Skip to main content

Κύριο θέμα: Ἡ ἱστορικὴ μνήμη - Σέρβοι καὶ Κοσσυφοπέδιο

Στό τεῦχος αὐτό τῆς “Παρέμβασης” δημοσιεύουμε κατ’ ἐξαίρεση καί λόγω ἐπικαιρότητας ὡς κύριο θέμα τό περισπούδαστο ἄρθρο τοῦ ἀναπλ. καθηγητού τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κ. Δημητρίου Β. Γόνη, τό ὁποῖο δημοσιεύθηκε στό περιοδικό “Ἀναπλασις”, τεῦχος 381. Τό ἄρθρο δίνει βαρύτητα στό ἱστορικό στοιχεῖο τῆς ὑποθέσεως τό ὁποῖο εἶχε παραθεωρηθεῖ στίς διάφορες συζητήσεις γύρω ἀπό τό θέμα αὐτό.

Ὅταν ἡ ἐπικαιρότητα σέ προκαλεῖ καί προσκαλεῖ νά γράψης κάτι, δέν σημαίνει πῶς πρέπει ν’ ἀκοῦς πάντοτε τήν φωνή της καί νά τῆς ἁπαντάς θετικά. Μπορεῖς καί ὀφείλεις νά τῆς λές ἀπό καιρό σέ καιρό τό μεγάλο ὄχι τοῦ Καβάφη. Ὅταν ὅμως σέ προκαλεῖ ἕνας ἄδικος πόλεμος, πού δέν εἶναι... πόλεμος, ἕνας ἀνελέητος βομβαρδισμός ἑνός λαοῦ, τῶν Σέρβων, τότε πρέπει ν’ ἀπαντήσης καταφατικά στήν πρόσκληση. Γιατί ὁ πόλεμος αὐτός ἔχει πολλά θύματα, παιδιά, νέους, γέρους, γυναῖκες καί ἄνδρες, μάχιμους καί ἀμάχους, τήν οἰκονομική ὑποδομή ἑνός λαοῦ καί τό φυσικό περιβάλλον, στρατιωτικούς στόχους ἀλλά καί μνημεῖα πολιτισμοῦ καί λατρείας, στρατιῶτες καί πολίτες, ἐχθρούς καί φίλους. Τά πρῶτα καί μεγαλύτερα πάντως θύματα εἶναι ἡ ἀλήθεια καί ἡ ἱστορική μνήμη, πού κακοποιοῦνται βάναυσα.

Σκοπός τοῦ παρόντος ἄρθρου δέν εἶναι ἡ ἀποκατάσταση τῆς ἀλήθειας. Ποιός ἐνδιαφέρεται ἐξάλλου γιά τήν ἀλήθεια καί ποιός τολμάει νά πῆ τήν ἀλήθεια; Γιά τούς Δυτικούς ἀλήθεια εἶναι ἡ ἀδυσώπητη λογική των ἀριθμῶν καί ἡ δύναμη τῶν ὅπλων. Οἱ Ἀλβανοί τοῦ Κοσσυφοπεδίου ἐκπροσωποῦν τό 90% τοῦ πληθυσμοῦ καί οἱ Σέρβοι τό 10%. Τί χρεία ἔχουμε μαρτύρων; Οἱ Ἀλβανοί πρέπει ν’ ἀποκτήσουν τήν αὐτονομία τους καί μετά ἀπό τρία χρόνια οἱ ἴδιοι μέ δημοψήφισμα θ’ ἀποφασίσουν γιά τήν ὁρισμένη τούς τύχη. Καί ἡ ἀπόφαση τῶν Δυτικῶν γίνεται τελεσίγραφο. Ἤ ἀπαντᾶς θετικά ἤ ταπεινώνεσαι καί συντρίβεσαι! Καί τό τελεσίγραφο γίνεται δεκτό ἀπ’ ὅλους; Ὄχι. Οἱ Σέρβοι, ἀκόμη κι ἐκεῖνοι πού μέχρι χθές ἀμφισβητοῦσαν τόν Μιλόσεβιτς καί τόν θεωροῦσαν αἴτιο τῶν μεγάλων συμφορῶν τοῦ ἔθνους τῶν τελευταίων ἐτῶν, μέ μιά φωνή ἀρνήθηκαν νά ὑπακούσουν στό τελεσίγραφο τῶν νέων Σταυροφόρων καί σταυρωτῶν της Δύσεως. Καί τότε στήν ψυχή κάθε λογικοκρατούμενου ἀνθρώπου ἀνεφύη ἕνα ἤ περισσότερα ἐρωτήματα: Γιατί αὐτή ἡ παράκρουση; Γιατί αὐτή ἡ εὔκολη ἄρνηση ὑπακοῆς πού θά ἔχει τρομερές συνέπειες γιά τό λαό καί τή χώρα; Τί ὤθησε τούς Σέρβους νά πάρουν ἑνωμένοι αὐτή τήν ἀπόφαση; Σ’ αὐτό τό ἐρώτημα θά προσπαθήσω νά δώσω ἀπάντηση κατωτέρω. Τοῦτο δέν σημαίνει ὅτι καί ὁ συντάκτης τοῦ παρόντος ἄρθρου θά ὑπέγραφε τό κείμενο τοῦ Ραμπουγέ. Κι αὐτός δέν θά ἔβαζε τήν ὑπογραφή τοῦ κάτω ἀπό τέτοιο κείμενο.

