Ναυπάκτου κ. Ιεροθέου: Βλαχογιάννης - Παπαδιαμάντης

Τον περασμένο Μάρτιο στήν Αίθουσα εκδηλώσεων του 2ου Δημοτικού Σχολείου πραγματοποιήθηκε τιμητική εκδήλωση για τον Γιάννη Βλαχογιάννη, κατά την οποία το 2ο Δημοτικό Σχολείο Ναυπάκτου έλαβε την ονομασία: “2ο Δημοτικό Σχολείο Ναυπάκτου - Γιάννης Βλαχογιάννης - Επαχτίτης”, όπως είχαμε γράψει σχετικά στο τεύχος 62 της Ε.Π.

Το παρόν κείμενο είναι ο απομαγνητοφωνημένος χαιρετισμός του Σεβασμιωτάτου στην ως άνω εκδήλωση.

***

Ο κ. Θωμάς Παναγιωτόπουλος με αιφνιδίασε, άλλωστε όπως ξέρετε δεν υπήρχε στο πρόγραμμα να ομιλήσω, κατά την λήξη της σημερινής εκδήλωσης.

Ωστόσο την ώρα που ακούγονταν οι εισηγήσεις αισθανόμουν και εγώ ένα πραγματικό δέος απέναντι στον Γιάννη Βλαχογιάννη, γι’ αυτό έκανα διάφορες σκέψεις, τις οποίες θα μου επιτρέψετε να εκφράσω.

Κ. Δήμαρχε, κ. Σχολικέ Σύμβουλε, κ. Προϊστάμενε, κ. Διευθυντά, κ. Εκπαιδευτικοί Λειτουργοί, αγαπητοί μου,

Αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά τον Διευθυντή και τους Δασκάλους του 2ου Δημοτικού Σχολείου Ναυπάκτου και να τους συγχαρώ για την έμπνευση που είχαν να ονομάσουν το Σχολείο σέ: “Γιάννη Βλαχογιάννη - Επαχτίτη”, ο οποίος καταξίωσε τον τόπο και τα ελληνικά γράμματα.

Είναι γεγονός ότι οι λογοτέχνες είναι εκείνοι που ασχολούνται με το πνευματικό μετάλλευμα, αυτό το εσωτερικό στοιχείο της Παράδοσης, και ο Γιάννης Βλαχογιάννης είναι εκείνος, ο οποίος έπιασε τον σφυγμό του κοινωνικού σώματος και ανεκάλυψε όλες εκείνες τις πνευματικές πηγές, παραδοσιακές και πολιτισμικές, του γένους μας. Όποιος διαβάσει τα έργα του καταλαβαίνει την αδάμαστη ελληνική ψυχή όπως ακριβώς έζησε και στον χώρο αυτό με την μείξη των ηπειρώτικων και ρουμελιώτικων στοιχείων. Γι’ αυτό παρουσίασε όλο αυτό το θαυμάσιο έργο.

Μου δίνεται σήμερα η ευκαιρία να σάς ενημερώσω ότι η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, ετοιμάζεται να συγκαλέση ένα επιστημονικό συνέδριο γύρω από τον Παπαδιαμάντη, λόγω του ότι συμπληρώνονται 150 χρόνια από την γέννηση του μεγάλου αυτού λογοτέχνη. Μέσα στα πλαίσια αυτά μου ανέθεσε μια εισήγηση για τον Παπαδιαμάντη και διαβάζοντας τα σχετικά λογοτεχνικά κείμενα που εγράφησαν γι’ αυτόν, όπως του Κωστή Παλαμά, του Παύλου Νιρβάνα, του Γρηγόρη Ξενόπουλου, του Ανδρέα Καρκαβίτσα κ.ά., εντόπισα το πιο εκφραστικό που γράφτηκε για τον Παπαδιαμάντη και αυτό ήταν του Γιάννη Βλαχογιάννη, με τίτλο “Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο άνθρωπος”.

