Ποιμαντορικὴ Ἐγκύκλιος - Περὶ τῶν Ἱερῶν Λειψάνων

Πρός τούς

Πανοσιολογιωτάτους Ἱεροκήρυκας καὶ Αἰδεσιμωτάτους Ἐφημερίους,

Προέδρους τῶν Ἐκκλησιαστικῶν Συµβουλίων καί τά λαϊκά µέλη αὐτῶν,

Ἀγαπητοί μου, 

Ἔχετε, πληροφορηθῆ ὅτι, ὅπως ἐπανειλημμένως στό παρελθόν, ἔτσι καί στό παρόν, γίνονται πολλά σχόλια ἀπό τά Μέσα Μαζικῆς Ἐνημέρωσης γύρω ἀπό τά ἱερά λείψανα τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας. Ὑπάρχουν µερικοί πού στέκονται ἀπέναντί τους προτεσταντικά, ἀπορρίπτοντας τήν ἀξία καί τήν σηµασία τους, ὅπως ὑπάρχουν καὶ ἄλλοι πού δέν θέλουν νά βλέπουν τήν θεολογία τῶν λειψάνων. Μὲ τήν Ἐγκύκλιο αὐτή θά ἤθελα νά τονίσω μερικές θεολογικές ἀλήθειες γιά τά ἱερά λείψανα, καθώς ἐπίσης νά ἀντιμετωπίσω καί µερικὰ εὐαίσθητα καί λεπτά ζητήματα πού ἔχουν σχέση μέ τὴν ἔλευση τῶν λειψάνων διαφόρων ἁγίων στίς Ἐνορίες.

Α. 

Κατ' ἀρχήν εἶναι γνωστόν ὅτι τά ἱερά λείψανα τῶν ἁγίων ἀποτελοῦν µεγάλη εὐλογία του Θεοῦ. Ὅταν παρακολουθῆ κανείς ἐγκαίνια Ἱερῶν Ναῶν, θά διαπιστώση ὅτι ὁ ἁγιασμός τῆς Ἁγίας Τραπέζης γίνεται µέ τήν τοποθέτηση λειψάνων ἁγίων μαρτύρων, διότι, ὅπως ἐξηγεῖ θεολογικώτατα ὁ ἱερός Νικόλας Καβάσιλας, «Θεοῦ νεώς (ναός) ἀληθής καί θυσιαστήριον τά ὁστᾶ ταῦτα». 

Δύο εἶναι τά βασικά γνωρίσματα ἑνός ἁγίου. Πρῶτον ἡ θεολογία του καί δεύτερον τά λείψανά του. Δηλαδή, ἡ ἀναγνώριση κάποιου ὡς ἁγίου γίνεται ἀπό τήν θεολογία πού ἔχει καί ἀπό τό κατά πόσον τό σῶμα του ἔγινε λείψανο, πού σημαίνει ὅτι εἶναι ἐνωμένος µέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Στήν πραγματικότητα αὐτά τά δύο συνδέονται μεταξύ τους, γιατί, ἄν κάποιος διακρίνεται γιά τήν Ὀρθόδοξη θεολογία, ἡ ὁποία διαποτίζει ὅλη του τήν ὕπαρξη, τότε καί εἶναι καί λέγεται θεούµενος, κατά τήν ψυχή καί τό σῶμα. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης παρουσιάζει τά σημεῖα ἐκεῖνα πού κάνουν τά ἱερά λείψανα νά διαφέρουν ἀπό τά κοινά ὁστᾶ καί μάλιστα τῶν ἀφωρισμένων. Γράφει ὅτι, ἐνῶ τά σώματα τῶν ἀφωρισμένων εἶναι ἀδιάλυτα, ἄσχημα καί δυσειδῆ, δυσώδη καί βρωµερά, φουσκωμένα ὡς τύμπανα καί σέ ὅσους τά βλέπουν εἶναι πρόξενα φόβου καί φρίκης, ἀντίθετα τά λείψανα τῶν ἁγίων «ἀδιάφθαρτά εἰσιν, ὡραῖα, εὐώδη, ἐξηραμμένα, ἥμερα καί εὐπρόσιτα ὡσάν νά εἶναι κοιµισµένα καί πρός τούτοις βρύουσι καί διάφορα θαύματα». Κάποιος σύγχρονος θεολόγος ἔχει τονίσει µιά πολύ µεγάλη ἀλήθεια, ὅτι ὁ σκοπός τῆς Ἐκκλησίας εἶναι νά κάνη λείψανα, πού σημαίνει ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἐργαστήριο ἱερῶν λειψάνων. Αὐτό λέγεται ἀπό τήν ἄποψη ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία βοηθᾶ τόν ἄνθρωπο νά φθάση στήν θέωση, τήν κοινωνία µέ τόν Θεό. 

