικατέστησε τόν τίτλο αὐτόν τοῦ ἄρθρου μέ τόν τίτλο “Ὄχι στήν πολιτική τῶν τροπαρίων”. Ἐπίσης στήν σελίδα αὐτή δημοσιεύουμε τήν ἀπάντηση στό ἄρθρο τοῦ Μητροπολίτου Ἐλβετίας, πού ἔχει τίτλο “Σῶσον, Κύριε, τόν λαόν Σου...”. Στήν ἑπόμενη σελίδα δημοσιεύουμε κείμενο πού ἀπέστειλε ὁ Μητροπολίτης μας στήν Ἱερά Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, (ὁ τίτλος εἶναι “”Βασιλεῦσι” ἤ “εὐσεβέσι”;”), στό ὁποῖο γίνεται κριτική τῆς εἰσηγήσεως καί κρίσεως τῆς Μονίμου Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς ἐπί τῆς Λατρείας, πού ἀφορᾶ “τίς τελετουργικές ἐπιπτώσεις ἀπό τήν κατάργηση τῆς Βασιλείας”. Ἡ εἰσήγηση αὐτή περιλαμβάνεται στά δίπτυχά της Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καί ὡς ἐκ τούτου προβάλετε ὡς ἀπόφαση τῆς Ἐκκλησίας, ἐνῶ, ὅπως φαίνεται, οὐδέποτε ἡ Ἱερά Σύνοδος ἔλαβε κάποια συγκεκριμένη ἀπόφαση.

Κατά καιρούς, στήν ἀκολουθία τοῦ ἁγιασμοῦ, ὅταν ψάλλεται τό ἀπολυτίκιο τῆς ἑορτῆς τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ “σῶσον Κύριε τόν λαόν σου”, μέ τήν φράση “νίκας τοῖς βασιλεῦσιν” δημιουργοῦνται διάφορα προβλήματα, ἄλλοτε ἀπό τούς παρόντας ἐπισήμους, καί ἄλλοτε ἀπό τόν λαό. Λέγεται, βέβαια, ὅτι ἐπί τοῦ θέματος αὐτοῦ ὑπάρχει ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου περί τῆς μή ἀλλοιώσεως τοῦ λειτουργικοῦ αὐτοῦ ὕμνου, λόγω τῆς ἀναμνήσεως συγκεκριμένου ἱστορικοῦ γεγονότος. Λέγεται δέ ἀκόμη ὅτι εἶναι θέμα σημειολογίας τῆς φράσεως “τοῖς βασιλεῦσιν”. Ὅμως, τό πρόβλημα δέν εἶναι ἁπλό, νά μείνη ἤ νά ἀλλαγή ἡ φράση αὐτή, ἀφοῦ ἔχει πολλές προεκτάσεις καί πολύ λεπτές πλευρές. Μερικές ἀπό αὐτές θά ἤθελα νά θίξω στό ἄρθρο μου αὐτό, χωρίς, βέβαια, νά σημαίνη ὅτι ἐξαντλεῖται τό θέμα μέ ὅσα θά λεχθοῦν.

