Skip to main content

Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὡς παράγοντας ἀγωγῆς στούς νέους

Δημοσιεύουμε ἐν συνεχεία τήν εἰσήγηση πού ἐκφώνησε ὁ Σεβασμιώτατος στό 5ο Εὐρωπαϊκό Συνέδριο γιά τήν Ἐκπαίδευση πού διοργάνωσαν τό 4ο Πειραματικό Λύκειο Ἀθηνῶν, τό 2ο Δημοτικό Σχολεῖο Π. Φαλήρου καί τό 8ο Δημοτικό Σχολεῖο Ν. Σμύρνης στήν Ἑστία Νέας Σμύρνης, τήν 28-3-2002.

***

Εὐχαριστῶ γιά τήν πρόσκληση νά παραστῶ στό 5ο Εὐρωπαϊκό Συνέδριο γιά τήν Ἐκπαίδευση καί νά εἰσηγηθῶ θέμα πού ἔχει σχέση μέ τήν προσφορά τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στήν διδασκαλία πρός τούς νέους μας.

Ὀφείλω νά ὁμολογήσω ὅτι ἀποδέχθηκα τήν πρόσκληση αὐτή μέ χαρά καί δυσκολία. Χαρά γιατί θέλω νά ἔχω ἐπικοινωνία μέ τόν “χῶρο” τῆς παιδείας, ἀκριβῶς γιατί στόν “χῶρο” αὐτό γίνονται ὅλες οἱ διεργασίες καί γονιμοποιήσεις τῆς συγχρόνου κοινωνίας. Δηλαδή, συνήθως οἱ γενιές παραλαμβάνουν ἕναν τρόπο ζωῆς ἀπό τίς προηγούμενες γενιές, ἀλλά ἐπιθυμοῦν νά προσθέτουν καί κάτι καινούριο. Ἄλλωστε, εἶναι γνωστόν το φαινόμενο τῆς νεοφιλίας. Αὐτό τό κάνουν οἱ νέοι, οἱ ὁποῖοι δέν θέλουν νά διατηρήσουν ἁπλῶς τό παλαιό, ἀλλά καί νά προσθέσουν τό νέο. Ἀκριβῶς γιά τόν λόγο αὐτό βιώνονται οἱ παραδεδομένες ἀξίες στήν κάθε ἐποχή καί προσαρμόζονται κατάλληλα καί ἔτσι ἀποφεύγεται ἡ στασιμότητα. Μέσα, λοιπόν, σέ “χώρους” παιδείας γίνονται γονιμοποιήσεις, διεργασίες, δοκιμάζονται οἱ ἀντοχές τοῦ παλαιοῦ, μεταφέρονται νέα ρεύματα καί γίνονται οἱ ἀπαραίτητες συνθέσεις. Ἐπίσης, ἀποδέχθηκα τήν πρόσκληση μέ δυσκολία, γιατί τά ποιμαντικά μου καθήκοντα εἶναι πολλά καί ποικίλα καί δέν μπορῶ, παρά τήν ἐπιθυμία μου, νά ἀνταποκρίνομαι σέ ὅλες τίς προσκλήσεις πού λαμβάνω καθημερινά.

Φυσικά, πρέπει νά ὁμολογήσω ἐξ ἀρχῆς ὅτι ὑπάρχει μιά δυσκολία ὄχι τόσο στά ὅσα θά ὑποστηρίξω, ὅσο στό θέμα τῆς διδασκαλίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρός τούς ἀνθρώπους, εἰδικά πρός τούς νέους. Δηλαδή, τό θέμα τῆς διδασκαλίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας στούς νέους μέ τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν εἶναι κατά ἕναν τρόπο προβληματικό, γιατί δίνει τήν ἐντύπωση ὅτι ὁ Χριστιανισμός εἶναι λόγια, θεωρίες καί ὄχι μιά ὑπαρξιακή μύηση, καθώς ἐπίσης γιατί ἀμείβει τόν μαθητή “ἐπειδή ἀποστήθισε καί ἀπομνημόνευσε τό διανοητικό ὁρισμό τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωής” καί ὄχι “ἐπειδή βιώνει τήν ἐκκλησιαστική ζωή”. Βέβαια, δέν ἀποκλείω τήν δυνατότητα τῆς θεωρητικῆς διδασκαλίας, ἐάν αὐτή λειτουργῆ στήν προοπτική της προσφορᾶς διδασκαλίας στούς Κατηχουμένους, ἀλλά τονίζω ὅτι στήν συνέχεια πρέπει νά τούς ὁδηγοῦμε στόν χῶρο ζωῆς, ὅπου θά βιώσουν πραγματικά τί εἶναι Ἐκκλησία.