Συνέπεια τῆς θεώσεως εἶναι νά ἁγιάζονται καί τά σώματα. Ἐπειδή ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖται ἀπό ψυχή καί σῶμα, γι’ αὐτό, ὅταν ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ εἰσέρχεται στήν ψυχή, στήν συνέχεια διαπορθμεύεται καί στό σῶμα. 'Ο Ἀπόστολος Παῦλος, κάνοντας λόγο γιά τήν σωτηρία ὅλου τοῦ ἀνθρώπου, γράφει «Αὐτός δέ ὁ Θεός τῆς εἰρήνης ἁγιάσαι ὑμᾶς ὁλοτελεῖς, καί ὁλόκληρον ὑμῶν τό πνεῦμα καί ἡ ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα ἀμέπτως ἐν τῇ παρουσίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τηρηθείη» (Α’ Θεσ. ε’, 22-23)

Μέσα ἀπό τήν προοπτική αὐτή μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι τά ἱερά λείψανα εἶναι ἀπόδειξη ὅτι ὁ συγκεκριµένος Χριστιανός ἔφθασε στήν θέωση, ὅτι καταργήθηκε ὁ θάνατος, ἀφοῦ τά ἄφθαρτα λείψανα δημιουργοῦν τήν αἴσθηση ὅτι ὁ ἅγιος κοιμᾶται, καί ἀκόμη ὅτι µέσα σέ αὐτά κατοικεῖ ἡ Χάρη τοῦ ᾽Αγίου Πνεύματος. 'Ο ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστοµος γράφει ὅτι δέν πρέπει νά θεωρῆ κανείς τό σῶμα τοῦ μάρτυρος γυμνό, ἐπειδή δέν ὑπάρχει ἡ ἐνέργεια τῆς ψυχῆς, διότι «τῆς ψυχῆς ἑτέρα παρακάθηται αὐτῷ δύναµις, ἡ τοῦ ἁγίου Πνεύματος χάρις». Γι’ αὐτό καί τά λείψανα θαυματουργοῦν, ἀφοῦ κατά τόν λόγο τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ ὁ Χριστός μᾶς προσφέρει ὡς σωτήριες πηγές τά ἱερά λείψανα τῶν ἁγίων «πολυτρόπως τάς εὐεργεσίας πηγάζοντα, μύρον εὐωδίας βρύοντα». Μέσα σέ γενικές γραµµές αὐτή εἶναι ἡ πίστη τῆς Ἐκκλησίας. Ὅποιος ὑποτιμᾶ τά ἱερά λείψανα, ὅποιος δέν δέχεται ὅτι ὁ Θεός ἑνεργεῖ δι' αὐτῶν καὶ βεβαίως, ὅποιος περιφρονεῖ τήν μέθοδο διά τῆς ὁποίας ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά φθάση καί στήν θέωση τοῦ σώματός του, δείχνει ὅτι ἔχει ἐσφαλμένες ἀντιλήψεις καί μάλιστα διακατέχεται ἀπό προτεσταντικές ἀπόψεις. 