Διαβάζοντας το κείμενο αυτό διεπίστωσα ότι ο Γιάννης Βλαχογιάννης περιγράφει την προσωπικότητα του Παπαδιαμάντη, όπως αυτός την έζησε. Και κάνει τέλεια περιγραφή.

Πρώτα - πρώτα παρουσιάζει όλον τον ψυχικό και εσωτερικό πλούτο του Παπαδιαμάντη και δίνει ακριβή περιγραφή της προσωπικότητός του. Στην συνέχεια, όπως το ξέρετε και από άλλα κείμενα, ο Γιάννης Βλαχογιάννης είναι αυτός που στήριξε τον Παπαδιαμάντη σε περίοδο πραγματικής φτώχειας, μάλιστα ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης αποκαλούσε τον Γιάννη Βλαχογιάννη “προστάτη” του.

Γράφει στο κείμενό του ο Βλαχογιάννης, ότι ο Παπαδιαμάντης ζούσε σε ένα φτωχικό δωμάτιο στού Ψυρή και στην συνέχεια, όπως γράφει, “τόνε σήκωσα με το στανιό” και τον ανέβασε στο δικό του σπίτι στην Δεξαμενή και στην συνέχεια του βρήκε ένα “μικρό - φτηνό δωμάτιο” στο δάσος του Λυκαβηττού.

Σε άλλο σημείο με ωραίο και θαυμάσιο λόγο περιγράφει την φτώχεια του Παπαδιαμάντη και πώς ο ίδιος του έδωσε δυο κείμενα ιστορικά, του Γόρδωνα και του Φίνλεϋ, να τα μεταφράση και μάλιστα γράφει ότι ήταν φοβερό να βλέπη κανείς τα χέρια του Παπαδιαμάντη να έχουν βγάλει κάλους χοντρούς από το γράψιμο και μάλιστα να μεταφράζη, ενώ θα μπορούσε να κάνη ένα πρωτότυπο έργο. Και βέβαια γράφει πώς ο ίδιος του έδωσε χρήματα να πάη στην Σκιάθο, επειδή πεινούσε, αφού σε στιγμές πείνας πήγαινε εκεί. Όμως δεν ανεχώρησε και όταν, μετά από μερικές ημέρες, τον συνάντησε και του είπε “γιατί δεν έφυγε για την Σκιάθο” πήρε την απάντηση “ότι έπρεπε να πληρώση τα βερεσέδια του πρώτα”. Του ξαναδίνει τα ναύλα ο Γιάννης Βλαχογιάννης. Τα περιστατικά αυτά δείχνουν την εσωτερική τους σχέση.

Μνημόνευσε προηγουμένως ο κ. Ζορμπάς το τί είπε ο Παπαδιαμάντης για το πρώτο διήγημα του Βλαχογιάννη “Ο Ξενιτεμός”. Και πραγματικά, παρουσιάζει ο Γιάννης Βλαχογιάννης την συνομιλία που είχε με τον Παπαδιαμάντη. Όταν ο Παπαδιαμάντης κάποτε πήγε στα γραφεία της εφημερίδος, τότε ο Βλαχογιάννης του είπε ότι είχε γράψει ένα διήγημα και θα ήθελε να το διαβάση. Δίστασε ο Παπαδιαμάντης να το πάρη. Και ύστερα είπε:

- Εγώ συνηθίζω να λέω την αλήθεια.

- Μά αυτό θέλω απάντησε ο Βλαχογιάννης.

Και έπειτα από ένα - δύο μήνες συναντήθηκαν κάπου στην Ακρόπολη και ο Παπαδιαμάντης του έδωσε γραπτώς αυτά, που άκουσα πριν από τον κ. Ζορμπά. Στο κείμενό του ο Παπαδιαμάντης, όπως το παρουσιάζει ο Βλαχογιάννης, έγραφε: “ανάγνωσα το διήγημα του Γιάννη - Επαχτίτη “Ο Ξενιτεμός”. Εύρον εν αυτώ συγγραφέα...” και αφήνει αποσιωπητικά. Και σήμερα άκουσα από τον κ. Ζορμπά τί έγραφε παρακάτω. Αυτό δείχνει το ήθος και την εσωτερική δύναμη του Βλαχογιάννη, που δεν κατάγραφε τα τόσα επαινετικά που έγραφε ο Παπαδιαμάντης γι’ αυτόν. Είναι πολύ σημαντικό αυτό για τον Γιάννη Βλαχογιάννη.