1. Ἡ ἀντίδραση μερικῶν ἀπέναντι στήν φράση “νίκας τοῖς βασιλεῦσιν” συνδέεται μέ τό λεγόμενο ἀνάθεμα ἐναντίον τοῦ Βενιζέλου, ὅταν πολλοί Κληρικοί ἀναμείχθησαν ἐνεργῶς στήν διαμάχη μεταξύ Βασιλοφρόνων καί Βενιζελικῶν, τῆς ὁποίας διαμάχης ἀποκορύφωμα ἦταν τό ἀνάθεμα. Πράγματι, τήν 12η Δεκεμβρίου τοῦ 1916 ἐνώπιον Ἀρχιερέων, Κληρικῶν, ὑπαλλήλων τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καί λαοῦ ἔγινε “πολιτικό” ἀνάθεμα ἐναντίον τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου, Προέδρου τῆς Ἐπαναστατικῆς Κυβερνήσεως στήν Θεσσαλονίκη, μέ τά ἑξῆς λόγια: “Ἐλευθερίω Βενιζέλω ἐπιβουλεύσαντι τήν Βασιλείαν καί τήν πατρίδα καί καταδιώξαντι καί φυλακίσαντι Ἀρχιερεῖς, ἀνάθεμα ἔστω”. Ἀργότερα τιμωρήθηκαν ὁ τότε Ἀρχιεπίσκοπος Θεοκλητός καί πολλοί Ἀρχιερεῖς, ἄλλοι σέ ἐκπτώσεις ἀπό τόν θρόνο τους καί ἄλλοι σέ μικρότερες ποινές ἀργίας, “λόγω ἀναμείξεως καί πολιτικῆς διαμάχης καί κομματικῆς φροντίδος καί θρησκευτικοῦ σκανδαλισμού”, ὅπως αἰτιολογήθηκε ἀπό τό Ἀνώτατο Ἐκκλησιαστικό Δικαστήριο (Γέρ. Κονιδάρης). Ὁ μετέπειτα Ἀρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Παπαδόπουλος γράφει: “ἡ συμμετοχή τῆς Ἐκκλησίας εἰς τό πολιτικόν ἀνάθεμα ἔσχε ὀλεθρίας συνεπείας” καί “ὅτι δί’ αὐτῆς παρήχθη λίαν ἐπικίνδυνος ἀνωμαλία”. Ὁ χωρισμός τῶν Ἱεραρχῶν σέ Βενιζελικούς καί Ἀντιβενιζελικούς, σέ Βασιλόφρονας καί Ἀντιβασιλόφρονας ἄφησε βαθειά χαραγμένες μνῆμες στούς μεγαλυτέρους στήν ἡλικία ἀνθρώπους καί ἔχει συνέπειες στό τροπάριο στό ὁποῖο ἀναφερόμαστε.

2. Ἡ ἀλλαγή τῶν πολιτευμάτων ἐπηρέασε στό παρελθόν τήν λειτουργική μας πράξη. Ἀναφέρομαι στό “Κύριε σῶσον τούς Βασιλείς”, κατά τήν ἀρχιερατική θ. Λειτουργία, τόν πολυχρονισμό τῶν Βασιλέων πρό τοῦ Ἀποστολικοῦ Ἀναγνώσματος, τήν μνημόνευση τῶν Βασιλέων κατά τήν Μεγάλη Εἴσοδο κλπ. Βέβαια, μερικοί ἰσχυρίζονται ὅτι εἶναι σαφής ἡ ἐντολή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου: “παρακαλῶ οὔν πρώτον πάντων ποιεῖσθαι δεήσεις, προσευχᾶς, ἐντεύξεις, εὐχαριστίας, ὑπέρ πάντων ἀνθρώπων, ὑπέρ βασιλέων καί πάντων των ἐν ὑπεροχή ὄντων...” (Ἅ’ Τιμ. β’, 1-2). Ἀλλά, ὅμως, δέν δικαιολογεῖται ἡ μνημόνευση τῆς Βασιλομήτορος Φρειδερίκης καί δέν δικαιολογεῖται ὅτι ψαλλόταν σέ κάθε Λειτουργία καί στό τελευταῖο χωριό τῆς Πατρίδος μᾶς ὁ πολυχρονισμός τῶν Βασιλέων καί τῆς Βασιλομήτορος. Ἅς ψαλλόταν ὅταν βρίσκονταν παρόντες οἱ Βασιλεῖς, ἀλλά δέν εἶχε νόημα νά ψάλλεται σέ κάθε θεία Λειτουργία. Ἔτσι, δημιουργοῦνταν, σέ ἕνα τμῆμα τοῦ λαοῦ πού εἶχε ἄλλες πολιτικές ἀντιλήψεις, διάφορα προβλήματα καί μέ αὐτήν ἀκόμη τήν λατρεία. Τελικά, νομίζω ὅτι δέν ἔπρεπε νά φαίνεται σέ μερικούς ἀνθρώπους ὅτι ἡ Ἐκκλησία μέ τίς προσευχές καί τούς πολυχρονισμούς τῶν Βασιλέων “χρησιμοποιείται” γιά τήν ἐγκαθίδρυση καί παγίωση τῆς φράγκικης, κληρονομικῆς καί ρατσιστικῆς Βασιλείας. Ἑπομένως, ἡ τακτική της ἰδίας της διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας, μέ τίς κατά καιρούς παλινδρομήσεις, δημιούργησε τό πρόβλημα.