Β' 

Ἔρχομαι τώρα στίς πρακτικές διαστάσεις τοῦ θέµατος τῶν ἱερῶν λειψάνων. Οἱ Ὀρθόδοξοι σεβόµαστε καί ἀγαποῦμε τά ἱερὰ λείψανα. Ὅποιος ἐπισκεφθῆ τό Ἅγιον Ὄρος θά διαπιστώση ὅτι οἱ Πατέρες θεωροῦν µεγάλη τιµή καί µεγάλη φιλοφρόνηση τό νά ὁδηγήσουν τούς ἐπισκέπτες στό µέρος ὅπου ὑπάρχουν τά ἱερά λείψανα, γιά νά τά ἀσπασθοῦν καὶ νά λάβουν τήν εὐλογία τους, χωρίς νά ζητήσουν καµµία ὑλική βοήθεια. Σήµερα πολλά γίνονται καί λέγονται μέ τήν ἔλευση καὶ προσκύνηση τῶν ἱερῶν λειψάνων στούς Ἱερούς Ναούς. Ὁ λαός ἀπό πληροφορίες πού φθάνουν στα αὐτιά του σκανδαλίζεται, κυρίως ἀπό ἄσκοπες ἐνέργειες μερικῶν Κληρικῶν καί λαϊκῶν, οἱ ὁποῖοι, βέβαια, στήν συνέχεια, γίνονται ἀφορμή νά ὑποβαθμίζεται ἡ ἀγάπη τοῦ λαοῦ πρός τά ἱερά λείψανα. Μελετώντας τό πρόβληµα τῆς προσκλήσεως στίς Ἐνορίες ἱερῶν λειψάνων ἀπό ἄλλους χώρους, κατέληξα στά ἑξῆς. 

Πρῶτον. Εἶναι ἀνάγκη νά ἐξακριβώνεται ἡ γνησιότητα τῶν ἱερῶν λειψάνων. Ἔχουμε μεγάλη εὐθύνη πάνω στό σημεῖο αὐτό. Βεβαίως, ἡ γνησιότητα, πάνω ἀπό ὅλα, φαίνεται ἀπό τὸ ἄφθαρτο καί τήν θαυματουργία τους. Ἀλλά μπορεῖ νά βεβαιωθῆ καί ἀπό ἐπιγραφές πού τυχόν ὑπάρχουν ἢ ἀπό αὐτοκρατορικά σιγίλλια καί βεβαιώσεις Πατριαρχῶν καί Ἐπισκόπων. Ἀκόμη καί σήµερα ἡ λήψη τεµαχίων λειψάνων συνοδεύεται καί µέ βεβαιωτικό ἔγγραφο τοῦ Ἀρχιερέως, στήν περιφέρεια τοῦ ὁποίου μαρτύρησε ἤ ἔζησε ὁσίως ὁ συγκεκριµενος ἅγιος. 

Δεύτερον. Γιά τήν ἔλευση τῶν λειψάνων στίς Ἐνορίες ἀπαιτεῖται ἄδεια ἀπό τόν Μητροπολίτη, ὁ ὁποῖος εἶναι ὑπεύθυνος γιά ὅ,τι γίνεται στήν Μητρόπολή του. Καί ἐπειδή τελευταία ἔγινε πολύς θόρυθος, γι’ αὐτό ἡ Ἱερά Σύνοδος µέ ἐγκύκλιό της καθόρισε ὥστε οἱ μετακινήσεις λειψάνων ἀπό τούς τόπους ὅπου εύρίσκονται σὲ διάφορες Ἐνορίες, νά γίνεται μέ δική της ἄδεια, κατόπιν συγκαταθέσεως τοῦ οἰκείου Ἀρχιερέως καὶ μάλιστα, ὅταν πράγματι ὑπάρχει σοβαρός λόγος. Αὐτό ἔγινε, γιά νά ἀποφεύγωνται ὕπερβολές. Ὅταν μιλοῦμε γιά σοβαρό λόγο, ἐννοοῦμε τήν πνευματική βοήθεια τῶν Χριστιανῶν λόγω σεισμοῦ, πλημμύρας, πυρκαϊᾶς, ἀρρώστιας κλπ. 