Γιά νά διευκολύνω τό ἔργο μου, θά θέσω στήν Ἱστορία καί τούς ἱστορικούς ἕνα καινούριο ἐρώτημα: Τί σημαίνει γιά τούς Σέρβους, γιά τόν κάθε Σέρβο, τό Κοσσυφοπέδιο; Καί πιστεύω πῶς ἀβίαστα καί ἡ ἴδια ἡ Ἱστορία καί οἱ Ἑρμηνευτές της θά μοῦ δώσουν τίς ἑξῆς ἀπαντήσεις:

α) Τό Κοσσυφοπέδιο εἶναι σημαντικό κομμάτι τῆς πρώτης ἐγκαταστάσεως τῶν Σέρβων στή χερσόνησο τοῦ Αἵμου. Εἶναι γνωστό ὅτι ἡ ἀρχική ἑστία τῶν Σέρβων δέν βρισκόταν στή χερσόνησό μας. Κατοικοῦσαν κάπου βόρειά του Δουνάβεως, πέρα ἀπό τήν Οὐγγαρία (στό Βοΐκι, γράφει ὁ Κωνσταντῖνος ὁ Πορφυρογέννητος). Στά Βαλκάνια ἐμφανίστηκαν τήν ἐποχή τοῦ αὐτοκράτορα Ἡρακλείου (610-641). Κατ’ ἀρχάς ἐγκαταστάθηκαν στά Σέρβια τῆς Κοζάνης καί ὁριστικά σ’ ἐρημωμένες ἀπό τίς ἐπιδρομές τῶν Ἀβάρων περιοχές τῶν σημερινῶν Κοσσυφοπεδίου, Σερβίας, Μαυροβουνίου, Ἐρζεγοβίνης, Βοσνίας, Δαλματίας. Μ’ ἄλλα λόγια τό Κοσσυφοπέδιο ἀποτελεῖ τό ἀρχικό λίκνο τῶν Σέρβων στά Βαλκάνια.

β) Τό Κοσσυφοπέδιο ὑπῆρξε ἡ ἕδρα τῆς μεγάλης ζουπανίας τῶν Σέρβων. Ἡ διαδικασία τῆς ἐθνογενέσεως τῶν Σέρβων διήρκησε ἀρκετά χρόνια. Συγκροτοῦνταν ἀπό ἀρκετά φύλα καί κάθε φύλο εἶχε τή δική του ἡγεσία. Τήν πολυδιάσπασή τους κατόρθωσε νά θεραπεύση ὁ μέγας ζουπάνος Στέφανος Νεμάνια, πού προΐστατο τῆς ἡγεμονίας τῆς Ράσκας καί εἶχε τήν ἕδρα του στή Ράση. Ἡ Ράση σήμερα δέν σώζεται, ἀλλά ὁ ἀναγνώστης μπορεῖ νά προσδιορίση τά ἴχνη της, ἄν στό σημερινό χάρτη τοῦ Κοσσυφοπεδίου βρεῖ τήν πόλη Νόβι Παχάρ. Ὁ Στέφανος ἐπέτυχε νά συνενώση τούς Σέρβους ὑπό τήν ἐξουσία του καί νά συγκροτήση ἕνα ἑνιαῖο σερβικό κράτος, νά γίνη θεμελιωτής τῆς πρώτης βασιλικῆς δυναστείας τῶν Σέρβων (Νεμανιδῶν).