3. Τόν προβληματισμό στήν φράση “νίκας τοῖς βασιλεύσιν” πρέπει νά τόν δοῦμε καί ἀπό τήν διελκυστίνδα μεταξύ των ἀνθρώπων ἐκείνων πού νοσταλγοῦν τήν Ρωμηοσύνη καί τῶν ἀνθρώπων ἐκείνων πού ἐπιδιώκουν τήν ἐγκαθίδρυση τοῦ λαϊκοῦ Κράτους, μέ τίς ἀρχές τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης καί τοῦ δυτικοῦ Διαφωτισμοῦ. Ἀσφαλῶς πρόκειται γιά δυό μεγάλα ρεύματα, πού ἐπικρατοῦν στήν Πατρίδα μας καί σήμερα, πρόκειται γιά δυό παραδόσεις μέ διαφορετικό ἰδεολογικοπολιτικό πλαίσιο καί χαρακτήρα. Οἱ νοσταλγοί τοῦ Βυζαντίου, τῆς μεγάλης Ρωμανίας, θέλουν νά ψάλλουν τό “νίκας τοῖς βασιλεύσιν”, γιατί θυμοῦνται τόν θαυμάσιο πολιτισμό τῆς Ρωμηοσύνης, πού εἶναι Θεανθρωποκεντρικός. Ὅμως πρέπει νά γνωρίζουν ὅτι οἱ Βασιλεῖς καί οἱ Αὐτοκράτορες τοῦ Βυζαντίου ἀσφαλῶς δέν ἦταν ὅπως οἱ σημερινοί Φράγκοι Βασιλεῖς, ἀφοῦ οἱ Ρωμαῖοι Αὐτοκράτορες ἀναδεικνύονταν ἀπό τόν στρατό καί τόν λαό καί προέρχονταν ἀπό ὅλα τα κοινωνικά στρώματα τοῦ λαοῦ. Ἀνῆκαν σέ διαφορετικά φύλα, ἀλλά ἦταν ὅλοι Ρωμηοί, ἀφοῦ ἡ Μεγάλη Ρωμανία (Βυζάντιο) ἦταν ἕνα ὑπερεθνικό Κράτος, ὅπως περίπου σήμερα εἶναι ἡ Ἀμερική. Ἑπομένως, ἡ Ρωμαϊκή Βασιλεία δέν ἦταν φυλετική, κληρονομική, ρατσιστική, φράγκικη. Ἐπίσης, οἱ ἀναζητητές τῆς ἐγκαθιδρύσεως ἑνός λαϊκοῦ Κράτους πρέπει νά γνωρίζουν ὅτι, ἀφ’ ἑνός μέν ὁ δυτικός Διαφωτισμός καί τό λεγόμενο νεωτερικό παράδειγμα βρίσκεται σέ μεγάλη κρίση, ἀφ’ ἑτέρου δέ ὅτι μέ τίς ἀπόψεις τούς περί λαϊκοῦ Κράτους ἀποστασιοποιοῦνται ἀπό τήν Ἑλληνορθόδοξη Παράδοση, ἡ ὁποία ἀσφαλῶς δέν ἦταν θεοκρατική, ἀφοῦ στήν Ρωμανία δέν ὑπῆρχε ταύτιση πολιτικῆς καί θρησκευτικῆς ἐξουσίας, οὔτε βέβαια λαϊκοκρατικῆ, καί δέν εἶχε καμμία σχέση μέ τήν φεουδαρχική κοινωνία τοῦ Μεσαίωνος, ἐναντίον τῆς ὁποίας στράφηκε ἡ Γαλλική Ἐπανάσταση. Δυστυχῶς, τό τροπάριο τοῦ ἁγιασμοῦ καί τῆς ἑορτῆς τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, “σῶσον Κύριε τόν λαόν σού” ἀναμειγνύεται στήν διαμάχη μεταξύ αὐτῶν τῶν δύο μορφῶν πολιτικοῦ τρόπου ζωῆς.

