Ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου γιά τόν μακαριστό Ἡλείας Γερμανό

Τό Σάββατο 22 Φεβρυαρίου 2025 ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος ὁμίλησε στό Θεολογικό Συνέδριο γιά τόν μακαριστό Μητροπολίτη Ἠλείας Γερμανό Β΄ μέ θέμα: «Οἱ θεολογικές ἀναζητήσεις τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Ἠλείας Γερμανοῦ Β΄, γιά τήν πορεία τῶν θεολογικῶν θεμάτων».

Ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱερόθεος στήν εἰσαγωγή του τόνισε ὅτι ὁ μακαριστός Ἠλείας Γερμανός ἀγαποῦσε τούς θεολόγους τῆς περιφέρειάς του καί μέ τά θεολογικά Συνέδρια πού γίνονταν τόν Φεβρουάριο μήνα ἔδινε τήν εὐκαιρία νά ἀναπτύσσονται διάφορα θεολογικά θέματα σέ σχέση μέ τήν σύγχρονη ἐποχή καί γιά ἐνημέρωση καί γιά ἐνδυνάμωσή τους. Ἀναπτύσσοντας τήν ὁμιλία του παρουσίασε τόσο τά θέματα τῶν Συνεδρίων ὅσο καί τίς εἰσηγήσεις ἀπό τό ἔτος 1983 μέχρι τό ἔτος 2020, δηλαδή 37 χρόνια. Ἀπό τά Συνέδρια αὐτά πέρασαν σχεδόν ὅλοι οἱ καθηγητές τῶν θεολογικῶν Σχολῶν, ἀλλά καί ἄλλων Ἐπιστημῶν. Ἦταν μιά «Ἀνοικτή Θεολογική Σχολή». Ἔπειτα ἐξέθεσε τίς ἐντυπώσεις του ἀπό τά Συνέδρια αὐτά στά ὁποῖα κλήθηκε πολλές φορές νά ὁμιλήση καί τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο τά καθόριζε νά λειτουργοῦν. Κατέκλεισε τήν ὁμιλία του μέ τό συμπέρασμα ὅτι ὁ μακαριστός Ἱεράρχης «ἦταν ἕνας Μητροπολίτης ἐξαιρετικῶν προδιαγραφῶν, μέ θεολογική καί κανονική κατάρτηση μέ ποιμαντική εύαισθησία καί μέ ἀγωνία γιά τήν προσφορά τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας στόν σύγχρονο κόσμο μέ τήν θεολογική καί τήν ὅλη παράδοσή της. Ἦταν ἕνας παραδοσιακός Ἱεράρχης, μέ γνώση τῆς σύγχρονης κοινωνίας μας».

Φωτογραφίες

Οἱ θεολογικές ἀναζητήσεις τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Ἠλείας Γερμανοῦ Β΄ γιά τήν πορεία τῶν θεολογικῶν θεμάτων

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ὁ μακαριστός Μητροπολίτης Ἠλείας Γερμανός Β΄ ἦταν χαρισματοῦχος Ἐπίσκοπος καί Μητροπολίτης μέ πολλά ἐνδιαφέροντα καί ἐνασχολήσεις σέ πολλούς τομεῖς τῆς Ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Δέν ἦταν συνηθισμένος Ἐπίσκοπος. Μπορεῖ κανείς νά ἐντοπίση τήν ποιμαντική του ἀγωνία, τό γνήσιο ἐκκλησιαστικό του φρόνημα, τό λειτουργικό του ἦθος, τήν φιλανθρωπία του, τήν γνώση τοῦ κανονικοῦ καί ἐκκλησιαστικοῦ δικαίου, τήν εὐστροφία του στήν ἐπίλυση διαφόρων ἐκκλησιαστικῶν θεμάτων, τήν ἀγωνιστικότητά του καί πολλά ἄλλα.

Στήν παροῦσα εἰσήγηση θά ἤθελα νά τονίσω τήν προσφορά του στήν ὀρθόδοξη θεολογία, ἀφοῦ ἐνδιαφερόταν γιά θεολογικά ζητήματα. Θεωρῶ ὅτι αὐτό εἶναι ἀπό τά πιό σπάνια ἐνδιαφέροντα τῶν συγχρόνων Κληρικῶν καί Ἐπισκόπων. Μέχρι τό τέλος τοῦ βίου του ἤθελε νά ἀσχολεῖται καί νά μαθαίνη τά διάφορα θεολογικά ρεύματα καί κινήματα πού παρατηροῦνται γενικά στόν ἑλλαδικό χῶρο καί νά διερευνᾶ τήν σχέση τους μέ τήν ὀρθόδοξη θεολογία τῆς Ἐκκλησίας.

Πολύ συχνά μοῦ τηλεφωνοῦσε γιά νά μέ ἐρωτήση γιά κάποιο θεολογικό πρόβλημα πού ἀνέκυπτε ἐκεῖνο τόν καιρό, ζητοῦσε τήν γνώμη μου καί φυσικά διατύπωνε τίς ἀπόψεις του, ἐλέγχοντάς τες ἀπό τά ὅσα ἄκουγε. Ἦταν ἕνας ἀπό τούς Ἀρχιερεῖς πού ἔδειχνε ἐνδιαφέρον γιά θεολογικά θέματα καί παρά τήν διαφορά ἐτῶν στήν ἀρχιερωσύνη σεβόταν τίς θεολογικές ἀπόψεις τῶν νεωτέρων Ἱεραρχῶν. Θεωρῶ ὅτι καί στό σημεῖο αὐτό ἦταν σπάνιος Μητροπολίτης.

