Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: Σκέψεις μετά τήν σύγκληση τῆς Ἱεραρχίας

(Δημοσιεύθηκε στήν ἐφημερίδα “Βῆμα” τῆς 15/11/98. Ἀναδημοσιεύεται ἐδῶ, μέ τίς τρεῖς διορθώσεις:

1. βουλεύεται (ἡ Ἱεραρχία), καί ὄχι βούλεται,
2. αὐτοκρατορικές (οἱ Οἰκουμενικές Σύνοδοι), καί ὄχι αὐτοκαταστροφικές (!) καί
3. στίς ὀντολογικές καί ὑπαρξιακές ἀναζητήσεις, καί ὄχι ὀντολογίες).

Τόν παρελθόντα μήνα (Ὀκτώβριο) συνεκλήθη ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος γιά νά συζητήση καί νά λύση μερικά θέματα τά ὁποῖα ἀπασχόλησαν τήν Ἐκκλησία αὐτήν τήν περίοδο. Εἶναι γνωστές οἱ ἀποφάσεις τίς ὁποῖες ἔλαβε, οἱ ὁποῖες ἔχουν δημοσιοποιηθῆ στόν ἑλληνικό λαό διά τῶν Μέσων Μαζικῆς Ἐνημέρωσης, καί δέν νομίζω ὅτι χρειάζεται νά ἐπανέλθουμε σέ αὐτές. Μόνον θά ἤθελα νά διατυπώσω μερικές σκέψεις, τόσο γιά τήν συγκεκριμένη Σύνοδο τῆς Ἱεραρχίας ὅσο καί γιά τίς Συνόδους πού πρόκειται νά συγκληθοῦν στό προσεχές μέλλον.

Κατ’ ἀρχάς πρέπει νά λεχθῆ αὐτό τό ὁποῖο κατά τήν διάρκεια τῶν ἐργασιῶν τῆς Ἱεραρχίας διατύπωσαν πολιοί Ἱεράρχες, ὅτι ἦταν μιά ἀπό τίς καλύτερες Συνόδους, ἀπό τήν ἄποψη ὅτι ἐπικράτησε εὐπρέπεια καί σοβαρότητα, ἄν ἑξαιρέση κανείς μεμονωμένες περιπτώσεις. Αὐτό νομίζω ὀφειλόταν σέ τρεῖς βασικούς παράγοντες. Πρώτον, στήν παρουσία τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ. Χριστοδούλου, ὁ ὁποῖος χειριζόταν τά θέματα μέ ἔξυπνο τρόπο καί δέν ἄφηνε νά ὀξυνθῆ ἡ ἀτμόσφαιρα. Ἀκόμη σέ δύσκολες περιστάσεις ἐνήργησε μέ διακριτικό τρόπο, ὥστε νά ἐκτονωθῆ ἡ κατάσταση. Δεύτερον, ὀφειλόταν στήν παρουσία πολιῶν Ἱεραρχῶν μέ πείρα καί γνώση, οἱ ὁποῖοι μέ τίς παρεμβάσεις τούς συνετέλεσαν στό νά ἐπικρατήση σοβαρότητα καί εὐπρέπεια. Καί τρίτον, στήν παρουσία νέων Ἱεραρχῶν, οἱ ὁποῖοι ἔδειξαν σεβασμό στό συνοδικό σύστημα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί ἐκδήλωσαν τήν διάθεσή τους νά μή συνεχίσουν μερικές ἀρνητικές καταστάσεις τοῦ παρελθόντος. Γιατί, πράγματι, ἐνῶ εἶναι ἀπαραίτητη ἡ διατύπωση κάθε σκέψεως καί ἀπόψεως, ἐν τούτοις ὁ τρόπος τῆς ἐκφορᾶς τοῦ λόγου πρέπει νά εἶναι ὁ ἐνδεδειγμένος σέ ἐκκλησιαστικούς ἄνδρας.

Ὅπως ἀνέφερα προηγουμένως, ἡ θεματολογία τῆς πρόσφατης Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας ἦταν σημαντική, γιατί ἀναφερόταν σέ σύγχρονα θέματα πού ἀπησχόλησαν τήν Ἐκκλησία. Καί, βέβαια, ἦταν ἡ πρώτη Σύνοδος Ἱεραρχίας, μετά τήν ἐκλογή τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν κ. Χριστοδούλου στόν περιλάλητο θρόνο τῶν Ἀθηνῶν καί στήν Προεδρία τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, καί ἦταν ἑπόμενον νά προταθοῦν τά θέματα αὐτά γιά νά βροῦν τίς λύσεις τους. Ὅμως, νομίζω, ὅτι ἡ μέλλουσα νά συγκληθῆ Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος πρέπει νά ἀπασχοληθῆ μέ θέματα σοβαρότερα, οὐσιαστικότερα καί θεολογικότερα.