Τρίτον. Ἄν ἐξασφαλισθῆ ἡ ἄδεια τοῦ Μητροπολίτου καί τῆς Συνόδου, τότε ἡ ἔλευση τοῦ ἱεροῦ λειψάνου πρέπει νά γίνεται πανηγυρικά, μέ συνοδεία τοῦ Ἡγουμένου ἢ ἑνός καί περισσοτέρων ἱεροµονάχων καί μοναχῶν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς ἤ τῶν Κληρικῶν τῆς Μητροπόλεως. Οἱ Ἐνορίες θά άναλαμβάνουν τά ἔξοδα τῆς φιλοξενίας τῶν προσώπων αὐτῶν. 

Τέταρτον. Πρέπει νά δίδεται προτεραιότητα στόν πνευματικό τοµέα. Δηλαδή, ἡ προσκύνηση τῶν ἱερῶν λειψάνων πρέπει νά συνδεθῆ καί συνδυασθῆ µέ λατρευτικές συνάξεις, ἀγρυπινίες, κηρύγματα καί ὁμιλίες στίς ὁποῖες θά ἐκτίθεται ὁ βίος τοῦ ἁγίου, θά ἀναλύεται ἡ µεγάλη θεολογική σημασία τῶν λειψάνων, θά γίνεται ἱερά Ἐξομολόγηση. Καί αὐτό ἔχει σημασία, γιατί ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, πού κατοικεῖ στά λείψανα, ἐνεργεῖ στούς ἀνθρώπους πού τά προσκυνοῦν, ἀνάλογα µέ τήν πνευματική τους κατάσταση. Αὐτό συνδέεται µέ τήν ὅλη ἀτμόσφαιρα τῆς Ἐκκλησίας µας, βάσει τῆς ὁποίας ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ δέν ἐνεργεῖ μαγικά, ἀλλά µυστηριακά καί ἀσκητικά. 

Πέμπτον. Ἡ προτεραιότητα στὀ πνευματικό µέρος τῆς ἐλεύσεως λειψάνων ἀποκλείει ἄλλες προτεραιότητες, ὅπως τό ὑλικό συμφέρον. Δηλαδή, ἡ προσκύνηση τῶν λειψάνων δέν πρέπει νά ἀποβλέπη ἀποκλειστικά στό οἰκονομικό κέρδος, δέν πρέπει νά ἐξασκῆται καμμιά ψυχολογική πίεση στό νά ἀφήνουν χρήματα οἱ προσκυνητές. Προσωπικά θά προτιμοῦσα νά µήν ὑπάρχη κανένα κουτί ἤ δίσκος πλησίον τῶν ἱερῶν λειψάνων. Δέν εἶναι οὔτε θεολογικά οὔτε αἰσθητικά καλό νά ὑποχρεώνεται ὁ Χριστιανός ἀμέσως µετά τόν ἀσπασμό νά ἀφήνη χρήματα. Ἐπειδή ὅμως θά συρρεύση πολύς κόσμος καί θά αὐξηθοῦν τά χρήματα ἀπὀ τήν ἀγορά τοῦ κεριοῦ, γι’ αὐτό τό Ἐκκλησιαστικό Συμβουλιο νά ξεχωρίζη ἕνα τμῆμα τῶν χρημάτων, τὰ ὁποῖα θά προσφέρη στόν τόπο ἀπό τόν ὁποῖο ἦλθαν τά λείψανα, ὥστε νά ἐνισχύεται καί αὐτός οἰκονομικά. Θά ἐπαινέσω τό Ἐκκλησιαστικό Συμβούλιο πού θά ἀκολουθήση αὐτήν τήν ἱερά καί εὐλογημένη ἀρχή, δηλαδή νά µή τοποθετῆ κουτἰ ἤ δίσκο πλησίον τῶν ἱερῶν λειψάνων. 