Στό παρόν, ὅμως, Συνέδριο θά ἤθελα νά ἀναφερθῶ ἰδιαίτερα στά Θεολογικά Συνέδρια τά ὁποῖα εἶχε καθιερώσει στήν Μητρόπολή του μέ ἀφορμή τήν ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, στά θέματα πού ἐπέλεγε καί τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο τά διηύθυνε, ἀλλά καί στίς θεολογικές του ἀναζητήσεις.

Εἰσαγωγικῶς θά πρέπει νά τονισθῆ ὅτι ἀγαποῦσε τούς θεολόγους τῆς Περιφερείας του, τιμοῦσε τό Παράρτημα τῆς Πανελληνίου Ἑνώσεως Θεολόγων Νομοῦ Ἠλείας, καί ἤθελε νά τούς δίνη τήν δυνατότητα νά ἐκφράζονται θεολογικά καί νά ἐπιμορφώνονται μέ τά νεώτερα θεολογικά θέματα καί προβλήματα πού ἀναφύονταν.

1. Τά θεολογικά θέματα τῶν Συνεδρίων

Τά Θεολογικά Συνέδρια πού καθιέρωσε στήν Ἱερά Μητρόπολή του ἄρχισαν τό ἔτος 1983 καί γίνονταν κάθε χρόνο, ἕως τό 2020, δηλαδή 37 χρόνια. Πέρα ἀπό τά θεολογικά Συνέδρια γιά τούς θεολόγους καθηγητές, διοργάνωνε καί Ἱερατικά Συνέδρια καί Συνάξεις, πάλιν μέ θεολογική θεματολογία, συνδυασμένη μέ τήν ποιμαντική τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου. Ἤθελε ἀκραδάντως ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας νά συνδέεται μέ τήν ποιμαντική, καί ἡ ποιμαντική νά ἀσκῆται θεολογικά.

Ἔθετε ἕνα κεντρικό θεολογικό θέμα τοῦ Συνεδρίου καί καλοῦσε ὡς εἰσηγητές θεολόγους καθηγητές τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν τῶν Ἀθηνῶν καί τῆς Θεσσαλονίκης, ἀλλά καί ἄλλων εἰδικοτήτων ἀπό διαφόρους ἐπιστημονικούς χώρους. Προφανῶς τά θέματα τῶν Συνεδρίων προέρχονταν ἀπό συζητήσεις πού ἔκανε μέ τούς θεολόγους τοῦ Παραρτήματος τῆς Πανελληνίου Ἑνώσεως Θεολόγων Νομοῦ Ἠλείας, γι’ αὐτό καί ἡ θεματολογία τους ἦταν ἐνδιαφέρουσα καί ἐπίκαιρη. Θά κάνω μιά σύντομη ἀναφορά τῶν θεμάτων πού θίγονταν στά Θεολογικά αὐτά Συνέδρια.

Ὁ Ἀρχιμ. Δαμασκηνός Πετράκος, Γραμματεύς τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, Ἱεροκήρυξ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἠλείας καί Ὠλένης, συνεργάτης τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου, στήν Διδακτορική του διατριβή μέ τίτλο «Ἱερά Μητρόπολις Ἠλείας, ἱστορική ἐξέλιξη-σημερινή κατάσταση» (Θεσσαλονίκη 2014), ἀναφέρεται σέ εἰδικό κεφάλαιο καί στά ἐτήσια «Θεολογικά Συμπόσια» ἤ «Σεμινάρια», πού διοργάνωνε ὁ Θρησκευτικός Σύλλογος «Θεία Οἰκοδομή» Ἀμαλιάδος, καί ἀκολούθησαν τά «Θεολογικά Συνέδρια» πού συνδιοργανώνονταν ἀπό τήν Ἱερά Μητρόπολη, τούς θεολόγους τοῦ Παραρτήματος τῆς Πανελληνίου Ἑνώσεως (ΠΕΘ) καί τήν «Θεία Οἰκοδομή».

Ἔτσι, τά «Θεολογικά Συνέδρια», ὡς Συνέδρια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἠλείας μέ τήν συνεργασία μέ τούς προαναφερθέντας, ἔγιναν «θεσμός» ἀπό τόν Φεβρουάριο τοῦ 1983 σέ διήμερο πρόγραμμα κατά τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου σέ χῶρο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως καί τήν πρωία τῆς Κυριακῆς, μετά τήν θεία Λειτουργία, σέ χῶρο τῆς «Θείας Οἰκοδομῆς» στήν Ἀμαλιάδα. Αὐτό δείχνει τό πνεῦμα τῆς συνεργασίας καί ἑνότητος πού διέπνεε τόν μακαριστό Ἱεράρχη. Δέν ἤθελε διασπάσεις στόν εὐαίσθητο ἐκκλησιαστικό χῶρο, ἀλλά ἀπέβλεπε στήν ἑνότητα ὅλων τῶν πνευματικῶν δυνάμεων.