γ) Τό Κοσσυφοπέδιο ἀποτέλεσε γιά μεγάλο χρονικό διάστημα τήν ἕδρα τῆς πρώτης ἐκκλησιαστικῆς ὀργανώσεως τῶν Σέρβων. Οἱ Σέρβοι ὡς τό 1219 δέν εἶχαν δική τους ἀνεξάρτητη ἐκκλησιαστική ὀργάνωση. Ἐπειδή κατοικοῦσαν στά ὅρια τῆς Ὀρθοδοξίας καί τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Δύσεως, ἐξηρτῶντο ἀπό τρία ἐκκλησιαστικά κέντρα: ἀπό τήν Παλαιά Ρώμη (ἀρχιεπισκοπές Σπαλάτου καί Μπάρ), ἀπό τήν Νέα Ρώμη (Μητρόπολη Δυρραχίου) καί ἀπό τήν ἀρχιεπισκοπή Ἀχρίδας (τέσσερις ἐπισκοπές). Ὅταν μέ τίς ἐνέργειες τοῦ ἁγίου Σάββα τοῦ Σέρβου τό 1219 οἱ Σέρβοι ἀπέκτησαν αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία, τότε ἕδρα τῆς ἀρχιεπισκοπῆς τούς ἔγινε ἡ μονή τῆς Ζήτσας. Ἐπί τοῦ διαδόχου του Σάββα Ἀρσενίου (1233-1263) ἡ ἕδρα μεταφέρθηκε στό Πέκιο (σήμερα Πέτς), μέσα στά ὅρια τοῦ σημερινοῦ Κοσσυφοπεδίου. Καί ἡ ἕδρα ἔμεινε ἐκεῖ ὡς τήν πατριαρχεῖα τοῦ Ἀρσενίου Β’ (1439-1444), ὁπότε καί μετατέθηκε στήν πόλη Σμεντέρεβο. Τό Πέκιο εἶναι συνδεδεμένο μέ ἕνα σωρό ἱστορικές μνῆμες τοῦ παρελθόντος τῶν Σέρβων. Μέ τόν θεσμό τοῦ Πατριάρχη, μέ χρίσεις καί στέψεις βασιλέων καί τσάρων, μέ βασιλικούς γάμους, μέ ἐνθρονίσεις Πατριαρχῶν, μέ τό ἴδιο το ὄνομα τοῦ Πατριάρχου τῆς Σερβίας. Στήν ἐκκλησία τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων (στό Πέκιο) ἀκόμη καί σήμερα ἐνθρονίζονται οἱ Πατριάρχες τῆς σερβικῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι καί στόν τίτλο τούς κουβαλοῦν αὐτή τήν ἀνάμνηση: Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Πεκίου, Μητροπολίτης Βελιγραδίου καί Καρλοβικίου καί Πατριάρχης τῶν Σέρβων.