Ἕκτον. Ἄν ὅμως αὐτό δέν εἶναι δυνατόν νά ἐφαρμοσθῆ πρός τό παρόν, τότε ὁρίζονται νά τηρηθοῦν οἱ πιό κάτω ὅροι. 
α) Τό κουτί, καί ὄχι δίσκος, θά εἶναι κλειδωμένο, ὥστε κανείς µόνος του νά µή µπορῆ νά τό ἀνοίξη. ϐ) Μαζί µέ τήν ἄδεια ἐλεύσεως τῶν λειψάνων θά συγκροτῆται ἐπιτροπή ἀπό µέλη τῆς Ἐνορίας καί ἐκκλησιαστικούς Ἐπιτρόπους, ἡ ὁποία θά διορίζεται ἀπό τόν Μητροπολίτη, καί ἡ ὁποία θά καταμετρᾶ καί θά διαχειρίζεται τό χρηματικό ποσό τό ὁποῖο θά συγκεντρώνεται. γ) Τό τελικό ποσό θά κατανέμεται κατά ἀναλογία σέ τρεῖς παράγοντες. Πρῶτον, στήν Μονή ἤ Μητρόπολη ἀπό τήν ὁποία προσκλήθηκαν τά ἱερά λείψανα, δεύτερον, στόν Ἱερό Ναό πού ἐξετέθησαν σέ προσκύνηση τῶν πιστῶν καί, τρίτον, στούς πιτωχούς τῆς Ἐνορίας ἤ γενικά στό φιλανθρωπικό καί κοινωνικό ἔργο τῆς συγκεκριµένης Ἐνορίας. Μέ τήν χορήγηση τῆς ἀδείας θά καθορίζονται καί τά ποσοστά πού θά δίνονται στίς τρεῖς αὐτές περιπτώσεις. δ) Μετά τό τέλος τοῦ προσκυνήµατος θά ἐνημερώνονται οἱ Χριστιανοί τῆς Ἐνορίας γιά τό ποσό πού συγκεντρώθηκε καί τόν τελικό προορισμό τῶν χρημάτων. Ἔτσι, θά ὑπάρχη διαφάνεια στήν ὁποία δίνω µεγάλη σηµασία καί σπουδαιότητα. 

Ἀγαπητοί Πατέρες καί ἀδελφοί, 

Ἐπιθυμῶ νά τηροῦνται ὅλες αὐτές οἱ προϋποθέσεις τόσο στόν πνευματικό ὅσο καί στόν ὑλικό τοµέα, ὥστε τά ἱερά λείψανα νά κατέχουν τήν σωστή θέση µέσα στήν Ἐκκλησία καί στίς καρδιές τοῦ λαοῦ. Οὔτε τά λείψανα, οὔτε καί ἡ εὐσέβεια τοῦ λαοῦ πρέπει νά γίνονται ἀντικείμενα ἐμπορίας καί ἐκμεταλλεύσεως. Ἔχουμε µεγάλη εὐθύνη ἀπέναντι στόν Θεό, τούς ἁγίους καὶ τόν λαό. Μέσα ἀπό αὐτήν τήν ὑπευθυνότητα συνέταξα καί τήν παροῦσα ἐγκύκλιο καί ἀπαιτῶ τήν τήρησή της. 

Κτίζονται οἱ Ἱεροί Ναοί καί γίνεται τό κοινωνικό καί φιλανθρωπικό ἔργο τὴς Ἐκκλησίας μέ τήν ἐπέμβαση τοῦ Θεοῦ καί τῶν ἁγίων, δηλαδή µέ θαύματα καί ὄχι μέ τό μάρκετιγκ τής εὐσεβείας, δηλαδή τήν ἐκμετάλλευση τῆς εὐσεβείας τοῦ λαοῦ καί τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήματος τῶν Χριστιανῶν. 

Πρέπει πρωτίστως νά θεωροῦμε µεγάλη εὐλογία τοῦ Θεοῦ πού ἔρχονται τά λείψανα στήν Ἐνορία µας, ἐπειδή ἁγιάζουν τόν τόπο, εἰρηνεύουν τόν λαό, ἐκδιώκουν τά δαιμόνια, γίνονται σωτήριες πηγές. 

Ὁ Θεός διά πρεσβειῶν τῆς Παναγίας καί τῶν ἁγίων µας νά φωτίζη τόν νοῦ µας, ὥστε νά συµπεριφερόµαστε ὀρθόδοξα καί ἐκκλησιαστικά.

Μέ θερµές πατρικές εὐχές καί εὐλογίες

Ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου
Ἱερόθεος