Skip to main content

Σωτηρίου Δεσπότη: Ὁ Ἀπόστολος Λουκᾶς ὡς ἰατρός καί θεραπευτῆς - Ἰατρική καί θρησκεία

Σωτηρίου Δεσπότη

Ὁ ἄπ. Λουκᾶς εἶναι γνωστός ἀπό τήν συγγραφή δύο μεγάλων σέ ἔκταση βιβλίων τῆς Κ.Δ.: τοῦ κατά Λουκᾶ Εὐαγγελίου καί τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων (52 συνολικά κεφάλαια). Καταγόταν ἀπό τήν Ἀντιόχεια τῆς Συρίας. Ἀσκώντας τό ἐπάγγελμα τοῦ ἰατροῦ κατά τούς χρόνους τοῦ Κλαυδίου (42 μ.Χ.) συνάντησε τόν ἄπ. Παῦλο. Μετά τήν ἐπιστροφή του στόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό κήρυξε τό Εὐαγγέλιο στήν Ἑλλάδα καί ἐκοιμήθη σέ ἡλικία 84 ἐτῶν “δουλεύσας τῷ Χριστῷ ἀπερισπάστως” σύμφωνα μέ τόν ἀρχαῖο πρόλογο τοῦ κατά Λουκᾶν).

Στό παρόν ἄρθρο θά ἐξετασθῆ ἡ προσωπικότητα τοῦ Λουκᾶ, ὑπό τό πρίσμα τῆς ἰατρικῆς τοῦ ἰδιότητος. Ἦταν ὁ ἀγαπητός προσωπικός ἰατρός τοῦ ἄπ. Παύλου (Κόλ. 4:14) καί τόν συνόδευσε ὄχι μόνον στά ὑπερπόντια ταξίδια του, ἀλλά καί στίς δύσκολες ὧρες τῆς φυλάκισής τους (Φιλημ. 24, Β, Τιμ. 4:11). Ὁ Ἕλληνας ἰατρός Λουκᾶς, ὁ μόνος μή Ἰουδαῖος συγγραφέας τῆς Καινῆς Διαθήκης, διέθετε μία πολύπλευρη καί πολυδιάσταστη προσωπικότητα. Ἐντυπωσιάζεται, ὅποιος προσεκτικά μελετήσει τά ἔργα, τά ὁποῖα ἀπέστειλε στόν κράτιστο Θεόφιλο (Πρ. 1:1), μέ τήν ἱστορική ἀκρίβεια, τήν ἄριστη χρήση τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσας καί τήν πλαστικότητα μέ τήν ὁποία περιγράφει τήν ζωή τοῦ Ἰησοῦ, τήν “γέννηση” καί τήν ἐξάπλωση τῆς Ἐκκλησίας, μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στό ἔργο τοῦ ἄπ. Παύλου, τόν ὁποῖο καί στενά “παρακολούθησε μέχρι τοῦ μαρτυρίου” του. Οἱ δύο ὡραιότερες παραβολές τοῦ Καλοῦ Σαμαρείτη (Λκ. 10:30-37) καί τοῦ ἀσώτου υἱοῦ (Λκ. 15:11-32) προέρχονται ἀπό τήν γραφίδα τοῦ Ἕλληνα ἰατροῦ Λουκᾶ. Ἀπό φιλολογικῆς ἀπόψεως δικαίως ἔχει καταταγεῖ στούς κορυφαίους ἱστορικούς της Ἑλληνιστικῆς περιόδου.

Ἐκτός της συγγραφικῆς δεινότητος ὁ ἰατρός Λουκᾶς εἶχε τό τάλαντο τῆς ζωγραφικῆς. Εἰκόνες, τίς ὁποῖες ἱστόρησε ὁ ἴδιος, σώζονται σύμφωνα μέ τήν ἐκκλησιασιτκή παράδοση μέχρι σήμερα. Ἀπό τίς εἰκόνες αὐτές ὁ ἐρευνητής μπορεῖ νά κατανοήση ὅτι ὁ ἰατρός Λουκᾶς δέν ἦταν ἕνας ψυχρός ἀνατόμος τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος, ἀλλά ἕνας εὐαίσθητος καλλιτέχνης, δέκτης τῶν μηνυμάτων τῆς φύσης, θαυμαστῆς των χρωμάτων καί τῆς ποικιλομορφίας πού ἐκπέμπεται ἀπό τόν κόσμο καί τό σύμπαν, προσκυνητής τοῦ ἀληθινά Ὡραίου, τό ὁποῖο σύμφωνα μέ τόν Ντοστογιέφσκι, θά σώση τόν κόσμο.