4. Μερικοί ἐνοχλοῦνται ἀπό τήν φράση “νίκας τοῖς βασιλεῦσιν”, ἄν καί μέ τόν ὄρο “βασιλεῦσιν” ἐννοοῦνται οἱ ἄρχοντες, ἀλλά δέν προβληματίζονται καθόλου ἀπό τήν θεολογική ὑποδομή τοῦ τροπαρίου, πού προϋποθέτει ἕνα ἄλλο “πολίτευμα”. Δέν εἶναι δυνατόν νά ἀναλυθῆ αὐτή ἡ πραγματικότητα στά στενά πλαίσια αὐτοῦ του ἄρθρου, ἀλλά θά τονιστοῦν μερικά σημεῖα. Στό τροπάριο αὐτό γίνεται λόγος γιά τό ὅτι ὁ λαός ἀνήκει στόν Θεό: “Σῶσον Κύριε τόν λαόν Σου καί εὐλόγησον τήν κληρονομίαν Σού”. Ἑπομένως, ὁ λαός δέν ἀνήκει στούς ἄρχοντας, οἱ ὁποῖοι δέν ἔχουν τό δικαίωμα νά τόν διευθύνουν ὡς δικό τους κτῆμα, ἀνεξάρτητα ἀπό τόν Θεό. Ἔπειτα, γίνεται λόγος γιά τό πολίτευμα τοῦ Κράτους πού προστατεύεται ἀπό τόν Σταυρό: “καί τό σόν φυλάττων διά τοῦ σταυροῦ Σου πολίτευμα”. Πρόκειται γιά ἕνα πολίτευμα πού στηρίζεται στόν ἀποκαλυπτικό λόγο τοῦ Θεοῦ, στό πολίτευμα τοῦ Σταυροῦ, δηλαδή στήν ἀγάπη ὡς ὑπέρβαση τῆς φιλαυτίας. Καί τό ἐρώτημα τίθεται καυτό: Τό σύγχρονο πολίτευμα ἐμπνέεται ἀπό τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ, δηλαδή ἀπό τόν ἀγώνα ὑπερβάσεως τοῦ ἀτομικισμοῦ καί τῆς ἀτομοκρατίας ἤ εἶναι ἕνα πολίτευμα ἀτομικῆς εὐδαιμονίας καί ἠδονοκρατίας μέ τίς ποικίλες μορφές της; Ἀκόμη στό τροπάριο αὐτό γίνεται λόγος γιά βαρβάρους: “κατά βαρβάρων δωρούμενος”. Ποιοί εἶναι αὐτοί οἱ βάρβαροι; Τελικά τό τροπάριο αὐτό θέτει ἕναν βαθύ πολιτειακό προβληματισμό πού δέν συνδέεται μέ τήν ἐξωτερική μορφή τοῦ πολιτεύματος, ἀλλά μέ τόν τρόπο ζωῆς καί πολιτείας τόσο τῶν ἀρχόντων ὅσο καί τῶν ἀρχομένων. Αὐτό ὅμως δέν προβληματίζει κανέναν.

5. Ὑπάρχουν πολλοί πού ἰσχυρίζονται ὅτι δέν πρέπει νά ἀλλάζουν τά λειτουργικά κείμενα μέ τίς διάφορες πολιτειακές ἀλλαγές, ἑπομένως πρέπει νά ψάλλουμε: “νίκας τοῖς βασιλεύσιν”, ἀκριβῶς γιατί τό τροπάριο αὐτό ἀναφέρεται σέ ἱστορικά γεγονότα, ὅπως τήν εὕρεση τοῦ Σταυροῦ ἀπό τόν Μ. Κωνσταντῖνο καί τήν ἁγία Ἑλένη, καθώς καί τήν ἐπαναφορά του στά Ἱεροσόλυμα μετά τήν νίκη τοῦ Ἡρακλείου ἐναντίον τῶν Περσῶν. Ἔχω ὅμως δύο βασικούς προβληματισμούς πάνω στό σημεῖο αὐτό. Πρῶτον. Πρέπει νά σεβόμαστε τά ἱστορικά γεγονότα, πάνω ὅμως ἀπό ὅλα πρέπει νά ἐνδιαφερόμαστε γιά τήν ποιμαντική του ἀνθρώπου. Τήν Ἐκκλησία δέν πρέπει νά ἐνδιαφέρη μόνον ἡ διάσωση τῆς ἱστορικῆς μνήμης, ἀλλά κυρίως ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Δεύτερον. Μερικοί ἀπό αὐτούς πού ὑπερμαχοῦν γιά τήν μή ἀλλοίωση τοῦ συγκεκριμένου τροπαρίου εἶναι ἕτοιμοι, καί μάλιστα ὑπάρχουν συγκεκριμένες προτάσεις, νά ἀλλάξουν ἄλλα λειτουργικά κείμενα, στά ὁποῖα ἀναφέρονται διάφοροι αἱρετικοί, ὅπως ὁ Διόσκουρος, ὁ Σεβῆρος καί ἄλλοι μονοφυσίτες, μέσα στήν προοπτική της ἑνώσεως τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μέ τούς μονοφυσίτας. Καί τό ἐρώτημα εἶναι βαθύ καί οὐσιαστικό. Μποροῦμε τόσο εὔκολα νά ἀλλάζουμε λειτουργικά κείμενα πού ἀναφέρονται σέ σοβαρά δογματικά θέματα καί συγχρόνως νά εἴμαστε ἀμετακίνητοι σέ ἀλλαγές κειμένων πού ἀναφέρονται σέ ἱστορικά γεγονότα μέ πρωταγωνιστές Βασιλεῖς, τά ὁποῖα κείμενα κάλλιστα μποροῦν νά λέγωνται μέ φράσεις πού ἔχουν σχέση μέ τήν ἀρχή, τήν ἐξουσία, καί δέν προκαλοῦν; Γιατί δύο μέτρα καί δύο σταθμά; Γιατί ὑποτιμοῦμε τά δογματικά θέματα καί ὑπερτιμοῦμε τά ἱστορικά ποῦ συνδέονται μέ Βασιλεῖς;