Ὕστερα ἀπό αὐτά θά ἤθελα νά προχωρήσω στήν ἀνάπτυξη τοῦ θέματός μου σέ δύο βασικά κομβικά σημεῖα, ἤτοι ἡ ἀξία τοῦ πολιτιστικοῦ περιβάλλοντος στήν ἀγωγή καί τά κύρια γνωρίσματα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

1. Ἡ ἀξία τοῦ πολιτιστικοῦ περιβάλλοντος στήν ἀγωγή

Ο Daniel Goleman στό βιβλίο του “ἡ συναισθηματική νοημοσύνη” κάνει σημαντικές παρατηρήσεις γιά τήν διεργασία πού γίνεται στόν ἐγκέφαλο τοῦ ἀνθρώπου καί γιά τόν τρόπο πού ἀντιδρᾶ ὁ ἄνθρωπος στά γεγονότα τῆς ζωῆς. Θά κάνουμε μιά μικρή ἀναφορά.

Εἶναι γνωστόν ὅτι “ὁ ἱππόκαμπος καί ἡ ἀμυγδαλῆ ἦταν δύο σημαντικά μέρη τοῦ πρωτόγονου ὀσφρητικοῦ ἐγκεφάλου/ρινεγκεφάλου”, ὁ ὁποῖος ἐξελισσόμενος δημιούργησε τόν φλοιό καί στήν συνέχεια τόν νεοφλοιό. “Η ἀμυγδαλῆ λειτουργεῖ ὡς "ἀποθήκη" συναισθηματική-συγκινηματικής μνήμης”, εἶναι τρόπον τινά μιά “ἑταιρεία συναγερμού”. Ὁ νεοφλοιός εἶναι “ἡ ἕδρα τῆς λογικῆς σκέψης” καί ὁ ἱππόκαμπος “εἶναι ὑπεύθυνος γιά τίς ἀφηγηματικές ἀναμνήσεις”. Ἡ ἀμυγδαλῆ εἶναι ἀνεπτυγμένη τελείως σχεδόν ἀπό τήν γέννηση τοῦ ἀνθρώπου, ἐνῶ ὁ νεοφλοιός καί ὁ ἱππόκαμπος ἀναπτύσσονται ἀργότερα. Ὅμως γιά τήν μνήμη τῶν γεγονότων συνεργάζονται πολύ στενά. Γιά παράδειγμα “ἐνῶ ὁ ἱππόκαμπος ἀνακαλεῖ πληροφορίες γιά γεγονότα, ἡ ἀμυγδαλῆ καθορίζει κατά πόσον αὐτή ἡ πληροφορία ἔχει ὁποιαδήποτε συναισθηματική ἀξία”. Στήν πραγματικότητα ὁ ἄνθρωπος ἔχει δύο μυαλά “ἕνα πού σκέπτεται καί ἕνα πού αἰσθάνεται”. Αὐτά τά δύο συνεργάζονται στενά μεταξύ τους καί συνδυάζουν τούς δύο διαφορετικούς τρόπους γνώσης. Ἔτσι, ὁ νεοφλοιός κρίνει λογικά τα γεγονότα, “ὁ ἱππόκαμπος θυμᾶται ξερά τα γεγονότα, ἡ ἀμυγδαλῆ συγκρατεῖ τήν συγκινησιακή γεύση αὐτῶν τῶν γεγονότων”. Ἑπομένως, στόν ἄνθρωπο ὅπως ὑπάρχει τό ἀά (δείκτης νοημοσύνης), ἔτσι ὑπάρχει καί τό IQ (δείκτης συναισθηματικότητος) καί ὁ τέλειος ἄνθρωπος εἶναι αὐτός πού μπορεῖ νά ἐναρμονίση τό συναίσθημα καί τήν σκέψη.