Τά θέματα τῶν Συνεδρίων ἦταν ποικίλα. Θά γίνη μιά ἀπαρρίθμησή τους γιά νά φανῆ ἡ ποικιλία τῶν θεμάτων καί τῶν ὁμιλητῶν, ἀλλά καί τό ἀνήσυχο πνεῦμα τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου:

«Οἱ ἰδεολογικές ζυμώσεις στόν νεώτερον Ἑλληνισμό καί ἡ σύγχρονη ἀποστολή τῆς Ἐκκλησίας» (1983), «Ἐκκλησία καί νεότης» (1984), «Ἡ ἐνοριακή ζωή τῆς Ἐκκλησίας» (1985), «Θεολογία καί Ζωή» (1986), «Θεολογία καί Λόγος τοῦ Θεοῦ» (1987), «Ἡ Παλαιά Διαθήκη» (1988), «Ἁμαρτία καί ἐλευθερία» (1989), «Τά δόγματα σάν δεῖκτες ζωῆς» (1990), «Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καί Μακάριος Κορίνθου, ὁ Νοταρᾶς» (1991), «Χριστιανισμός καί Μαγεία» (1992), «Παράδοση καί ἀνανέωση στήν ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας μας» (1993), «Ἡ γλώσσα τῆς ἐπικοινωνίας τῆς Ἐκκλησίας μέ τόν σύγχρονον κόσμον» (1994), «Ὀρθόδοξος καί Εὐρωπαϊκός πολιτισμός. Μεγέθη ἀλληλοσυμπληρούμενα ἤ ἀλληλοαποκλειόμενα;» (1995), «Ἐπιστήμη καί Θρησκεία στήν ἐποχή μας» (1996), «Ποιμαντική Γάμου καί Οἰκογενείας πρό τῶν πυλῶν τοῦ 21ου αἰώνα» (1997), «Τό σταθερό καί τό μεταβλητό στήν Ὀρθόδοξη Λατρεία» (1998), «Νέες μορφές ἐπικοινωνίας τῆς Ἐκκλησίας μέ τόν κόσμον» (1999), «Ἡ σπουδαιότης τῆς διδασκαλίας τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ στήν ἐποχή μας» (2000), «Ὀρθόδοξη Παράδοση καί Εὐρωπαϊκή Ἕνωση» (2001), «Ἡ Χριστολογία τοῦ ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας» (2002), «Θεός ἀπρόσιτος καί ἀποκαλυπτόμενος» (2003), «Βασικές ἀρχές τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησιολογίας» (2004), «Ἡ Παλαιά Διαθήκη στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία» (2005), «Ἡ Θεοδικία» στήν ἀρχαία Ἑλληνική φιλοσοφία, τήν Εὐρωπαϊκή φιλοσοφία, στά ἐξωχριστιανικά θρησκεύματα καί στήν Ὀρθόδοξη θεολογία» (2006), «Ἡ γυναίκα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία» (2007), «Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ καί ἡ Ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν» (2008), «Ἡ Καινή Διαθήκη, κέντρον τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ σημασία της γιά τόν σύγχρονον κόσμον» (2009), «Ἡ Ἀποκάλυψη στήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας» (2010), «Ἱστορία, Θεολογία καί Γλῶσσα τῆς θείας Λατρείας» (2011), «"Τῇ ἐλπίδι χαίροντες, τῇ θλίψει ὑπομένοντες": Μεταξύ τῶν θλίψεων τοῦ κόσμου καί τῆς χαρᾶς τοῦ Χριστοῦ» (2012), «Θεός καί ἈστροΦυσική» (2013), «Πίστη καί Ἐπιστήμη: Ἀπό τόν ἀντίλογο τῶν Ἑτεροδόξων στόν διάλογο τῶν Ὀρθοδόξων θεολόγων» (2014).

Αὐτά τά στοιχεῖα, μέχρι τό 2014, συμπεριλαμβάνονται στήν διδακτορική διατριβή τοῦ Ἀρχιμ. Δαμασκηνοῦ Πετράκου πού προανέφερα. Μετά τό 2014 συνεχίσθηκαν τά Θεολογικά Συνέδρια καί παρουσιάζω τήν θεματολογία τους, ὅπως μοῦ τήν ἔστειλε καί πάλι ὁ ἴδιος.

«Παιδεία-Διαφωτισμός-Παγκοσμιοποίηση. Ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστική θεώρηση» (2015), «Οἱ Νεομάρτυρες τῆς Γαστούνης, ἅγιοι Χρήστος καί Παναγῆς» (2016), «Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος. 1950 χρόνια ἀπό τό μαρτύριό του» (2017), «Ἡ ὀντολογία τοῦ προσώπου στήν σύγχρονη θεολογία. Οἱ ἀποφάσεις τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου γιά τό πρόσωπον» (2018), «Ἡ προσφορά τοῦ Βυζαντίου (Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας) εἰς τήν θεολογίαν, τάς ἐπιστήμας καί τόν πολιτισμόν (1000 ἔτη ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ Μιχαήλ Ψελλοῦ, Ὑπάτου τῶν Φιλοσόφων καί ἱδρυτοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Κωνσταντινουπόλεως, (1018-2018)» (2019), «Ἡ προσφορά τῆς Ἐκκλησίας στήν Κοινωνία καί τόν Λαό» (2020).

