Κ. Χολέβα: Οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ τῆς Συρίας καὶ τοῦ Λιβάνου

Κωνσταντίνου Χολέβα – Πολιτικοῦ Ἐπιστήμονος

Ἡ Συρία καὶ ὁ Λίβανος εἶναι χῶρες μὲ πολυθρησκευτικὸ χαρακτῆρα. Ὁ ἐμφύλιος πόλεμος μεταξὺ Χριστιανῶν Μαρωνιτῶν καὶ Μουσουλμάνων, ἀλλὰ καὶ τῶν Μουσουλμάνων μεταξύ τους, ἄρχισε στὸν Λίβανο τὸ 1975. Ἡ χώρα ἀκόμη καὶ σήμερα δυσκολεύεται νὰ εἰρηνεύσει. Στὴ Συρία ὁ ἐμφύλιος μεταξὺ τῆς κυβερνήσεως Ἄσσαντ καὶ τῶν ἀντιπάλων της ἄρχισε τὸ 2011. Ἡ οἰκογένεια Ἄσσαντ, ποὺ ἀνετράπη τὸν Δεκέμβριο 2024, ὑποστηρίχθηκε ἀπὸ τὴ μειονότητα τῶν Ἀλαουιτῶν. Ἡ Τουρκία καὶ σήμερα διατηρεῖ στρατιωτικὴ καὶ πολιτικὴ ἐπιρροὴ στὴ Συρία. Ἡ Ἑλλὰς δικαιοῦται καὶ ὑποχρεοῦται νὰ ἐνδιαφερθεῖ γιὰ τὴν προστασία τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν τῆς περιοχῆς καὶ νὰ πιέσει μὲ κάθε τρόπο γιὰ τὴν εἰρηνικὴ συμβίωση ὅλων τῶν θρησκευτικῶν ὁμάδων στὴ Μέση Ἀνατολή.

Γιὰ καλύτερη κατανόηση τοῦ προβλήματος θὰ καταγράψω πέντε ἐρωτήσεις μὲ τὶς ἀντίστοιχες ἀπαντήσεις

Ποιούς ποιμαίνει τὸ Πατριαρχεῖο Ἀντιοχείας καὶ Πάσης Ἀνατολῆς;

Τὸ Ἑλληνορθόδοξο Πατριαρχεῖο Ἀντιοχείας εἶναι τὸ τρίτο κατὰ τὴν τάξη Πρεσβυγενὲς ἢ Παλαίφατον Πατριαρχεῖο καὶ ποιμαίνει τοὺς Ὀρθοδόξους Χριστιανοὺς τῆς Συρίας, τοῦ Λιβάνου, τῆς ΝΑ Τουρκίας (Ἀλεξανδρέττα, Ἀντιόχεια) καὶ πολλῶν ἄλλων ἀραβικῶν χωρῶν. Στὴν ἱστορικὴ Ἀντιόχεια, ἡ ὁποία ἱδρύθηκε ἀπὸ ἐπιγόνους τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, γιὰ πρώτη φορὰ οἱ πιστοὶ στὸν Χριστὸ ὀνομάσθηκαν Χριστιανοὶ κατὰ τὴν περίοδο τοῦ ἀποστολικοῦ κηρύγματος (Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, ια΄, 26). Τὸ Πατριαρχεῖο εἶχε ἐκεῖ τὴν ἕδρα του μέχρι τά μέσα τοῦ ΙΔ΄ αἰῶνος, ὁπότε καὶ ἀναγκάσθηκε νὰ μεταφερθεῖ στὴ Δαμασκό, σημερινὴ πρωτεύουσα τῆς Συρίας. Στὰ γαλλικὰ ὀνομάζεται Patriarcat Grec Orthodoxe, δηλαδὴ Ἑλληνορθόδοξο Πατριαρχεῖο. Ὁ ὅρος Grec δὲν ἔχει ἔννοια ἐθνολογική, ἀλλὰ πολιτιστική. Ἀπὸ τὸ 1939 ἡ πόλη Ἀντιόχεια (Ἀντάκυα) ἀνήκει στὴν Τουρκία. Ὁ Πατριάρχης Ἀντιοχείας Ἰωάννης Ι΄ ἑδρεύει στὴ Δαμασκό. Τὸ πνευματικό – ἐπιστημονικὸ κέντρο τοῦ Πατριαρχείου εἶναι ἡ Μπελεμέντειος Θεολογικὴ Σχολὴ στὸ ὅρος Μπαλαμὰν τοῦ Λιβάνου.

