Κύριο ἄρθρο: Ἡ «κοινωνία τῶν πολιτῶν»

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Εἶναι γνωστόν ἀπό διάφορες μελέτες ὅτι ἡ Εὐρωπαϊκή Ἕνωση, ὅπως τελικά ἐπικρατήση νά λειτουργῆ, εἴτε ὡς ὁμοσπονδία εἴτε ὡς Διακυβερνητική Ἕνωση Κρατῶν εἴτε μέ ὁποιαδήποτε ἄλλη μορφή, ἀπαραίτητα πρέπει νά περάση μέσα ἀπό τήν ἀπόδοση νέων ρόλων στό Κράτος, τίς περιφέρειες καί τήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση. Ὁ συνδυασμός μεταξύ των τριῶν αὐτῶν παραγόντων εἶναι ἐκεῖνος πού θά καθορίση τίς μελλοντικές ἐξελίξεις.

Ὡστόσο καθημερινῶς, λόγω τῶν πολλῶν πειρασμῶν καί προβλημάτων, καί γιά νά μή φθάσουμε σέ ἕνα ὑπερκράτος, γίνεται συνεχῶς λόγος γιά τήν ἀνάπτυξη τῆς «κοινωνίας τῶν πολιτῶν». Λέγεται ὅτι ὁ πολίτης τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης πρέπει νά εἶναι ἐνεργός καί νά ἀναπτυχθοῦν «κοινωνίες πολιτῶν» μέ πλέγματα καθηκόντων καί δικαιωμάτων.

Μέσα ἀπό τήν «κοινωνία τῶν πολιτῶν» βλέπουν τήν ἔκφραση τοῦ σύγχρονου ἐθελοντισμοῦ, ὁ ὁποῖος δέν μπορεῖ νά ἐκφράζεται ἀτομικά, ἀλλά ὁμαδικά.

Ὁ Καθηγητής Παναγιώτης Ἰωακειμίδης σέ σχετική του μελέτη ἀναπτύσσει τόν θεσμό τῆς «κοινωνίας τῶν πολιτῶν» καί βέβαια, προσδιορίζει καί τήν ἀξία της γιά τό σύγχρονο Εὐρωπαϊκό γίγνεσθαι.

Κατ’ ἀρχάς, προσδιορίζοντας τόν ὄρο «κοινωνία τῶν πολιτῶν», ἀναφέρει τήν ἄποψη τοῦ ἀήllnήί, σύμφωνα μέ τήν ὁποία «κοινωνία τῶν πολιτῶν» ὀνομάζεται «ἕνα σύνολο ποικίλων μή κυβερνητικῶν θεσμῶν, ἀρκετά ἰσχυρῶν ὥστε νά ἀντισταθμίζουν τό κράτος καί πού, ἐνῶ δέν τό ἐμποδίζουν νά ἐκπληρώση τόν ρόλο του ὡς ἐγγυητῆ τῆς εἰρήνης καί διαιτητή μεταξύ μεγάλων συμφερόντων, μποροῦν ὡστόσο νά τό ἐμποδίσουν νά κυριαρχήσει καί νά ἐκμηδενίσει τό ὑπόλοιπό της κοινωνίας».