Τό ἑπόμενο ἔτος 2021 εἶχε προγραμματισθῆ τό Θεολογικό Συνέδριο μέ θέμα «Ἡ Ἐκκλησία στόν Ἀγώνα τοῦ 1821», ἀλλά δέν πραγματοποιήθηκε λόγῳ τῆς πανδημίας τοῦ κορωνοϊοῦ καί τό ἔτος 2022 ὁ μακαριστός Ἱεράρχης παραιτήθηκε ἀπό τόν θρόνο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἠλείας καί Ὠλένης καί ἐξελέγη ὁ ἀπό Ὠλένης Ἀθανάσιος, στενός συνεργάτης του καί ἄξιος συνεχιστής τοῦ ἔργου του. Βέβαια, πρέπει νά τονισθῆ ὅτι αὐτή ἡ πράξη του νά παραιτηθῆ καί νά ἐργασθῆ γιά τήν διαδοχή του ἀπό τόν στενό συνεργάτη του, καί ὅτι ἀποσύρθηκε σέ Γηροκομεῖο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς του, δείχνει τό ὑψηλό ἐκκλησιαστικό καί θεολογικό ἦθος του.

Πάντως, μέ τήν ἁπλῆ καί μόνον ἀπαρρίθμηση τῶν θεμάτων πού ἀνεπτύχθηκαν καί συζητήθηκαν στά Θεολογικά Συνέδρια βλέπει κανείς τίς θεολογικές εὐαισθησίες τοῦ μακαριστοῦ Ἱεράρχου, ὁ ὁποῖος μαζί μέ τούς θεολόγους τῆς περιφερείας του ἔκανε ἕνα τέτοιο μεγάλο θεολογικό ἔργο, καθιστώντας τήν Μητρόπολή του μιά Ἀνοικτή Θεολογική Σχολή. Καί ἄν προσθέση κανείς ὅτι στά Συνέδρια αὐτά ἐτέθησαν καί φιλοσοφικά, κοινωνικά, ἐπιστημονικά θέματα, τότε πρόκειται γιά ἕνα Ἀνοικτό Πανεπιστήμιο πού λειτούργησε στήν Μητρόπολή του.

Ἀπό τά θεολογικά αὐτά Συνέδρια πέρασαν καί δίδαξαν σχεδόν ὅλοι οἱ καθηγητές τῶν δύο Θεολογικῶν Σχολῶν, Ἀθηνῶν καί Θεσσαλονίκης, καί καθηγητές ἄλλων Ἀκαδημαϊκῶν Σχολῶν. Μεταξύ τῶν εἰσηγητῶν θά ἀναφέρω μερικά γνωστά ὀνόματα: Βλάσιος Φειδᾶς, π. Γεώργιος Μεταλληνός, Ἠλίας Οἰκονόμου, π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, Γεώργιος Μαντζαρίδης, Διονύσιος Δακουρᾶς, Ἰωάννης Φουντούλης, Μέγας Φαράντος, Εὐάγγελος Θεοδώρου, Μάριος Μπέγζος, Στυλιανός Παπαδόπουλος, Γεώργιος Γαλίτης, Ξενοφών Παπαχαραλάμπους, Μαρίνα Κολοβοπούλου, Νικόλαος Ξιώνης, Παναγιώτης Σκαλτσῆς, Κωνταντῖνος Κορναράκης, Κωνσταντῖνος Νιάρχος, Παναγιώτης Νιάρχος, Ἡρακλῆς Ρεράκης, Κώστας Ζουράρις, Δημήτριος Γόνης, Κωνσταντῖνος Μπελέζος, Μητρ. Ἀβύδου, νῦν Κρήνης Κύριλλος Κατερέλλος κ.ἄ.

Τά Θεολογικά αὐτά Συνέδρια ἦταν μιά μεγάλη προσφορά τοῦ μακαριστοῦ Ἱεράρχου στά Θεολογικά Γράμματα, στά θέματα παιδείας καί τῆς σύγχρονης ζωῆς, στήν θεολογική ἀνάπτυξη τῶν Χριστιανῶν τῆς Περιφερείας του, πράγμα πού δείχνει τίς θεολογικές εὐαισθησίες του. Ἀπό τήν ἀρχή τῆς ἐκλογῆς καί ἐνθρονίσεώς μου, τό 1995, ἄκουγα ἀπό ὅλους τούς θεολόγους γιά τήν σημασία τῶν Θεολογικῶν αὐτῶν Συνεδρίων, πού ἦταν μεγάλο γεγονός στήν Περιφέρειά μας καί τό ἀνέμεναν μέ μεγάλο ἐνδιαφέρον.

2. Οἱ ἐντυπώσεις μου ἀπό τήν συμμετοχή μου στά Συνέδρια

Στά Θεολογικά αὐτά Συνέδρια κλήθηκα τρεῖς φορές γιά νά ἀναπτύξω ἐνδιαφέροντα θέματα πού ἐκεῖνος μοῦ πρότεινε, καί ἑπομένως ἀπέκτησα ἰδία γνώμη γιά τό πῶς διεξάγονταν.

Ὅταν τό 1986, ὡς Ἀρχιμανδρίτης καί Ἱεροκήρυξ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας ἐξέδωσα τό βιβλίο μέ τίτλο «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» καί ὑπότιτλο «Πατερική θεραπευτική ἀγωγή», ἀμέσως μέ προσκάλεσε νά ἀναπτύξω τό θέμα αὐτό στό Θεολογικό Συνέδριο τοῦ Φεβρουαρίου. Διέγνωσε, προφανῶς, τήν ἀξία τῆς ἱερᾶς ἡσυχίας πού ἀναφέρεται στήν θεραπεία τῶν ψυχικῶν ἐνεργειῶν τοῦ ἀνθρώπου γιά νά τήν ἀντιπαραβάλλη μέ τίς σύγχρονες τότε ψυχολογικές τάσεις. Καί αὐτό δείχνει τίς θεολογικές καί ποιμαντικές εὐαισθησίες του.