Ποιά γλῶσσα ὁμιλοῦν καὶ πῶς αὐτοπροσδιορίζονται οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ τῆς Συρίας καὶ τοῦ Λιβάνου;

Ἡ συντριπτικὴ πλειοψηφία τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν τῆς Συρίας καὶ τοῦ Λιβάνου ὁμιλεῖ τὴν ἀραβικὴ γλῶσσα καὶ χρησιμοποιεῖ τὴν ἑλληνικὴ μόνο σὲ περιορισμένη χρήση γιὰ λατρευτικοὺς καὶ λειτουργικοὺς λόγους ἐντὸς τῶν Ναῶν. Οἱ ἴδιοι αὐτοπροσδιορίζονται ὡς Ροὺμ Ὀρτοντόξ, δηλαδὴ Ρωμηοὶ Ὀρθόδοξοι, Βυζαντινοί. Τὸ ὄνομά τους προέρχεται ἀπὸ τὴν ὀνομασία Ρωμανία, ποὺ ἦταν τὸ πραγματικὸ ὄνομα τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Ρωμαῖος- Ρωμηὸς καὶ Ροὺμ (στὰ ἀραβικὰ) σημαίνει ὑπήκοος (τότε) καὶ πολιτιστικὸς κληρονόμος (τώρα) τῆς Κωσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης. Εἶναι, δηλαδή. ὑπερήφανοι φορεῖς καὶ συνεχιστὲς τοῦ ἑλληνορθοδόξου πολιτισμοῦ τῆς Ρωμανίας/ Βυζαντίου. Διάσημος πρόγονός τους εἶναι ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, (Χάνα Μανσοὺρ τὸ κοσμικὸ ὄνομά του), ὁ ὁποῖος ἦταν ἄριστος ὑμνογράφος στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα, ἀλλὰ καὶ ὑπουργὸς στὴν κυβέρνηση τοῦ Ἄραβα Χαλίφη τῆς Δαμασκοῦ. Ἔζησε ἀπὸ τὸ 676 ἕως τὸ 749 μ.Χ.

Εἶναι πιθανὸν νὰ ἔχουν ἑλληνικὴ καταγωγὴ οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ τοῦ Λιβάνου καὶ τῆς Συρίας;