* * *

Εἶναι γνωστόν ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος εἶναι αὐτοκέφαλη, ὁπότε ἐνεργεῖ καί βουλεύεται ὡς μία Τοπική Σύνοδος. Αὐτό σημαίνει ὅτι πρέπει νά ἀντιμετωπίζη ὅλα τα ἐκρεμούντα ζητήματα πού ἀναφύονται στήν δικαιοδοσία της καί νά προσπαθῆ μέ θεολογικό λόγο νά τά ἐπιλύη. Ἐπίσης, εἶναι γνωστόν ὅτι οἱ Τοπικές Σύνοδοι ἀποτελοῦν τήν βάση τῆς διοικήσεως τῶν Ἐκκλησιῶν, ἐνῶ οἱ Οἰκουμενικές Σύνοδοι ἐπιλύουν γενικότερα θέματα, τά ὁποῖα βέβαια εἶχαν ἀντιμετωπισθῆ προηγουμένως ἀπό τίς Τοπικές Συνόδους, καί αὐτό ἔγινε ὥστε οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, σύμφωνα μέ τό Ρωμαϊκό δίκαιο, νά ἀποκτήσουν καθολική ἰσχύ στό Ρωμαϊκό Κράτος. Γι’ αὐτό καί οἱ Οἰκουμενικές Σύνοδοι, ὅπως λέγει ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, λέγονται αὐτοκρατορικές. Καί βέβαια, ἡ ὅλη ἐκκλησιαστική ζωή εἶναι μία διαρκῆς Σύνοδος, καθώς ἐπίσης ἡ Τοπική Σύνοδος πρέπει νά ἐκφράζη τήν θεολογία καί τήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας.

Νομίζω, λοιπόν, ὅτι ἡ θεματολογία τῶν Τοπικῶν Συνόδων τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, γιά νά συντονίζεται στήν προοπτική καί τήν ἐκκλησιολογική δομή τῶν Τοπικῶν Ἐπαρχιακῶν Συνόδων, πρέπει νά δίδη τήν μαρτυρία τῆς πίστεως, νά εἶναι ὁμολογιακή, καί, βέβαια, νά ἀντιμετωπίζη ὅλα τα προβλήματα πού ἀναφύονται μέ ὀρθόδοξο θεολογικό τρόπο. Πρέπει νά ἀσχολῆται μέ θέματα ὀρθοδόξου ὁμολογίας, ἀναφορικά μέ τίς σύγχρονες ἐκκλησιολογικές παρεκκλίσεις, μέ θέματα ὀργανωτικά καί ποιμαντικά, καί, βέβαια, ὅλα αὐτά πρέπει νά ἀντιμετωπίζωνται μέσα ἀπό τήν ὀρθόδοξη θεολογική προοπτική. Γιατί ἄν ἡ κάθε Τοπική Σύνοδος δέν συντονίζεται στήν θεολογία τῶν Τοπικῶν Συνόδων, τότε εἶναι ἐκκοσμικευμένη.

* * *

Μέσα στήν προοπτική αὐτή θά ἤθελα νά ὑπογραμμίσω τέσσερεις μεγάλες κατηγορίες θεμάτων, τά ὁποῖα πρέπει νά γίνωνται ἀντικείμενο συζητήσεων στίς Συνόδους τῆς Ἱεραρχίας.