Αλλά εξ ίσου σημαντικό είναι που γράφει πώς δούλευε ο Παπαδιαμάντης. Λέει ότι έπαιρνε εικόνες από την κοινωνία με τέλεια παρατηρητικότητα, τις περνούσε μέσα από την μνήμη και την κρίση του και στην συνέχεια τις κατέγραφε σαν να τις υπαγόρευε στον εαυτό του.

Σάς τα είπα αυτά, γιατί νομίζω πώς όταν κανείς σχολιάζη ένα συγγραφέα στην πραγματικότητα αποκαλύπτει τον εαυτό του. Αυτό συνέβη με τον Βλαχογιάννη. Αυτός ο τίτλος “Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο άνθρωπος” ουσιαστικά μπορεί να αποδοθή στον Βλαχογιάννη. Ο τρόπος που εργαζόταν ο Παπαδιαμάντης ήταν παρόμοιος με αυτόν που εργαζόταν ο Βλαχογιάννης. Παίρνει εικόνες από την ζωή, τις εισάγει μέσα του, τις πλάθει ουσιαστικά, γιατί ο κάθε λογοτέχνης και ποιητής είναι δημιουργός, και τις περνάει μέσα από την κρισάρα της μνήμης και της κρίσης του και στην συνέχεια τις γράφει ωσάν να τις υπαγορεύη στον ίδιό του τον εαυτό.

Συγχαίρω για την σημερινή εκδήλωση όλους όσοι ομίλησαν. Βέβαια, χρειάζεται να διαβάσουμε το έργο του Γιάννη Βλαχογιάννη, να γνωρίσουμε τις ρίζες μας, που είναι απαραίτητο να τις έχουμε υπ’ όψη μας και δεν μπορεί κανείς να τις αρνηθή.

Ακούγοντας όλα αυτά που ειπώθηκαν σήμερα είδα, όπως έλεγε ο Έκο, ότι ο άνθρωπος δεν είναι τα γονίδιά του. Βεβαίως, τα γονίδια είναι εκείνα που καθορίζουν βιολογικά τον άνθρωπο, αλλά υπάρχει οπωσδήποτε ένας επηρεασμός από το περιβάλλον, καθώς ο άνθρωπος δεν είναι απλώς τα γονίδια, αλλά είναι αυτό που καθορίζει το πνευματικό και πολιτισμικό άαα, και το οποίο αν κατά κάποιο τρόπο δεν καθορίζη πέρα ως πέρα τον άνθρωπο, ωστόσο κάνει τον άνθρωπο να υπερβαίνη αυτή την εξέλιξη, αυτή την εντελέχεια, που έχουν μέσα τους τα γονίδια.

Θερμά συγχαρητήρια με την ευχή να γνωρίσουμε ακόμα περισσότερο αυτήν την μεγάλη προσωπικότητα του Γιάννη Βλαχογιάννη.

Ο Γ. Βλαχογιάννης για τον Αλ. Παπαδιαμάντη

Το απόσπασμα είναι από την εισήγηση του Σεβ. Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου στην διημερίδα που διοργάνωσε η Ιερά Σύνοδος για τα 150 χρόνια από την γέννηση του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη.

“Πολλοί ασχολήθηκαν με το έργο και το πρόσωπο του Παπαδιαμάντη και είδαν αυτήν την μεγαλωσύνη του ανθρώπου, που εκφραζόταν μέσα στην ταπείνωση και την απλότητά του. Θα ήθελα να αναφερθώ σε δύο Επαχτίτες - Ναυπάκτιους, που έζησαν από κοντά τον Παπαδιαμάντη.