Ὁ ὁρισμός αὐτός δείχνει τήν μεγάλη ἀξία τῆς «κοινωνίας τῶν πολιτῶν». Τό Κράτος, πράγματι, μπορεῖ νά παίξη τόν ρόλο τοῦ ἐγγυητῆ τῆς εἰρήνης καί τοῦ διαιτητοῦ τῶν μεγάλων συμφερόντων. Ὅμως, ἐπειδή ὑπάρχει περίπτωση τό Κράτος, τό ὁποῖο κινεῖται μεταξύ αὐτῶν τῶν μεγάλων συμφερόντων, νά κυριαρχήση ἀπέναντι στούς πολίτες, γι’ αὐτό εἶναι ἀνάγκη νά ἀναπτυχθοῦν οἱ «κοινωνίες τῶν πολιτῶν», πού εἶναι διάφορες μή κυβερνητικές ὀργανώσεις, σύλλογοι, θά ἔλεγα ἀκόμη καί πολιτιστικές ὀργανώσεις, οἱ ὁποῖες θά ἀποτελοῦν ἕνα φρένο στήν προσπάθεια ἀπόλυτης κυριαρχίας τοῦ Κράτους πάνω στίς ἀδύναμες μάζες τοῦ λαοῦ. Ἡ Εὐρωπαϊκή Ἕνωση, ἄν καί κατηγορεῖται ἀπό πολλούς σέ μερικά σημεῖα, ἐν τούτοις προωθεῖ τήν ἀνάπτυξη αὐτῆς τῆς «κοινωνίας τῶν πολιτῶν», γιατί διαφορετικά διακυβεύεται αὐτό τό ἴδιο το μέλλον τῆς Εὐρώπης.

Ὅμως, στό βιβλίο πού προανέφερα παρατίθεται καί ἡ ἄποψη τοῦ Καθηγητοῦ Νίκου Μουζέλη, γνωστοῦ γιά τά ἄρθρα του πού διαβάζουμε στήν Ἐφημερίδα «Βῆμα», σύμφωνα μέ τήν ὁποία στήν Ἑλλάδα δέν εἶναι ἀνεπτυγμένη ἡ «κοινωνία τῶν πολιτῶν», μέ ἀποτέλεσμα νά ἀναπτύσσεται τό αὐθαίρετο δεσποτικό κράτος. Γράφει συγκεκριμένα:

«... μιά βασική ἀδυναμία τοῦ δημοκρατικοῦ μας πολιτεύματος εἶναι ὅτι γιά διαφόρους λόγους, ἱστορικούς κυρίως, ἡ κοινωνία τῶν πολιτῶν εἶναι ἐξαιρετικά καχεκτική. Αὐτή ἡ καχεκτικότητα παίρνει τήν μορφή ἑνός αὐθαίρετου δεσποτικοῦ κράτους καί ἑνός κομματικό - κρατούμενου πολιτικοῦ συστήματος, μέσα στό ὁποῖο τά στενά γραφειοκρατικά κομματικά συμφέροντα ὑπερισχύουν συστηματικά των καθολικῶν συμφερόντων τοῦ πολίτη».

Παρά ταῦτα, τελευταῖα παρατηρεῖται μιά μεγάλη στροφή πρός τήν ἀνάπτυξη τῆς «κοινωνίας τῶν πολιτῶν» στήν Ἑλλάδα. Ὁπότε, φαίνεται νά μή ἐπικρατῆ τό λεγόμενο ἀπό τούς Legg καί Roberts ὅτι ἡ Ἑλλάδα «εἶναι καταδικασμένη νά παραμείνει μιά περιφερειακή χώρα» στά πλαίσια τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης, λόγω «τῆς διαιωνιζομένης ἀνισορροπίας μεταξύ του κράτους καί τῆς κοινωνίας τῶν πολιτῶν». Καί αὐτό γιατί, ὅπως παρατηρεῖ ὁ Καθηγητής Ἰωακειμίδης, πού εἶναι γνώστης ὅλων των προβλημάτων πού σχετίζονται μέ τήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση, καθημερινῶς πολλαπλασιάζονται οἱ κινήσεις πολιτῶν πού ἐνισχύουν αὐτό τόν θεσμό τῆς «κοινωνίας τῶν πολιτῶν». Σέ αὐτό συντελοῦν «ἡ ἐμπέδωση τῆς δημοκρατίας», «οἱ θεσμικές, πολιτικές συνθῆκες γιά τήν "κοινωνία τῶν πολιτῶν"», καί «ἡ δημιουργία νέων δικαιωμάτων γιά τούς πολίτες».