Ἐκτός της συγγραφικότητος καί τῆς καλλιτεχνικότητος ὁ ἰατρός Λουκᾶς ἦταν πολύ εὐαίσθητος ὅσον ἀφορᾶ τόν ἄνθρωπο καί τά προβλήματά του. Εἶναι ἐντυπωσιακό το ὅτι εἶναι ὁ μοναδικός Εὐαγγελιστής πού ἀσχολεῖται τόσο πολύ στό Εὐαγγέλιό του μέ κοινωνικά προβλήματα (Λκ. 4:18). Ἀντικείμενο τοῦ ἐνδιαφέροντός του εἶναι ὁ πτωχός Λάζαρος (Λκ. 16:20-25), ἡ περιθωριοποιημένη ἕνεκα τῆς φύσης καί τῶν τόσο σωματικῶν καί ψυχολογικῶν προβλημάτων (τά ὁποῖα ἀντιμετώπιζε τή ἐποχή τοῦ Χριστοῦ) γυναίκα (Λκ. 8:43), τά παιδιά (Λκ. 18:16-17), οἱ πόρνες καί οἱ τελῶνες (Λκ. 5:29 κ.ε., 19:1-10). Ἀντικείμενο τῆς ὀξείας κριτικῆς τοῦ ἀντίθετα εἶναι οἱ ἀναίσθητοι στόν ἀνθρώπινο πόνο πλούσιοι (Λκ. 6:20, 12:13-21), οἱ αὐτάρεσκοι καί ὑπερφίαλοι Φαρισαῖοι.

Ἡ εὐαισθησία στή φύση καί τόν συνάνθρωπο ἐξηγεῖ τό τρίτο μεγάλο χάρισμα τοῦ Λουκᾶ. τήν εὐαισθησία τοῦ ἔναντί του Θεοῦ. Ἕνεκα αὐτῆς τῆς ἀγάπης καί ἀναζήτησης γιά τήν ἀνακάλυψη τῆς ὑπερτάτης Σοφίας, ἡ ὁποία δημιούργησε τό τόσο πολύπλοκο καί ἁρμονικό σύμπαν, καί ἰδιαίτερά το συμμετρικότατο σῶμα, ὁ ἰατρός Λουκᾶς δέν δίστασε σέ βάρος ἴσως τῆς ἐπαγγελματικῆς του καριέρας, νά διακινδυνεύση μία Ὀδύσσεια, συνοδεύοντας τόν ἄπ. Παῦλο σέ ταξίδια ὑπερπόντια καί ἐπικίνδυνα. Τό ἴδιο του τό ἔργο χαρακτηρίζεται ἀπό τήν συνεχῆ πορεία γιά τήν ἐξαγγελία τῆς “ὁδοῦ σωτηρίας” (Πράξ. 16:17).