δ) Στό Κοσσυφοπέδιο καί περί τό Κοσσυφοπέδιο ὑπάρχει ὁ χῶρος τῶν πρώτων μεσαιωνικῶν μνημείων τῶν Σέρβων. Γιά μνημεῖα τῶν εἰδωλολατρῶν Σέρβων δέν μποροῦμε νά ὁμιλοῦμε μέ σοβαρότητα. Τό ὑλικό κατασκευῆς τούς (πιθανότατα ξύλο) καί ἡ μεταστροφή τους στό χριστιανισμό ἀναμφίβολα συνετέλεσε στήν ἐξαφάνισή τους. Ἔτσι τά πρῶτα τους μνημεῖα συνδέονται μέ τήν πίστη τούς τήν χριστιανική. Καί τά μνημεῖα αὐτά δέν εἶναι γι’ αὐτούς μόνο τόποι λατρείας, ἀλλά καί μνημεῖα τέχνης (ἀρχιτεκτονικῆς, ζωγραφικῆς, γλυπτικῆς), μνημεῖα πολιτισμικά, μνημεῖα ἱστορικά, πού συνδέονται μ’ ἔνδοξες στιγμές τοῦ ἔθνους τους, τῶν βασιλέων καί τσάρων (αὐτοκρατόρων) τους, τῶν ἀρχιεπισκόπων καί πατριαρχῶν τους. Γιά ποιά, ἀλήθεια, ἀπό τά μνημεῖα αὐτά νά πρωτομιλήση κανείς; Γιά τό κτιριακό συγκρότημα τοῦ Πατριαρχείου στό Πέκιο, μέ τίς τρεῖς μεγάλες ἐκκλησίες τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, τοῦ Ἁγίου Δημητρίου καί τῆς Παναγίας Ὁδηγητρίας καί τό παρεκκλήσι τοῦ Ἁγίου Νικολάου; Γιά τήν μονή Γκρατσάνιτσα μέ τίς θαυμάσιες τοιχογραφίες (1318), τῆς ὁποίας κτήτορας ὑπῆρξε ὁ κράλης Μιλούτιν καί στήν ὁποία ἐργάστηκαν οἱ περίφημοι βυζαντινοί ζωγράφοι Μιχαήλ Ἀστραπᾶς καί Εὐτύχιος: Γιά τήν μονή Ντέτσανης πού ἀνεγέρθηκε μεταξύ των ἐτῶν 1327 καί 1335 (κτήτορες οἱ βασιλεῖς Στέφανος Γ’ Οὔρεσης καί Στέφανος Ντουσᾶν); Γιά τό πλῆθος ἄλλων ἐκκλησιῶν;

ε) Στό Κοσσυφοπέδιο ἀναδείχθηκαν οἱ πρῶτοι ἐθνικοί Ἅγιοί των Σέρβων. Οἱ Σέρβοι, ἐπειδή ἀσπάστηκαν τό χριστιανισμό πρίν ἀπό τό μεγάλο Σχίσμα (1054), δηλαδή ἐπί τῶν βασιλειῶν τῶν αὐτοκρατόρων Ἡρακλείου (610-641) καί Βασιλείου Ἅ’ (867-886), κληρονόμησαν στό ἁγιολόγιό τους τούς Ἁγίους της Μιᾶς Ἐκκλησίας. Μετά ἀπό ἕνα διάστημα οἱ Σέρβοι ἀπέκτησαν καί τούς πρώτους Ἁγίους τους γένους τους, τόν Ἅγιο Συμεών καί τόν Ἅγιο Σάββα. Καί οἱ ἅγιοι αὐτοί δέν ἦταν τυχαῖοι. Ὁ πρῶτος ὑπῆρξε ὁ πολιτικός τους ἡγέτης καί ἀρχηγέτης τῆς δυναστείας τῶν Νεμανιδῶν καί ὁ δεύτερος ἕνας πρίγκιπας τῆς ἴδιας οἰκογενείας καί ὁ πρῶτος ἀρχιεπίσκοπος τῆς αὐτοκέφαλης Ἐκκλησίας τῆς Σερβίας. Τό γεγονός ὅτι οἱ πρῶτοι Σέρβοι ἅγιοι ἦταν βασιλικῆς καταγωγῆς, εἶναι νομίζω δυνατόν νά ἐξηγήση γιατί οἱ σέρβοι Ὀρθόδοξοι ἔδειξαν τόση ἀδυναμία πρός τούς πολιτικούς καί ἐκκλησιαστικούς τους ἡγέτες καί ἔσπευδαν νά τούς κατατάξουν στή χορεία τῶν Ἁγίων. Ἀπό τόν Στέφανο Νεμάνια ὡς τόν πρίγκιπα Στέφανο Στυλιάνοβιτς (16ος αἰώνας) ἀνακηρύχθηκαν 16 ἅγιοι πολιτικοί ἡγέτες καί ἀπό τόν ἅγιο Σάββα ὡς τόν Γαβριήλ Ἅ’ (ἀρχές 17ου αἰώνα) ἀναδείχθηκαν Ἅγιοι 17 Ἀρχιεπίσκοποι καί Πατριάρχες τῶν Σέρβων. Καί τό ἀξιοπερίεργο: Στό πατριαρχεῖο Πεκίου ὑπάρχει μία τοιχογραφία, στήν ὁποία ἐμφανίζεται τό γενεαλογικό δέντρο τῆς δυναστείας τῶν Νεμανιδῶν καί μάλιστα κατ’ ἀπομίμηση τοῦ γνωστοῦ εἰκονογραφικοῦ θέματος τῆς “ρίζης τοῦ Ἰεσσαί”. Καί τά περισσότερα μέλη τῆς δυναστείας φέρουν φωτοστέφανα Ἁγίων.