Ο ένας είναι ο Γιάννης Βλαχογιάννης, ο οποίος στο κείμενό του με τίτλο “Αλ. Παπαδιαμάντης-ο άνθρωπος” περιγράφει χαρακτηριστικά τον μεγάλο αυτόν λογοτέχνη. Περιγράφει την φτώχεια του, την τιμιότητά του, που δεν ήθελε να χρωστά. “Μια μόνη φορά και τελευταία μείναν απλήρωτοι ... Τα βερεσέδια τους οι καλοί άνθρωποι τα σβύσανε κι’ είπανε κι ένα συχώριο”. Αυτός που μπορούσε να κάνη πρωτότυπο έργο, έκανε μεταφράσεις για να ζήση. “Ποιός δεν θυμάται εκείνα τα δάκτυλα, που είχανε βγάλει κάλους χοντρούς, βαστώντας την πέννα και γράφοντας; Ο άνθρωπος ο πιο πρωτότυπος ήτανε γραμμένο του να μεταφράζη, να μεταφράζη...”. “Οι γνώμες του, στολισμένες με παρέκβασες πότε στ’ αρχαία γράμματα, πότε στα εκκλησιαστικά, με κομμάτια ή στίχους από τον Όμηρο, τον Οράτιο και την Παλαιά Γραφή και τον Συναξαριστή”. Ήταν σοβαρός και μετρημένος: “τόν πείραζε το άκαιρο ή το απότομο, και καμμιά φορά τον έκανε ν’ αφίσει το φαΐ, συμπάθειο να ζητήσει και να φύγει βιαστικός”. “Ο άνθρωπος αυτός ζούσε αδιαφορώντας τέλεια, αν η κοινωνία των ασήμαντων ή μοχθηρών συγχρόνων του τον αγνοούσε ή τον παρεγνώριζε”. Και ο Γιάννης Βλαχογιάννης κάνει μια πολύ επιτυχημένη κρίση για τον Παπαδιαμάντη, που δείχνει ότι όλα γύρω του τα παρατηρούσε και τα περνούσε μέσα από την εμπειρία του. “Ο Παπαδιαμάντης δούλευε για καιρό μέσ’ στο πλατύτατο πνεύμα του τον κόσμο που παρατηρούσε, τον περνούσε από της μνήμης και της κρίσης του το θαυμαστό μηχανισμό κι ύστερα τον υπαγόρευε, να πω έτσι, στον εαυτό του”.”

Ο Αλ. Παπαδιαμάντης για τον Γ. Βλαχογιάννη

Ο Γιάννης Βλαχογιάννης έγραψε το πρώτο του διήγημα “ο Ξενιτεμός” για τις ανάγκες της “Εφημερίδος”. Το ’γραψε “μέ φλογερή ορμή”. Δεν το έδειξε σε κανέναν, παρά μόνον θέλησε να ζητήση την γνώμη του Παπαδιαμάντη. Και ο κυρ Αλέξανδρος του απάντησε “γλυκά και γλήγορα”: “Εγώ συνηθίζω να λέω την αλήθεια”. “Αυτό θέλω...”, ανταπάντησε ο Βλαχογιάννης.

Μετά από έναν-δύο μήνες ο Παπαδιαμάντης γύρισε το χειρόγραφο στον νεαρό Βλαχογιάννη με το εξής σημείωμα στην πρώτη σελίδα:

“Ανέγνων το επιγραφόμενον “Ο ξενιτεμός” χειρόγραφον του Γιάννου Επαχτίτη. Εύρον δε ου μόνον συγγραφέα, αλλά και θεματοφύλακα εθνικών παραδόσεων. Το έργον μου εφάνη ευγενές, φυσικώτατον και αληθέστατον· ιδίως με συνεκίνησαν αι ηρωϊκαί αναμνήσεις του Σουλίου· συγχαίρω τον συγγραφέα”.