1. Εἶναι τά λεγόμενα δογματικά θέματα. Καί εἶναι γνωστόν ὅτι τά δόγματα δέν εἶναι μεταφυσικά σχήματα, ἀλλά τά ὅρια τῆς ζωῆς καί τοῦ θανάτου, τά πλαίσια τῆς θεραπείας ἤ τῆς ἀσθενείας τῶν ἀνθρώπων. Νομίζω ὅτι στήν ἐποχή μας, ἐκτός ἀπό τό Χριστολογικό, ἀναγκαία εἶναι ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ ἐκκλησιολογικοῦ ζητήματος. Πρόκειται γιά τήν ὁριοθέτηση τῆς Ἐκκλησίας, γιά τίς παρεκκλίσεις ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησιολογία, γιά τούς Διαλόγους μέ τίς ἄλλες Ὁμολογίες καί Θρησκεῖες. Σήμερα γίνονται πολλοί Διάλογοι τῆς Ἐκκλησίας μας μέ ἄλλες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, μέ ἄλλες Ὁμολογίες καί ἄλλες Θρησκεῖες. Εἶναι δυνατόν ἡ Ἱεραρχία νά μήν ἐνημερώνεται, οἱ Ἱεράρχες νά μήν ἐκφράζουν τίς ἀπόψεις τους καί νά μή καθορίζουν τήν στάση τούς ἀπέναντί σε αὐτές; Καθώς ἐπίσης εἶναι δυνατόν ὁ λαός νά παραμένη στήν ἄγνοια, νά μήν ἐνημερώνεται ἐπαρκῶς;

2. Ὁ καθορισμός καί ἡ ἐνεργοποίηση τοῦ συνοδικοῦ συστήματος τῆς Ἐκκλησίας. Ὅταν κάνουμε λόγο γιά συνοδικό σύστημα ἐννοοῦμε τό ἱεραρχικό πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας, πού σημαίνει τόν συντονισμό καί τήν συνεργασία ὅλων των χαρισμάτων, σέ ἐπίπεδο Ἱεραρχίας, Μητροπόλεων καί Ἱερῶν Ναῶν, ἔξω ἀπό κληρικαλισμούς, λαϊκοκρατίες καί λαϊκισμούς. Αὐτό σημαίνει ὅτι τό συνοδικό σύστημα δέν εἶναι ἕνας κατεστημένος θεσμός, κατά μίμησιν ἄλλων ἀνθρωποκεντρικῶν ὀργανώσεων, ἀλλά ἕνας χαρισματικός “θεσμός”. Αὐτή δέ ἡ ἐνεργοποίηση τῶν χαρισμάτων δέν εἶναι θέμα ἁπλῶν συνελεύσεων, ἀλλά πρωτίστως σεβασμός στήν ἐσωτερική δομή καί τήν ἐσωτερική ζωήρρυτη φλέβα τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως.

3. Ἡ ἐπικράτηση τῆς κανονικῆς εὐταξίας. Πρέπει νά ἐξετάζωνται ἐπισταμένως τό πνεῦμα καί τό γράμμα τῶν ἱερῶν Κανόνων, καί νά ἐρμηνεύωνται οἱ ἱεροί Κανόνες μέσα ἀπό τήν ὀρθόδοξη ἐκκλησιολογία. Εἶναι γνωστόν ὅτι τό πνεῦμα τῶν ἱερῶν Κανόνων ἀποβλέπει στήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καί τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Ἑπομένως, ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καί ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὁ ἀπώτερος σκοπός τῶν ἱερῶν Κανόνων, οἱ ὁποῖοι μέσα ἀπό αὐτήν τήν προοπτική ἀποκλείουν τόσο τόν ἀντινομισμό ὅσο καί τήν ἐκνομίκευση τῆς πνευματικῆς ζωῆς.

4. Ἡ ἀντιμετώπιση τῶν συγχρόνων ποιμαντικῶν προβλημάτων, πού ἔχουν σχέση μέ τίς ἡλικίες τῶν ἀνθρώπων, τούς διαφόρους τρόπους ζωῆς, τά σύγχρονα ἐπαγγέλματα, καί τήν σύγχρονη ἐκκοσμικευμένη κοινωνία. Πρόκειται γιά θέματα πού ἀναφέρονται στίς ὀντολογικές καί ὑπαρξιακές ἀναζητήσεις τῶν ἀνθρώπων, στόν πολιτιστικό ἐκσυγχρονισμό καί τόν ἐκκλησιολογικό ἀποχρωματισμό τῆς κοινωνίας μας, τά ναρκωτικά, τό AIDS κλπ. Καί τά θέματα αὐτά πρέπει νά ἀντιμετωπίζωνται κυρίως θεολογικά καί ἐκκλησιολογικά, διότι ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι Κράτος - Πολιτεία, ἀλλά Σῶμα Χριστοῦ καί κοινωνία θεώσεως. Πρέπει μέ κάθε θυσία νά ἀποφεύγεται ἡ βατικανοποιημένη καί προτεσταντίζουσα θεώρηση τῆς ποιμαντικῆς. Αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ ποιμαντική διακονία δέν εἶναι θέμα ἰδεολογικῶν ἀρχῶν, ἀλλά προσωπικῆς ποιμαντικῆς προσεγγίσεως τῶν ἀνθρώπων μέσα ἀπό τήν προοπτική της ἐσχατολογίας.