στ) Τό Κοσσυφοπέδιο εἶναι οἱ Θερμοπύλες τῶν Σέρβων. Στίς Θερμοπύλες ὑπῆρχαν οἱ Σπαρτιάτες καί Οἱ Θεσπιεῖς. Στό Κοσσυφοπέδιο τά σερβικά καί βοσνιακά στρατεύματα. Στίς Θερμοπύλες ἠγεῖτο ὁ Λεωνίδας, στό Κοσσυφοπέδιο ὁ πρίγκιπας Λάζαρος. Καί οἱ μέν καί οἱ δέ γνώριζαν πῶς οἱ βάρβαροι θά περνοῦσαν, κι ὅμως στάθηκαν ἐκεῖ καί πολέμησαν γενναία. Στήν ἀρχή οἱ Σέρβοι πίστεψαν πῶς εἶχαν τή νίκη στά χέρια τους, ἀφοῦ σκότωσαν ἀκόμη καί τόν σουλτάνο Μουράτ. Τελικά ὅμως οἱ πολυαριθμότεροι Τοῦρκοι, μ’ ἐπικεφαλῆς τόν Βαγιαζίτ, κέρδισαν τή νίκη. Καί ὁ Λάζαρος ἔγινε σύμβολο γιά τούς Σέρβους. Δέν πολέμησε μόνο ἠρωϊκά, ἀλλά καί μαρτύρησε μαζί μέ ὅλους τους αἰχμαλώτους εὐγενεῖς του. Οἱ νεομάρτυρες τῶν Σέρβων ἔχουν ὡς ἀφετηρία τούς τό ἔτος 1389, τή μάχη τοῦ Κοσσυφοπεδίου, δέν περίμεναν τήν Ἅλωση τῆς Πόλης! Ἡ μάχη στό Κοσσυφοπέδιο εἶναι τό κεντρικό γεγονός τῆς μεσαιωνικῆς ἱστορίας τῆς Σερβίας. Ἔτσι τήν ἀξιολόγησαν οἱ Σέρβοι καί ἡ ἰδέα αὐτή ἐπέζησε στή συνείδηση τοῦ λαοῦ.

Αὐτή τή στιγμή τήν ψυχή τοῦ Σέρβου τήν ὠθεῖ, τήν κατευθύνει καί τήν ὁδηγεῖ ἡ ἱστορική καί πολιτισμική μνήμη. Δέν θέλει νά χάση ν’ ἀποκόψει μέ τή θέλησή του καί ν’ ἀποστερηθῆ τήν ἱερή γῆ τῶν προγόνων του, τήν γῆ πού κουβαλάει μέσα της, στήν ἐπιφάνειά της καί στόν ἀέρα πού τήν ἀγκαλιάζει, τό ἱστορικό παρελθόν τῆς φυλῆς του, τίς ρίζες του. Θά τολμήσουν οἱ Νεοσταυροφόροι νά διαπράξουν τό ἀνοσιούργημα;

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ

  • Προβολές: 2895