Τήν πολυδιάστατη προσωπικότητα τοῦ Λουκᾶ μποροῦμε νά προσεγγίσουμε, μόνον ἄν κατανοήσουμε ποιός ἦταν ὁ ρόλος τοῦ ἰατροῦ στάχρονια πού προηγήθηκαν καί σέ ἐκεῖνα, πού ἔζησε ὁ ἰατρός ἀπόστολος Λουκᾶς. Στόν διάλογο τοῦ Πλάτωνος “Χαρμίδης” ὁ Σωκράτης θαυμάζει τό κάλλος καί τήν ὀμορφιά τοῦ νέου Χαρμίδη καί προσπαθεῖ νά ἀνακαλύψη ἄν τό κάλλος αὐτό συνοδεύεται ἀπό ἀνάλογη πνευματική καλλιέργεια. Ὁ ἴδιος ὁ νέος Χαρμίδης παραπονεῖται στόν Σωκράτη ὅτι πάσχει ἀπό ἰσχυρούς πονοκεφάλους. Ὁ Σωκράτης λαμβάνοντας ἀφορμή ἀπό τό γεγονός αὐτό, ἀναπτύσσει στούς συνομιλητές τοῦ ποιά ἰατρική ἀγωγή εἶναι ἡ ἀρίστη. Εἶναι ἀδύνατον, σύμφωνα μέ τόν Σωκράτη, νά θεραπεύση κανείς κάποια ἀσθένεια τῶν ὀφθαλμῶν, χωρίς νά ἐρευνήση γενικῶς τήν κατάσταση τοῦ κεφαλιοῦ. Καί ἀδύνατον ἐπίσης νά θεραπεύση κάποια πάθηση τοῦ κεφαλιοῦ, χωρίς νά ἐξετάση ὁλόκληρό το σῶμα. Καί ἀδύνατον νά προσπαθῆ κανείς νά θεραπεύση κάποια ἀσθένεια τοῦ σώματος χωρίς νά διαγνώση ἀπό τί πάσχει ἡ ψυχή! Στήν συνέχεια ὁ Σωκράτης ἀναφέρει πῶς οἱ θράκες ἰατροί ἐφήρμοζαν τήν σφαιρική αὐτή διάγνωση, ἐνῶ οἱ Ἕλληνες ἀντίθετα ἀποτύγχαναν νά διαγνώσουν καί νά θεραπεύσουν ὀρθά τήν ἀνθρωπίνη ἀσθένεια, ἐπειδή ἀκριβῶς ἑστίαζαν τό ἐνδιαφέρον τους στό μερικό ἀντί τοῦ ὁλικοῦ. Ὁ Σωκράτης καταλήγει στό ὅτι ὅταν ἡ ψυχή διαμέσου ἑνός φιλικοῦ καί ὡραίου λόγου θερμανθῆ καί θεραπευθῆ, τότε ὁλόκληρό το σῶμα μαζί μέ τό πάσχον ὄργανο τοῦ σώματος θεραπεύονται. Ὁποιοδήποτε ἰατρικό μέσο καί φάρμακο (ὅπως ἕνα συγκεκριμένο φύλλο πού συνιστοῦσαν οἱ Θράκες ἰατροί γιά νά ἐπιτεθῆ πάνω στό μέτωπο, ὅταν πάσχη ὁ ἀσθενής ἀπό πονοκεφάλους) ἄν δέ συνοδευθῆ ἀπό τόν διάλογο, ἀπό μία θεραπευτική συζήτηση, δέν φέρνει κανένα ἀπολύτως ἀποτέλεσμα.

Ὅπως φαίνεται ἀπό τόν διάλογο αὐτό τοῦ Πλάτωνα, ἀντικείμενο τοῦ ἐνδιαφέροντος καί τῆς προσοχῆς τοῦ ἰατροῦ στήν ἀρχαιότητα δέν ἦταν ἀποκλειστικά ἡ ἐξέταση τοῦ συμπτώματος μιᾶς ὁρισμένης δυσλειτουργίας ἑνός ὀργάνου ἤ μιᾶς περιοχῆς τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος, ἀλλά ἡ δυσλειτουργία ὁλοκλήρου του ἀνθρώπου. Ἡ καρτεσιανή διαίρεση σέ σῶμα καί ψυχή, ἄνθρωπο καί φύση, συνειδητό καί ἀσυνείδητο, ἀπουσίαζε ἀπό τήν λογική της ἀρχαίας ἰατρικῆς. Ἡ ἀσθένεια καί ἡ πάθηση ἑνός ὀργάνου τοῦ σώματος ἀποτελοῦσε τό σύμπτωμα μιᾶς βαθύτερης χαλάρωσης τῆς ἁρμονίας σώματος καί ψυχῆς, ἀνθρώπου καί φύσης, μικρόκοσμου καί μακρόκοσμου, κτίσματος καί Θεοῦ. Γι’ αὐτό καί ἡ ἰατρική ἀγωγή χρησιμοποιοῦσε φυσικά προϊόντα σέ συνδυασμό εἴτε μέ τόν προσωπικό διάλογο, ὅπως ἐφήρμοσε ὁ Ἐμπεδοκλής (492-432 π.Χ.) ἤ μέ τήν μουσική, ὅπως ἀποτυπώθηκε στόν μύθο τοῦ Ὀρφέως καί ἐφήρμοζαν οἱ Πυθαγόρειοι. Αὐτή ἀκριβῶς τήν σφαιρική ἁρμονία προσπαθοῦσαν νά ἐπιτύχουν οἱ σύγχρονοί του Λουκᾶ ἰατροί τοῦ Ἀσκληπιοῦ, εἰσάγοντας τούς ἀσθενεῖς στά ἅγια των Ἁγίων του Ναοῦ τῆς Ἐπιδαύρου ἤ τῆς Περγάμου, σέ ἕνα χῶρο - τμῆμα τοῦ οὐρανοῦ καί τοῦ Παραδείσου στήν γῆ, ἔτσι ὥστε διά τῶν ὀνείρων καί τῆς συμβολικῆς (κυρίως διά τοῦ ὄφεως) ἐμφανίσεως τοῦ θεοῦ νά ἀποκαταστήσουν τήν διαταραγμένη ἑνότητα τοῦ ἐαυτοῦ τους μέ τόν θεό καί νά θεραπευθοῦν. Εἶναι πραγματικά ἄξιες προσεκτικότερης ἐρεύνης οἱ θεραπεῖες παραλυσίας, τύφλωσης καί στειρότητος, οἱ ὁποῖες πραγματοποιήθηκαν στά τεμένη τῆς Ἐπιδαύρου καί τῆς Περγάμου καί ἀποτυπώθηκαν σέ εὐχαριστήρια ἀναθήματα τῶν ἀσθενῶν, τά ὁποῖα ἔφερε στό φῶς ἡ ἀρχαιοελληνική σκαπάνη. Πολύ πρίν ὁ ἄιηη διατυπώσει το ὅτι κυρία αἰτία τῆς νευρώσεως τῶν ἐνηλίκων εἶναι ἡ ἔλλειψη θρησκευτικότητας, οἱ ἀρχαῖοι λαοί ταυτίζοντας τά ἅγια των Ἁγίων μέ τό χῶρο θεραπείας τῆς ἀσθένειας, εἶχαν ἀνακαλύψει τό βαθύτερο αἴτιο τῆς ἀνθρώπινης ἀσθένειας.