Νά σημειωθῆ ὅτι ὅταν κατά καιρούς τοῦ ἔστελνα κάποιο βιβλίο μου, ὄχι μόνον μέ εὐχαριστοῦσε ἰδιόχειρα, ἀλλά μοῦ ζητοῦσε νά ἀποστείλω καί κάποιο ἀριθμό ἀντιτύπων γιά τήν πώληση ἀπό τό Βιβλιοπωλεῖο τῆς Μητροπόλεώς του, πράγμα πού ἦταν σπάνιο.

Ὅμως, ὁ τότε Μητροπολίτης Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας νῦν μακαριστός Χρυσόστομος, διάδοχος τοῦ Γέροντός μου ἁγίου Καλλινίκου, ἀρνήθηκε στόν Μητροπολίτη Ἠλείας Γερμανό νά δώση τήν ἄδειά του, πράγμα πού τόν στενοχώρησε πολύ. Τό σημαντικό δέ εἶναι ὅτι μοῦ τηλεφώνησε γιά νά ἐκφράση τήν λύπη του καί μάλιστα μοῦ εἶπε: «Τί κάθεσαι ἐκεῖ ἐπάνω, ἀφοῦ σέ ἐμποδίζει νά ἐργασθῆς;».

Τό ἔτος 2000, ἤδη εἶχα γίνει Μητροπολίτης Ναυπάκτου, μέ προσκάλεσε νά ἀναπτύξω καί τά δύο θέματα τοῦ Θεολογικοῦ Συνεδρίου μέ κεντρικό θέμα του «ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καί ἡ ἐποχή μας» (20-2-2000). Ἡ πρώτη ἀπογευματινή εἰσήγηση ἀναφερόταν στά βιογραφικά τοῦ ἁγίου Γρηγορίου καί ἡ δεύτερη στήν διδασκαλία του μέ βάση τόν ἱερό ἡσυχασμό.

Γνωρίζουμε ὅτι ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἀποτελεῖ πρόκληση γιά τίς ἀπαιτήσεις τῆς σύγχρονης θεολογίας, ἡ ὁποία ἀρέσκεται νά ἀποκαλῆται «μεταπατερική» καί «συναφειακή» καί κινεῖται στόν ἀντίποδα τῆς ἡσυχαστικῆς παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως ἐκφράστηκε ἀπό τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ. Ὅμως, ὁ μακαριστός Ἱεράρχης, ἄν καί εἶχε τελειώσει τήν Θεολογική Σχολή Ἀθηνῶν ὅπου ἡ ἀναφορά στόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ ἦταν σπάνια, καί ὅταν ἀναφέρονταν σέ αὐτόν ὁμιλοῦσαν περιφρονητικά γιά τήν θεολογία πού ἐξέφραζε, ἐν τούτοις ὁ Μητροπολίτης Γερμανός ἤθελε νά μάθη ὁ ἴδιος τήν θεολογία του καί μέ αὐτήν νά ἐκπαιδεύση τούς Κληρικούς καί θεολόγους τῆς Μητροπόλεώς του, δεῖγμα ὑψηλοῦ θεολογικοῦ ἤθους.

Τό ἑπόμενο ἔτος, δηλαδή τό 2001, μέ προσκάλεσε νά ἀναπτύξω τό θέμα «ἡ θεσμική μεταρρύθμιση τῆς Εὐρώπης καί ἡ προσφορά τῆς Ὀρθοδόξου παραδόσεως» (18-2-2001). Γνώριζε ὅτι ζοῦμε σέ ἕνα ἰδιαίτερο περιβάλλον, ἀνήκουμε στόν εὐρωπαϊκό χῶρο καί στά θεσμικά ὄργανα τῆς Εὐρώπης, στά ὁποῖα κυριαρχοῦν οἱ δυτικοί Χριστιανοί (Ρωμαιοκαθολικοί-Προτεστάντες) καί ἤθελε νά πληροφορηθῆ ποιά εἶναι ἡ δυνατότητα τῆς παρέμβασης τῆς Ὀρθοδόξου παραδόσεως στά ὄργανα τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως καί ἡ παρέμβαση τῆς Ὀρθοδόξου θεολογίας στόν Εὐρωπαϊκό χῶρο.

Φαίνεται ὅτι εἶχε διαβάσει ἄρθρο μου μέ τίς ἐντυπώσεις μου ἀπό τήν ἐπίσκεψή μου μέ ὁμάδα ἄλλων ἐπισκεπτῶν, Κληρικῶν καί λαϊκῶν, στίς Βρυξέλλες καί ἤθελε νά ἐνημερώση τούς Κληρικούς καί θεολόγους τῆς Μητροπόλεώς του γιά τό θέμα αὐτό.

Τό ἔτος 2018 μέ προσκάλεσε νά εἰσηγηθῶ στό Θεολογικό Συνέδριο δύο σοβαρά καί ἐπίκαιρα θέματα, ἤτοι: «Ἡ ὀντολογία τοῦ προσώπου στήν σύγχρονη κοινωνία» καί «οἱ ἀποφάσεις τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου γιά τό πρόσωπο».