Ἑπομένως, τά βασικά θέματα μέ τά ὁποῖα πρέπει νά ἀπασχολοῦνται οἱ Σύνοδοι τῆς Ἱεραρχίας εἶναι ἐκεῖνα πού ἔχουν σχέση μέ τό δόγμα καί κυρίως τήν Ἐκκλησιολογία, τό ὀρθόδοξο συνοδικό σύστημα σέ ὅλες τίς ἐκφράσεις του, τήν κανονική εὐταξία τῆς Ἐκκλησίας καί τήν ποιμαντική των συγχρόνων προβλημάτων, καί ὄχι μέ θέματα πού σχετίζονται μέ τήν ἐξωτερική διάσταση τῆς Ἐκκλησίας. Μᾶς ἐνδιαφέρει τό μυστήριο τῆς θείας Οἰκονομίας καί ὄχι τά οἰκονομικά, μᾶς ἀπασχολεῖ ἡ σωτηρία τοῦ προσώπου καί ὄχι ἡ μαζική θεατρική ἐνημέρωση.

* * *

Βέβαια, μιά τέτοια ἀντιμετώπιση τῶν θεμάτων προϋποθέτει ὕπαρξη Ἐπισκόπων μέ θεολογική γνώση, μέ πατερική δογματική συνείδηση, ἀφοῦ οἱ Πατέρες ἔδωσαν ἀξία στίς Συνόδους καί ὄχι τό ἀντίθετο. Πράγματι, δέν εἶναι ἡ Σύνοδος πού ἀναδεικνύει τούς Πατέρας, ἀλλά οἱ Πατέρες εἶναι ἐκεῖνοι πού κάνουν μιά Σύνοδο νά εἶναι Ὀρθόδοξη καί ὄχι “ληστρική”. Καί αὐτό εἶναι ἕνα μεγάλο πρόβλημα, γιατί, ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός Μητροπολίτης Σερβίων καί Κοζάνης κυρός Διονύσιος, πολλοί σύγχρονοι Ἀρχιερεῖς κατέχουν πολλές γνώσεις, γνωρίζουν νομικά, ἱστορικά, φιλοσοφικά θέματα, ἀλλά δέν γνωρίζουν τήν “παπαδική”, καί ἐννοοῦσε δέν γνωρίζουν τήν ὀρθόδοξη θεολογία, στήν οὐσιαστική της διάσταση. Μιά Σύνοδος χωρίς θεολογία ὁμοιάζει μέ Βουλή καί ὄχι μέ Τοπική Σύνοδο.

Ἐλπίζω ὅτι μέ τήν πείρα τῶν πολιῶν καί σοφῶν Γερόντων Ἀρχιερέων καί μέ τούς νέους Ἱεράρχες, τόσο ἡ θεματολογία, ὅσο καί ἡ ἀντιμετώπιση τῶν θεμάτων τῶν μελλουσῶν Συνόδων τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος θά συντονίζωνται στό πνεῦμα καί τήν προοπτική των ἐνδόξων Τοπικῶν Συνόδων τῆς Ἐκκλησίας, ὥστε νά παύση τό φαινόμενο ἡ Σύνοδος τῶν Ἱεραρχῶν νά γίνεται ἀφορμή ἀντεγκλίσεων μεταξύ των Ἐπισκόπων γιά θέματα πού ἀπασχολοῦν τήν σύγχρονη ἐκκοσμικευμένη κοινωνία καί τά ὁποῖα δέν ἐκφράζουν τό ἦθος καί τήν οὐσία τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πολιτεύματος. Καί εἶναι γνωστόν ὅτι ἡ πηγή τοῦ δικαίου τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πολιτεύματος, ὅπως λέγει ὁ Μητροπολίτης Περγάμου κ. Ἰωάννης, δέν ἀνήκει στόν λαό ἀλλά στόν Θεό, καί ἡ πραγμάτωση τοῦ δικαίου αὐτοῦ του πολιτεύματος δέν ἀναφέρεται στήν μένουσα, ἀλλά στήν μέλλουσα πόλη.