Μέ τά παραπάνω δεδομένα μπορεῖ νά κατανοηθῆ τό ἐνδιαφέρον τοῦ Λουκᾶ γιά τήν φύση, τόν ἄνθρωπο καί τόν Θεό. Γράφει χαρακτηριστκά ὁ E.Lienk-Danzig. “Ο Παρακελσος ἰσχυριζόταν ὅτι ὁ ἰατρός προέρχεται ἀπό τόν Θεό. Ἕνα τμῆμα τῆς δύναμης, ἡ ὁποία δημιούργησε τόν οὐρανό καί τήν γῆ, τά ζῶα καί τά φυτά, ὑπάρχει μέσα στούς ἰατρούς. Ἐμεῖς οἱ ἰατροί εἴμαστε οἱ διάκονοι καί οἱ ὑπηρέτες τῆς ζωῆς... Τό νά ἐξετάζης καί νά θεραπεύης ἀποτελεῖ μιά πράξη δημιουργίας, ἔστω κι ἄν ἡ ἰατρική δημιουργία (ἤ καλύτερα ἀνά-δημιουργία) εἶναι σχετική καί ὄχι ἀπόλυτη θεϊκή πράξη, διότι ὁ ἰατρός εἶναι καί παραμένει ἄνθρωπος. Γιά νά δημιουργήσης ὅμως πρέπει νά ἔχης καθαρά χέρια καί καθαρή καρδιά!”. “Ο ἰατρός”, σημειώνει ὁ Drewerman “εἶναι κατ’ οὐσίαν ἱερεύς, μεσίτης καί ἐνδιάμεσός της ἀνθρωπίνης ζωῆς καί τῆς ὄντως αὐτοζωῆς τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι ὁ χορηγός καί ἡ πηγή τῆς ζωῆς. Ἀλλά καί ὁ ἱερεύς εἶναι ἰατρός ἀφοῦ μπορεῖ ὡς φορέας τῆς ὄντως ζωῆς καί τῆς πίστης-ἐμπιστοσύνης, πού μπορεῖ νά ἐμπνεύση πρός τόν Θεό νά ἀποκαταστήση τήν διαταραγμένη ἰσορροπία τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Θεό καί τόν ἴδιο του τόν ἑαυτό καί συνεπῶς νά θεραπεύση. Ἡ διάκριση ἰατροῦ καί ἱερέως ἀποτελεῖ διάκριση τῶν νεωτέρων χρόνων καί ἐπακόλουθό της διάκρισης σώματος καί ψυχῆς, ὑποκειμένου καί ἀντικειμένου, σκέψης (λογικῆς) καί συναισθήματος, συνειδητοῦ καί ἀσυνειδήτου. Ἡ ἰατρική ἔγινε ἄψυχη καί ἡ ποιμαντική ἀπό-κοσμη”.
Εἶναι γεγονός ὅτι ἡ σύγχρονη ἰατρική προσπαθεῖ νά ἀνακαλύψη καί τίς ψυχικές παραμέτρους τῆς ἀσθενείας, ὅπως σημειώνει πάλι ὁ E.Lienk-Danzig “ἡ ἐκ νέου ἀνακάλυψη καί ἀναγνώριση τοῦ παράγοντα “ψυχή” ἀποτελεῖ γιά πολλούς τομεῖς τῆς ἰατρικῆς ἕνα ἐπιπλέον βάρος. Χωρίς αὐτόν τόν παράγοντα θά ἦταν εἰλικρινά τά πράγματα ἀνετότερα. Ἡ ἐμφάνιση αὐτοῦ του παράγοντα εἶναι σίγουρο ὅτι θά κλονίση πολλά ἀκλόνητα δεδομένα τῆς ἐπιστήμης”. Ἀπό τίς θεραπεῖες τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ οἱ ὁποῖες περιγράφονται ἀπό τόν εὐαγγελιστή Λουκᾶ δέν θά ἀσχοληθῶ μέ τόν παράγοντα “θαύμα” καί τήν τεράστια προβληματική του, οὔτε στόν ὑπέρ-φυσικό παράγοντα, ὁ ὁποῖος ἔπαιξε πρωτέυοντα ρόλο τίς ἰάσεις, πού ἐπιτέλεσε ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ἀλλά σέ στοιχεῖα “ἐφηρμοσμένης” ἰατρικῆς.