Ὅπως γνωρίζουμε τό ἔτος 2016 εἶχε πραγματοποιηθῆ ἡ «Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος» στό Κολυμπάρι τῆς Κρήτης, καί στό ὁποῖο εἴχαμε συμμετάσχει καί ἐμεῖς οἱ δύο, πέρα τῶν ἄλλων Ἀρχιερέων, καί στήν ὁποία ἔγινε μία θεολογική συζήτηση γιά τήν ἔννοια τοῦ προσώπου. Ἤδη τό ἔτος 2015-2016 ἤμασταν καί οἱ δύο Συνοδικοί Σύνεδροι στήν Διαρκῆ Ἱερά Σύνοδο καί μέ ἄκουσε νά ἀναπτύσσω τήν σοβαρότητα τοῦ θέματος αὐτοῦ, καί γι’ αὐτό ἤθελε νά ἐνημερώση τούς Κληρικούς καί τούς θεολόγους τῆς Μητροπόλεώς του. Νά σημειωθῆ ὅτι τήν Συνοδική ἐκείνη περίοδο ὁ Μητροπολίτης Γερμανός ἦταν ἀντιπρόεδρος τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου καί μέ τήν ἰδιότητα αὐτήν ἐκπροσώπησε τόν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος τόν Ἰανουάριο 2016 στήν Γενεύη, στήν Σύναξη τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, γιά νά συζητήσουν τήν τελική φάση τῆς Συνόδου αὐτῆς. Καί στήν συνέχεια ἀνέλαβε νά ἐνημερώση τόσο τήν Διαρκῆ Ἱερά Σύνοδο ὅσο καί τήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας μας, μέ εἰδικές Εἰσηγήσεις. Καί μάλιστα ἔπαιξε σημαντικό ρόλο στό νά ἀποφασίση σχετικῶς ἡ Ἐκκλησία μας σέ ὅλα τά θέματα πού θά συζητοῦντο στήν «Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο». Νά προσθέσω τίς εὐχαριστίες μου σέ αὐτόν, διότι στά θέματα πού θά εἰσηγεῖτο ζητοῦσε τήν γνώμη μου καί συνεργασθήκαμε ἄριστα, ἄσχετα ἀπό τό τελικό ἀποτέλεσμα.

Πάντως, τό ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι ἐπειδή τοῦ ἄρεσε ἡ ἐπεξεργασία τοῦ θέματος τοῦ προσώπου πού ἀνέπτυξα στό Θεολογικό Συνέδριο, ἐξέδωσε τίς εἰσηγήσεις αὐτές σέ εἰδικό τεῦχος μέ γενικό τίτλο «τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπου, κατά τούς Πατέρας καί τούς συγχρόνους θεολόγους». Εἶναι χαρακτηριστικός ὁ Πρόλογος πού ἔγραψε γιά τήν ἔκδοση τοῦ τεύχους αὐτοῦ, πού δείχνει καί τόν σκοπό τῶν Συνεδρίων. Γράφει:

«Ἐάν ὁ σοφός Σωκράτης ἔλεγε "γηράσκω ἀεί διδασκόμενος" καί ἡ παιδαγωγική ἐπιστήμη σήμερα ὁμιλεῖ διά τήν διά βίου μάθησι, ὥστε ὅλοι νά μαθαίνουν ὅσα χρειάζονται διά τήν ἀντιμετώπισι τῶν δυσκολιῶν τῆς ζωῆς τους, τοῦτο ἰδιαιτέρως πρέπει νά κάνουμε ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί διά νά μαθαίνουμε τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, πού μᾶς προστατεύει στήν ζωή μας, ἀλλά καί μᾶς ἐνισχύει στήν ἀντιμετώπισι τῶν δυσκολιῶν μας.Αὐτόν τόν σκοπόν ἔχει καί τό ἐτήσιο Θεολογικό Συνέδριο τῆς Μητροπόλεώς μας. Δηλαδή ἐπιδιώκει τήν ἐμπέδωσι ἀλλά καί τήν διεύρυνσι τῶν χριστιανικῶν γνώσεων τοῦ Κλήρου, τῶν Θεολόγων τῆς περιοχῆς μας καί τῶν Χριστιανῶν μας».

Αὐτό φανερώνει ποιός ἦταν ὁ σκοπός τῶν ἐτησίων Θεολογικῶν Συνεδρίων στήν Μητρόπολή του. Οἱ θεολόγοι, Κληρικοί καί λαϊκοί πρέπει νά ἐμπεδώνουν καί νά διευρύνουν τίς χριστιανικές γνώσεις. Συνεχίζει:

«Ἔτσι ἐφέτος ὑπῆρξεν ἰδιαίτερη ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ νά εἶναι εἰσηγητής στό Θεολογικό μας Συνέδριο ὁ γνωστός στήν Ἑλλάδα καί ἐκτός αὐτῆς διά τήν ἰδιαιτέραν θεολογική του κατάρτισι Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί ἁγίου Βλασίου κ. ΙΕΡΟΘΕΟΣ. Διά τοῦτο καί ἀπό τήν θέσιν αὐτήν ἰδιαίτερα τόν εὐχαριστῶ διά τόν κόπον του νά ἔλθη διά δύο ἡμέρες κοντά μας, νά μᾶς εὐλογήση καί νά ἀκούσωμε τόν θεολογικόν του λόγον. Ὅμως θέλω νά τόν εὐχαριστήσω ἀκόμη θερμά καί διότι μᾶς ἔστειλε τά δοκίμια τῶν ὁμιλιῶν του πρός δημοσίευσιν, ὥστε νά λάβουν γνῶσιν αὐτῶν καί νά διδαχθοῦν καί ὅσοι δέν εἶχαν τήν εὐκαιρίαν νά παρευρεθοῦν καί νά τόν ἀκούσουν τίς ἡμέρες τοῦ Συνεδρίου μας. Αὐτά τά κείμενα περιέχονται στόν ἀνά χεῖρας τόμον. Πιστεύω ὅτι ἀπό τήν ἀνάγνωσί τους ὅλοι θά ὠφεληθοῦμε. Τό εὔχομαι ὁλόψυχα».