Ὁ διαπρεπὴς ἱστορικὸς τῶν ἀρχῶν τοῦ 20ου αἰῶνος καὶ συνεχιστὴς τοῦ Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου Παῦλος Καρολίδης ἔγραψε τὸ 1909 μία περισπούδαστη μελέτη «Περὶ τῆς ἐθνικῆς καταγωγῆς τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν τῆς Συρίας καὶ τῆς Παλαιστίνης». Ἐκεῖ καταθέτει ἐπιχειρήματα ὑπὲρ τῆς ἑλληνικῆς καταγωγῆς τῶν πληθυσμῶν αὐτῶν, δεδομένου ὅτι στὴ Μέση Ἀνατολὴ ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος ἄφησε ὄχι μόνο τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα καὶ τὸν Ἑλληνιστικὸ πολιτισμό, ἀλλὰ καὶ πολλὲς νέες πόλεις ὅπου κατοίκησαν Μακεδόνες. Ἡ Συρία καὶ μεγάλο μέρος τῆς Μέσης Ἀνατολῆς διοικήθηκε μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Ἀλεξάνδρου ἀπὸ τὴ δυναστεία τῶν Μακεδόνων Σελευκιδῶν, οἱ ὁποῖοι ἵδρυσαν 50 πόλεις καὶ ἔφεραν χιλιάδες Ἕλληνες μετοίκους ἀπὸ τὴ Μακεδονία. Ἤδη στὰ χρόνια τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ὑπῆρχε στὴ Μέση Ἀνατολὴ (κυρίως στὴν Ἰορδανία) ἡ Μακεδονική Δεκάπολις. Πάντως δὲν μποροῦμε μὲ βεβαιότητα νὰ δεχθοῦμε τὴν καταγωγὴ ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν ἀπὸ τοὺς Μακεδόνες τῆς Ἑλληνιστικῆς περιόδου. Τὸ πιθανότερο εἶναι ὅτι κατάγονται ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες καὶ Σύρους Ὀρθοδόξους, ὑπηκόους τοῦ Βυζαντινοῦ κράτους, οἱ ὁποῖοι ἔζησαν ἐκεῖ καὶ πρὶν ἀπὸ τὴν ἀραβικὴ κατάκτηση (μέσα 7ου αἰῶνος) καὶ μετά. Σήμερα τὸ Πατριαρχεῖο Ἀντιοχείας δείχνει τὸν σεβασμό του στὴν ἑλληνιστικὴ περίοδο καὶ στὴν κληρονομιὰ τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου δίνοντας τὸ ὄνομα: Μητρόπολις Βεροίας, Χαλεπίου καὶ Ἀλεξανδρέττας σὲ μία μεγάλη Μητρόπολη μὲ ἕδρα τὸ Χαλέπι. Ἡ Μητρόπολη αὐτὴ ἔχει στενὴ συνεργασία μὲ τὴν Ἱερὰ Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης καὶ Καμπανίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.

Ποιοί εἶναι οἱ δεσμοὶ τῶν Ροὺμ Ὀρτοντὸξ τῆς Συρίας καὶ τοῦ Λιβάνου μὲ τὴν Ἑλλάδα;

Οἱ ἀραβόφωνοι Ὀρθόδοξοι τῆς Συρίας καὶ τοῦ Λιβάνου τιμοῦν τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμὸ τοῦ Βυζαντίου καὶ στὴν Ὀρθόδοξη Θεολογικὴ Σχολή του Μπαλαμὰν μαθαίνουν τὰ Ἀρχαῖα καὶ τὰ Νέα Ἑλληνικά. Πολλοὶ κληρικοί τους, ὅπως καὶ ὁ νῦν Πατριάρχης Ἰωάννης Ι΄, ἔχουν σπουδάσει στὴν Ἀθήνα καὶ στὴ Θεσσαλονίκη καὶ ἔχουν ἀποκτήσει διδακτορικοὺς τίτλους. Οἱ ἱστορικοὶ δεσμοὶ ὁδήγησαν τὶς ἐπαναστατικὲς κυβερνήσεις τῶν Ἑλλήνων νὰ ξεσηκώσουν τοὺς ἀδελφικοὺς αὐτοὺς πληθυσμοὺς κατὰ τῶν Ὀθωμανῶν καὶ ἔστειλαν τὸ 1826 τον Κριεζώτη, τὸν Χατζημιχάλη Νταλιάνη καὶ τὸν Βάσο Μαυροβουνιώτη μὲ ἔνοπλα σώματα στὸν Λίβανο. Οἱ Ὀρθόδοξοι τῆς περιοχῆς ἀποφάσισαν νὰ μὴν ἐξεγερθοῦν λόγῳ τῆς παρουσίας πολυαρίθμου τουρκικοῦ στρατοῦ. Σήμερα χρειάζονται τὴν παντοειδῆ στήριξή μας, διότι ἡ κατάσταση εἶναι τεταμένη. Εἰδικὰ στὴ Συρία συνεχίζονται οἱ συγκρούσεις μεταξὺ ἐνόπλων ὁμάδων. Προτείνω ἡ Ἑλλὰς νὰ διακηρύξει διεθνῶς καὶ ἐπισήμως ὅτι ἀναλαμβάνει τὴν προστασία τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν Συρίας καὶ Λιβάνου (ἀραβοφώνων καὶ ἑλληνοφώνων) λόγῳ τῶν στενῶν θρησκευτικῶν, πολιτιστικῶν καὶ ἱστορικῶν δεσμῶν. Ὅπως ἐνδιαφερόμαστε γιὰ τοὺς βυζαντινοὺς Ναοὺς ποὺ γίνονται τζαμιά, ἔτσι πρέπει νὰ ἐνδιαφερθοῦμε καὶ γιὰ τὴ διάσωση καὶ εἰρηνικὴ διαβίωση τῶν συγκληρονόμων τοῦ βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ, δηλαδὴ τῶν Ροὺμ Ὀρτοντὸξ τῆς Συρίας, τοῦ Λιβάνου καὶ ἄλλων χωρῶν.