6. Πέρα ἀπό ὅσα ἀνέφερα προηγουμένως, πρέπει νά κάνω μερικές συγκεκριμένες προτάσεις.

Πρώτη. Ἰσχυρίζονται μερικοί ὅτι πρέπει νά παραμείνη ἡ φράση “νίκας τοῖς βασιλεῦσιν”. Ἄν αὐτό ἐπικρατήση, πρέπει ὁπωσδήποτε νά ἐνημερωθῆ ὁ λαός, ἀφ’ ἑνός μέν ὅτι δέν τίθεται μέ αὐτό πρόβλημα πολιτειακό, ἀφοῦ ἡ Ἐκκλησία ἀναγνωρίζει τά κυριαρχικά δικαιώματα καί τίς ἀποφάσεις τοῦ λαοῦ, ἀφ’ ἑτέρου δέ ὅτι ἡ σημειολογία τοῦ ὄρου εἶναι καθαρά Ρωμαΐικη, δηλαδή ὅτι ἀναφέρεται στούς ἄρχοντας τῆς Ρωμανίας, (Βυζαντίου) οἱ ὁποῖοι δέν ἔχουν καμμία σχέση μέ τούς Φράγκους βασιλεῖς, μέ τήν φεουδαλιστική ἀντίληψη.

Δεύτερη. Νομίζω ὅτι γιά λόγους ποιμαντικῆς μπορεῖ νά ἀντικατασταθῆ τό “νίκας τοῖς βασιλεῦσιν” μέ τό “νίκας τοῖς εὐσεβέσι”. Ἄλλωστε, μέσα στήν λέξη “εὐσεβέσι” ὑπονοοῦνται καί οἱ ἄρχοντες καί ὁ λαός, κατά τήν προτροπή “ὑπέρ τοῦ εὐσεβοῦς ἠμῶν Ἔθνους”. Ταυτόχρονα ὅμως πρέπει νά εἴμαστε προσεκτικοί στό νά μή ἐντάσσουμε στό μέλλον στήν λατρεία μᾶς τροπάρια καί φράσεις πού ἀναφέρονται σέ κοσμικούς ἄρχοντας, ὅταν μάλιστα γίνεται αὐτό γιά λόγους σκοπιμότητος.

Πάνω ἀπό ὅλα πρέπει καί ἐμεῖς οἱ Κληρικοί νά μήν κρύπτουμε κάτω ἀπό λειτουργικές φράσεις κομματικούς καί πολιτικούς ἤ πολιτειακούς πόθους. Γιατί ἄν συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε αὐτό ἀδιόρατα βγαίνει ἀπό τό ψάλσιμο κάθε τροπαρίου, καί ὁ λαός, ὁ ὁποῖος γνωρίζει τήν νοοτροπία καί συμπεριφορά κάθε Κληρικοῦ, ἀναγνωρίζει τήν πολιτική σκοπιμότητά του.

  • Προβολές: 2913