Θεωρῶ καί αὐτό τό γεγονός σπάνιο γιά Μητροπολίτη, ὅταν σκεφθῆ κανείς τήν καθιερωμένη γενική ἄποψη περί τοῦ προσώπου, πού κατά τήν γνώμη μου ἀποκκλίνει ἀπό τήν Ὀρθόδοξη παράδοση. Ὁ μακαριστός Μητροπολίτης ἦταν ἄλλης κοπῆς Ἱεράρχης!

Πέρα ἀπό τά Θεολογικά Συνέδρια μέ προσκάλεσε νά δώσω διάλεξη στό Πνευματικό Κέντρο τοῦ Δήμου Λεχαινῶν Ἠλείας τήν 10 Ἰουνίου 2007 μέ θέμα: «Ἡ εὐγονική καί εὐθανασιακή νοοτροπία τῆς ἐποχῆς μας». Τόν ἐνδιέφερε τό πῶς ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία ἀντιμετωπίζει τίς προκλήσεις τῆς σύγχρονης Βιοτεχνολογίας. Καί αὐτό δείχνει τό ἀνήσυχο «πνεῦμα» τοῦ μακαριστοῦ Ἱεράρχου.

Ἐπίσης, μέ προσκάλεσε σέ Συνέδριο πού διοργάνωσε ἡ Ἱερά Μητρόπολη Ἠλείας μέ τήν Πανελλήνια Ἕνωση Φυσικῶν, μέ τό Τοπικό Παράρτημα Φυσικῶν Ἠλείας καί μέ τό Τοπικό Παράρτημα Θεολόγων Ἠλείας, τήν 11-1-2009 μέ θέμα τήν σχέση μεταξύ θεολογίας καί ἐπιστήμης. Τό θέμα μου ἦταν: «Τά φυσικά, ἡ μεταφυσική καί ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία», καί ἐκεῖνος τό παρηκολούθησε μέ ἀνύστακτο ἐνδιαφέρον.

Τόν ἐνδιέφεραν τά Βιοηθικά θέματα ὡς πρόκληση ποιμαντικῆς διακονίας καί γι’ αὐτό διοργάνωσε Ἱερατική Σύναξη τῶν Κληρικῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς του μέ θέμα: «Βιοηθική, Μεταμοσχεύσεις, ἐγκεφαλικός θάνατος, παιδιά τοῦ Σωλήνα», πού πραγματοποιήθηκε στίς 4-2-2018 στόν Πύργο Ἠλείας καί μέ κάλεσε ὡς μοναδικό Εἰσηγητή. Μετά τήν εἰσήγηση τοῦ θέματος ἀκολούθησε εὑρύτατη συζήτηση, ὑπεβλήθησαν ἐρωτήσεις καί ἔγινε γόνιμη συζήτηση. Ἐνθυμοῦμαι ὅτι μέ ἄφησε ἀπολύτως ἐλεύθερο νά ἀπαντῶ στίς ἐρωτήσεις τῶν Κληρικῶν του καί δέν ἐπενέβαινε καθόλου, μόνον ἔκανε ἕναν σύντομο πρόλογο καί ἕναν καταληκτικό ἐπίλογο. Νά σημειωθῆ ὅτι συνήθως, ἐκτός ἀπό ἐξαιρέσεις, ἀποφεύγουν νά θίγουν τέτοια ζητήματα, γιατί δημιουργοῦν ἐξάψεις καί ἔντονες συζητήσεις. Ἐκεῖνος ἦταν ἀνοικτός σέ ὅλες τίς προκλήσεις. Ἐπίσης, μέ παρεκάλεσε ἐπιμόνως νά ὀμιλήσω σέ Βιολογικό Συνέδριο πού διοργάνωσε ἡ Διεύθυνση Μέσης Ἐκαπαίδευσης, ἀπό 4-6 Μαΐου 2018, καί νά ἀναπτύξω τίς θέσεις τῆς Ἐκκλησίας ὡς πρός τά βιολογικά θέματα.

3. Διαπιστώσεις

Οἱ ἐντυπώσεις μου ἀπό τά Συνέδρια στά ὁποῖα ἤμουν εἰσηγητής ὑπῆρξαν πολύ θετικές. Κατ’ ἀρχάς, ὁ μακαριστός Ἱεράρχης, ἐνῶ ἦταν «ἡ ψυχή» τῶν Συνεδρίων συμπεριφερόταν ποιμαντικά καί διακριτικά. Δέν προήδρευε ποτέ τῶν Θεολογικῶν Συνεδρίων, ἀλλά καλοῦσε πάντοτε νά προεδρεύουν καθηγητές τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν, κυρίως τῶν Ἀθηνῶν, μαζί μέ ἄλλους καθηγητές καί ὑπευθύνους τοῦ Τοπικοῦ Παραρτήματος τῶν Θεολόγων. Ὁ ἴδιος ἔκανε στήν ἀρχή μιά μικρή, σύντομη καί περιεκτική εἰσήγηση καί ἔπειτα καθόταν στήν θέση τοῦ ἀκροατηρίου, παρακολουθώντας τήν πορεία τοῦ Συνεδρίου καί σπάνια παρενέβαινε γιά νά δώση κάποιες λύσεις, ὅταν ἀναφύονταν σοβαρά θέματα καί ὑπῆρξαν κάποιες διενέξεις. Στίς παρεμβάσεις του ἦταν εὔστροφος, εὐγενής, διακριτικός, πειστικός καί ἀποφασιστικός.