Ποιές ἄλλες θρησκευτικὲς κοινότητες ὑπάρχουν στὶς δύο αὐτὲς χῶρες;

Στὴ Συρία πλειοψηφοῦν οἱ Μουσουλμᾶνοι Σουνίτες. Ὑπάρχουν καὶ οἱ Μουσουλμᾶνοι Ἀλαουίτες, συγγενεῖς μὲ τοὺς Ἀλεβῆδες τῆς Τουρκίας, οἱ Κοῦρδοι, οἱ Δροῦζοι, οἱ Χριστιανοὶ Μονοφυσίτες (Συροϊακωβίτες), οἱ Ρωμαιοκαθολικοι, οἱ Μελχίτες – Οὐνῖτες, καὶ ἄλλες μικρότερες ὁμάδες. Στὸν Λίβανο βάσει τοῦ Συντάγματος, τὸ ὁποῖο συνέταξαν οἱ Γάλλοι στὴ διάρκεια τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ὁ Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας εἶναι πάντα Μαρωνίτης (κοινότητα Χριστιανῶν Μονοθελητῶν ὑπὸ τὴν προστασία τῆς Γαλλίας καὶ τοῦ Πάπα), ὁ Πρωθυπουργὸς Μουσουλμᾶνος Σουνίτης, ὁ Πρόεδρος τῆς Βουλῆς Μουσουλμᾶνος Σιίτης, ἕνας Ἀντιπρόεδρος τῆς Κυβερνήσεως ἢ ὁ Ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν εἶναι Χριστιανὸς Ὀρθόδοξος, ἐνῷ ὑπάρχουν καὶ οἱ κοινότητες τῶν Δρούζων, τῶν Ἀρμενίων, τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν κ.ἄ. Στὴ χώρα ζοῦν καὶ πολλοὶ Παλαιστίνιοι πρόσφυγες.

Γιὰ τὴν κατανόηση τῶν ἱστορικῶν γεγονότων σημειώνω ὅτι ἡ περιοχὴ μέχρι τὸ 1918 εἶχε κατακτηθεῖ ἀπὸ τὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία. Ἀπὸ τὸ 1919 μέχρι τὸ 1946 διοικήθηκε ἀπὸ τὴ Γαλλία μὲ καθεστὼς Ἐντολῆς τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν. Ὁ Λίβανος ἀποτέλεσε ξεχωριστὸ κράτος τὸ 1943. Ἡ ἑλληνιστικὴ καὶ βυζαντινὴ πολιτιστικὴ παρουσία στὴ Συρία καὶ στὸν Λίβανο εἶναι ἔντονη, ὄχι μονο μὲ τὴ διαχρονικὴ μαρτυρία τῶν Ροὺμ Ὀρτοντόξ, ἀλλὰ καὶ μὲ τὰ πάμπολλα διάσπαρτα μνημεῖα ποὺ κάνουν ὑπερήφανο κάθε Ἕλληνα ἐπισκέπτη.