Βέβαια, χάρη τῆς ἱστορίας πρέπει νά παρατηρηθῆ ὅτι στόν χῶρο πού ζοῦμε, ἀκόμη καί κατά τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, ὑπῆρχε ἀνεπτυγμένη, τουλάχιστον σέ μερικές περιοχές, «ἡ κοινωνία τῶν πολιτῶν», μέ τίς συντεχνίες καί τίς ἄλλες δομές διοίκησης, ἀλλά δυστυχῶς αὐτή ἡ κατάσταση ἀνατράπηκε, διότι οἱ διοργανωτές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἐπηρεασμένοι ἀπό τίς διαφωτιστικές καί ρομαντικές ἀρχές τῆς ἐποχῆς ἐκείνης «ἀντέγραψαν τό γαλλικό ὑπερσυγκεντρωτικό σύστημα διοικητικῆς ὀργάνωσης γιά τήν συγκρότηση τοῦ νεοπαγοῦς κρατικοῦ μορφώματος» καί αὐτό εἶχε σάν συνέπεια «τήν καταστροφή τῶν ἐνδογενῶν κοινοτήτων πού εἶχαν ἀναπτυχθεῖ στήν διάρκεια τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας».

Τό γεγονός εἶναι ὅτι τόν τελευταῖο καιρό στήν Ἑλλάδα γίνεται μιά μεγάλη ἀναζωογόνηση πάνω στό θέμα αὐτό, ἀφοῦ μέσα στούς δημοκρατικούς μας θεσμούς, δημιουργοῦνται διάφοροι σύλλογοι, οἱ ὁποῖοι ἐνδιαφέρονται γιά τόν πολιτισμό, τήν παράδοση, τά ἤθη καί τά ἔθιμα τοῦ λαοῦ, οἱ ὁποῖοι σύλλογοι κάνουν μεγάλη δουλειά στόν τομέα τῆς διατήρησης τῆς πολιτισμικῆς κληρονομιᾶς. Βέβαια, πρέπει νά λεχθῆ ὅτι ὁ ὅρος «κοινωνία τῶν πολιτῶν» κυρίως χρησιμοποιεῖται γιά νά δηλώση ἐκεῖνες τίς ὁμάδες πού ἀσχολοῦνται μέ τήν παραγωγή πολιτικῆς καί τόν περιορισμό τῆς ἐξουσίας τοῦ Κράτους πάνω σε κοινωνικά καί πολιτικά ζητήματα, ἀλλά θεωρῶ ὅτι ἡ ἀνάπτυξη αὐτῶν τῶν πολιτιστικῶν συλλόγων, ἀποτελεῖ τόν κύριο ἄξονα στήν διατήρηση τῆς πολιτισμικῆς παράδοσης, πού εἶναι ὁ κατ’ ἐξοχήν καταλύτης τῆς ἀλλοτρίωσης τοῦ ἔθνους μας. Ἔτσι, μέσα ἀπό τήν προοπτική αὐτή παράγουν πολιτική, ἀφοῦ ὁ πολιτισμός εἶναι ἐκεῖνος πού δημιουργεῖ σωστή πολιτική, ἀλλά καί ἐλέγχει τήν ἐσφαλμένη πολιτική. Εἶναι ὁ κυματοθραύστης κάθε ἰσοπεδωτικῆς καταστροφῆς.

Μέσα στά πλαίσια αὐτά θεωρῶ ὅτι ἡ Ἐκκλησία μέ τόν τρόπο πού εἶναι ὀργανωμένη, ἰδιαιτέρως ἐδῶ στήν Ὀρθόδοξη Ἑλλάδα πού διατηρεῖται ὡς τρόπος διοικήσεως τό ἀρχαιοελληνικό σύστημα τῶν πόλεων, μέ τίς Μητροπόλεις, τίς Ἐνορίες καί τά Μονστήρια, εἶναι μιά καλά ὀργανωμένη «κοινωνία πολιτῶν». Γιά νά μή παρεξηγηθῆ αὐτό, θά ἤθελα νά ὑπογραμμισθῆ ὅτι ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι ἀνθρώπινο σωματεῖο, ἀλλά τό Θεανθρώπινο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ καί κοινωνία θεώσεως καί ἑπομένως δέν ταυτίζεται μέ κάποια ἀνθρώπινη ὀργάνωση, οὔτε ἀσχολεῖται μέ τήν πολιτική καί μέ αὐτήν τήν ἔννοια δέν εἶναι μιά πολιτική «κοινωνία τῶν πολιτῶν». Ἀλλά ὡς πρός τόν τρόπο διοικήσεώς της καί ἐπειδή τά μέλη τῆς εἶναι συγχρόνως μέλη ἑνός συγκεκριμένου Κράτους εἶναι καί ἕνας μεταμορφωτικός θεσμός πού ἀνακαινίζει τήν κοινωνία καί τήν ὅλη ζωή καί ἐπηρεάζει βαθύτατα ὅλες τίς ἐξελίξεις.