Τά Συνέδρια ἄρχιζαν τό Σάββατο τό ἀπόγευμα. Μετά τήν εἰσήγηση γινόταν πάντοτε δημιουργική συζήτηση, ἀκολουθοῦσε τράπεζα καί διαβαζόταν τό ἀπόδειπνο. Τήν ἑπομένη ἡμέρα, Κυριακή, γινόταν Ἀρχιερατική θεία Λειτουργία, ἀκολουθοῦσε ἡ δεύτερη εἰσήγηση καί συζήτηση, καί τό Συνέδριο ὁλοκληρωνόταν μέ πλούσια τράπεζα, στήν ὁποία ἐπικρατοῦσε εὐχάριστη ἀτμόσφαιρα μέ ψαλμωδίες καί δημοτικά τραγούδια ἀπό τούς θεολόγους Ἱεροψάλτες. Ὁ ἴδιος μέ τήν εὐφυΐα του καί τήν εὐγένειά του διηύθυνε τό ὅλο πρόγραμμα ἀριστουργηματικά.

Γενικά, ὁ μακαριστός Μητροπολίτης Ἠλείας κυρός Γερμανός ἦταν ἕνας Μητροπολίτης ἐξαιρετικῶν προδιαγραφῶν, μέ θεολογική καί κανονική κατάρτιση, μέ ποιμαντική εὐαισθησία καί μέ ἀγωνία γιά τήν προσφορά τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας στόν σύγχρονο κόσμο μέ τήν θεολογία καί τήν ὅλη παράδοσή της. Ἦταν ἕνας παραδοσιακός Ἱεράρχης μέ γνώση τῆς σύγχρονης κοινωνίας μας. Κάποτε ὁ Μητροπολίτης Δωδώνης Χρυσόστομος, ὡς Ζακύνθου εἶπε στήν ἑορτή του, ὅτι καί «ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας μας χρειάζεται τόν Γερμανό της» παραφράζοντας τήν σχετική διαφήμηση!

Πράγματι, ὁ μακαριστός Μητροπολίτης Γερμανός ἦταν σημαντικός καί ἐμβληματικός Ἱεράρχης, πού ἐξέφραζε στήν Ἱεραρχία καί στά Συνοδικά Ὄργανα πάντοτε ἕναν ἐπίκαιρο, ζωντανό θεολογικό λόγο, μέ εὐπρέπεια, εὐγένεια, ἐπιχειρήματα καί ἀποφασιστικότητα. Πάντοτε προετοιμαζόταν μέ ἐπάρκεια καί ἐξέφραζε τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως διατυπώθηκε στίς Οἰκουμενικές καί Τοπικές Συνόδους, μέ τούς ὅρους καί τούς κανόνες τους. Μέ τόν τρόπο αὐτόν ἐτήρησε πλήρως τήν βεβαίωση-ὁμολογία πού ἔδωσε πρό τῆς χειροτονίας του σέ Μητροπολίτη:

«Πρός δέ τούτοις στέργω καί ἀποδέχομαι τάς ἁγίας ἑπτά Οἰκουμενικάς Συνόδους καί τῶν Τοπικῶν, ἅς ἐκεῖναι ἀποδεξάμεναι ἐκύρωσαν ἐπί φυλακῇ τῶν ὀρθοδόξων τῆς Ἐκκλησίας δογμάτων ἀθροισθεῖσαι». Καί: «Πείσομαι δ’ ἐσαεί προθύμως ἐν τοῖς Ἐκκλησιαστικοῖς καί τῇ Ἱερᾷ Συνόδῳ, ὡς ἀνωτάτῃ ἀρχῇ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, σεβόμενος καί τηρῶν τάς δωρηθείσας αὐτῇ προνομοίας πρός καταρτισμόν τε καί στηριγμόν τῆς παρ’ ἡμῖν Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί ἐπιμελήσομαι, ὅση μοι δύναμις περίεστι ὀρθοτομεῖν τόν λόγον τῆς ἀληθείας εἰς δόξαν τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τῆς μιᾶς ὑπερουσίου καί ἀδιαιρέτου Τριάδος, τοῦ ἑνός καί μόνου ἀληθινοῦ Θεοῦ, καί πρός σωτηρίαν τῶν πιστῶν».

Προσωπικῶς τοῦ εἶμαι εὐγνώμων γιά πολλά, ἀλλά κυρίως, διότι μέ βοήθησε μέ τόν τρόπο του σέ δύσκολα ἐκκλησιαστικά ζητήματα πού ἀντιμετώπισα στήν περιφέρειά μου. Πάνω ἀπό ὅλα ἔθετε τό συμφέρον τῆς Ἐκκλησίας, ἔχοντας θεολογικό καί ἐκκλησιαστικό φρόνημα. Αἰωνία ἡ μνήμη τοῦ Μακαριστοῦ Μητροπολίτου Ἠλείας Γερμανοῦ, μέ τίς θεολογικές του ἀναζητήσεις.