Ὑπάρχει καταρχήν προσωπική σχέση μεταξύ θεραπευτού καί θεραπευομένου. Συνήθως τῆς θεραπείας προηγεῖται ἕνας διάλογος στόν ὁποῖον ὁ ἀσθενής αἰσθάνεται τήν πραγματική ἀγάπη καί τό ἐνδιαφέρον τοῦ Κυρίου. Ἀναπτύσσεται ἔτσι μιά προσωπική καί ἄμεση σχέση, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ στήν ἀνάπτυξη πίστης - ἐμπιστοσύνης τοῦ ἀσθενοῦς στό πρόσωπο τοῦ Κυρίου. Τό στοιχεῖο αὐτό προκαλεῖ ξεχωριστό ἐνδιαφέρον σήμερα πού ὁ ἰατρός ὁλοένα καί χάνεται πίσω ἀπό τό πλῆθος τῶν διαγνωστικῶν μηχανημάτων καί ἄλλων ἰατρικῶν ὑπολογιστῶν, δημιουργώντας ἔτσι μία ἀπρόσωπη καί ἐμπορική σχέση μέ τόν ἀσθενῆ πελάτη του, ὁ ὁποῖος ἀντί νά λάβη κάποτε ἕνα πραγματικό ζωογόνο λόγο - συμβουλή ἀπό τόν θεράποντα ἰατρό του, λαμβάνει μία συνταγή λήψεως κάποιων χημικῶν ἑνώσεων μέ δυνατότητα καταπράϋνσης ἤ ἀκόμη καί μερικῆς ἴασης τῆς νόσου ἑνός ὀργάνου, ὄχι ὅμως τήν δυνατότητα παροχῆς σφαιρικῆς καί ὁλικῆς θεραπείας.