Δέν ὁμοιάζει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μέ ἄλλες θρησκευτικές κοινότητες, γιατί δέν καλλιεργεῖ ἕναν ἁπλό συναισθηματισμό καί μιά ἁπλή ἐξωτερική συναισθηματική σχέση μέ τόν Θεό, ἀλλά χρησιμοποιώντας τήν θεραπευτική μέθοδο, πού εἶναι ἡ κατ’ ἐξοχή ψυχοθεραπευτική μέθοδος, θεραπεύει τόν ἄνθρωπο, τόν βοηθᾶ νά ὑπερβῆ τό πρόβλημα τοῦ θανάτου, πού εἶναι τό μεγαλύτερο κοινωνικό πρόβλημα, καί δημιουργεῖ οἰκογενειακά καί κοινωνικά προβλήματα, καλλιεργεῖ τήν ἀγάπη καί μάλιστα τήν ἀνιδιοτελῆ ἀγάπη, ἀναπτύσσει τόν γνήσιο ἐθελοντισμό, διατηρεῖ καί τόν πολιτισμό πού ὀνομάζεται ἑλληνορθόδοξος, μέ τήν μουσική, τήν ἁγιογραφία, τήν ναοδομία, ἀνακαινίζει ἀκόμη καί τήν ὅλη ζωή τῶν Χριστιανῶν, τήν ἐκτός του Ἱεροῦ Ναοῦ κ.λ.π.

Πράγματι, ἡ Ἐκκλησία εἶναι στόν τόπο μας, μιά ἰδιαίτερη «κοινωνία τῶν πολιτῶν», πού ἐνδιαφέρεται ὄχι γιά τήν πολιτική, ἀλλά γιά τόν ὅλο τρόπο ζωῆς καί τήν ἀναγέννηση τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος στήν συνέχεια γίνεται σοφός πολίτης. Ἔτσι ἡ Ἐκκλησία ἄντεξε στόν χρόνο καί στίς δύσκολες συνθῆκες ζωῆς γι’ αὐτό καί κανείς δέν μπορεῖ νά τήν παραθεωρήση. Ἀρκεῖ, βέβαια, αὐτή ἡ ἰδιαίτερη «κοινωνία τῶν πολιτῶν» νά παραμένη μέσα στά πλαίσιά της καί νά μή μετατρέπεται σέ πολιτική ὀργάνωση καί νά μή ἀναμειγνύεται στίς πολιτικές - κομματικές δραστηριότητες. Θά ἐπηρεάζη ὅμως ὅλες τίς ἐξελίξεις ἐμμέσως μέσα ἀπό τήν θεραπεία καί τήν ἀνακαίνιση τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Ἐκκλησία ὡς Σῶμα Χριστοῦ καί κοινωνία θεώσεως, ἀλλά καί ὡς ἕνας ὀργανισμός καί «κοινωνία πολιτῶν» μέ σαφῆ ἀναγεννητικό καί θεωτικό χαρακτήρα μπορεῖ νά νοηματοδοτῆ τόν ἄνθρωπο καί δί’ αὐτοῦ νά ἀνακαινίση καί τήν κοινωνία καί τήν κτίση.