Δεύτερον, ὁ ἰατρός Λουκᾶς ἐπιμένει στήν θεραπεία ὄχι μόνο του σώματος, ἀλλά καί τῆς ψυχῆς. Ὁ Κύριος “ὁ σαρκικός καί πνευματικός ἰατρός” (Ἐπιστολή Ἰγνατίου πρός Ἐφεσίους, 7, 2) στόχευε ὄχι σέ μιά ψύχ-ἀνάλυση ἡ ὁποία τεμαχίζει τόν ἄνθρωπο σέ ἀκόμη περισσότερα τεμάχια, ἀλλά σέ μία ψυχο-σύνθεση, ἡ ὁποία παρέχεται μέ τήν ἀνεύρεση ἑνός κέντρου ἀναφορᾶς, πού βρίσκεται ὄχι στό μακρινό σύμπαν, ἀλλά στήν καρδιά καί ὄχι τήν λογική του ἀνθρώπου, στόν ἴδιο τόν Θεό καί στήν καρδιά, ὅπου κατοικεῖ ὁ Θεός. Ὁ παράγων “ψυχή”, ὁ ὁποῖος ἀνακαλύφθηκε πάλι πρόσφατα ἀπό τήν ἰατρική ἐπιστήμη καί ὁ τρόπος τῆς θεραπείας του, καθιστᾶ τόν Λουκᾶ καί ὅλη τήν θεολογία τῆς Ὀρθοδοξίας, ἡ ὁποία ἐπικέντρωσε διά τῶν Πατέρων τῆς τήν προσοχή τῆς ὄχι στήν μεταφυσική καί τήν φιλοσοφία, ἀλλά στήν θεραπεία τῆς καρδιᾶς ἀπό τά πάθη καί τοῦ νοῦ ἀπό τούς λογισμούς, ἐπίκαιρα.

Ἐφαρμοσμένη ψυχοσωματική ἰατρική ἐφάρμοσε ὁ Μ. Βασίλειος στά νοσοκομεῖα τῆς Βασιλειάδος. Ὁ Βασίλειος, γνώστης τῆς ἰατρικῆς καί φιλάσθενος ὁ ἴδιος, θεωρεῖ τήν ἰατρική ἐπιστήμη φιλανθρωπία. Ὅπως γράφει ὁ ἴδιος σέ ἐπιστολή του στόν ἀρχίατρο Εὐστάθιο, ὁ ἱκανός ἰατρός “οὗ μέχρι τῶν σωμάτων περιορίζει τῆς ἰατρικῆς τέχνης τήν χάριν, ἀλλά τῶν ψυχικῶν ἀρρωστημάτων ἐπινοεῖ τήν διόρθωσιν” (ἅ.α. 32, 684-685). Στό σημεῖο αὐτό ἀκολουθεῖ τήν Σόφ. Σειράχ: “τίμα ἰατρόν πρός τάς χρείας” (38, 1).

Αὐτό, τό ὁποῖο πιστεύω θά συγκλόνισε τόν ἰατρό Λουκᾶ ἀπό τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, καί τόν ἔκανε νά μυηθῆ στήν νέα διδασκαλία τοῦ Χριστιανισμοῦ δέν ἦταν μόνον ἡ ἀκτινοβολία τοῦ Θεανθρώπινου προσώπου τοῦ Κυρίου, ἀλλά ἐπιπλέον τό ἐνδιαφέρον, ἡ ἀγάπη, ἡ τρυφερότητα, πού ἐπέδειξε ὁ Χριστός στά πρόσωπα ἑνός ἑκάστου τῶν ἀσθενῶν, πού ἐθεράπευσε. Τό ὅτι ὁ Κύριος δέν χρησιμοποίησε μαγικές ρήσεις καί συνταγές, ὅπως γινόταν στίς ἡμέρες του, ἀλλά ἔφθασε στό σημεῖο, ἔστω καί Θεός, ἀγγίζοντας σωματικά τους ἀσθενεῖς (πολλές φορές μέ μεταδοτικές ἀσθένειες), νά σηκώση τόν ἀνθρώπινο πόνο καί νά ἀποκαταστήση τήν ὑγεία ὄχι μόνον τοῦ σώματος, ἀλλά ὁλοκλήρου του ἀνθρώπου. Ἡ παραπάνω μικρή προσέγγιση τοῦ Λουκᾶ ὡς ἰατροῦ, ἴσως συμβάλλει στήν λεπτομερέστερη προσέγγιση τοῦ προσώπου καί τοῦ ἔργου τοῦ ἰδιαιτέρως ἀπό τούς ἰατρούς ἔτσι ὥστε ἡ ἰατρική καί ἡ θεολογία νά βροῦν τόν συνδετικό ἐκεῖνον κρίκο πού τίς συνέδεε ἐπί τόσους αἰῶνες.

(Γιά οἰκονομία χώρου παραλείφθηκαν οἱ σημαντικές παραπομπές καί ὑποσημειώσεις)

  • Προβολές: 2614