Ὁ Τζόσεφ Λεντού, Νευροψυχίατρος στόν Νευροεπιστημονικό Κέντρο τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Νέας Ὑόρκης, ἀνέτρεψε τήν συμβατική ἄποψη τῆς νευρολογίας ὅτι οἱ αἰσθήσεις μεταβιβάζουν τίς πληροφορίες στόν θάλαμο τοῦ ἐγκεφάλου καί ἀπό ἐκεῖ σε περιοχές τοῦ νεοφλοιοῦ, ὅπου ἐπεξεργάζονται ὅλα τα ἐρεθίσματα καί στήν συνέχεια “ταξινομοῦνται κατά νοήματα, ἔτσι ὥστε ὁ ἐγκέφαλος νά ἀναγνωρίζη τί εἶναι κάθε ἀντικείμενο καί τί σημαίνει ἡ παρουσία τού”. Μάλιστα μέ διάφορα πειράματα “ὁ Λεντού ἀνακάλυψε ἕνα μικρότερο πλέγμα ἀπό νευρῶνες πού ὁδηγοῦν κατ’ εὐθείαν ἀπό τόν θάλαμο στήν ἀμυγδαλῆ, ἐκτός ἀπό αὐτούς πού ὁδεύουν μέσα ἀπό τό φαρδύτερο μονοπάτι τῶν νευρώνων πρός τόν νεοφλοιό. Αὐτή ἡ μικρότερη καί συντομότερη διαδρομή –κάτι σάν νευρική παρακαμψη– ἐπιτρέπει στήν ἀμυγδαλῆ νά συλλάβη κάποια ἄμεσα δεδομένα ἀπό τίς αἰσθήσεις καί νά ἀρχίσει νά ἀντιδρᾶ πρίν αὐτά καταγραφοῦν ἀπό τόν νεοφλοιό”.

Τό γεγονός εἶναι ὅτι ὅλα τα ἐξωτερικά ἐρεθίσματα πού ἔρχονται διά τῶν αἰσθήσεων στόν ἐγκέφαλο ἀξιολογοῦνται ἀπό τά διάφορα κέντρα τοῦ ἐγκεφάλου, ἀπό τόν νεοφλοιό, τόν ἱππόκαμπο καί τήν ἀμυγδαλῆ, ἀνάλογα μέ τήν λειτουργία τοῦ καθενός ἀπό αὐτά. Ἐκεῖ συσσωρεύονται ὅλες οἱ ἐμπειρίες τοῦ παρελθόντος, οἱ ἀξίες καί οἱ παραδόσεις, τά γεγονότα μιᾶς ὁρισμένης κοινότητος στήν ὁποία ζῆ, τά πρότυπα καί τά ἰδιαίτερα πρόσωπα καί αὐτά παίζουν σημαντικό ρόλο στήν ἀγωγή τοῦ νέου καί γενικότερά του ἀνθρώπου. Ἐπίσης σημαντικό ρόλο παίζει ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία ἐνεργεῖ διά τῶν ἐγκεφαλικῶν αὐτῶν κέντρων.

Μέσα στόν φλοιό τοῦ ἀνθρώπου γίνονται διαρκῶς ἀνακατατάξεις ἀνάλογα μέ τά πρότυπα πού τοῦ προσφέρονται. Ἐάν ὁ ἄνθρωπος δέν δέχθηκε στήν ζωή τοῦ θετικά πρότυπα, τότε δέν ἐναρμονίζεται πλήρως ἡ φλοιϊκή λειτουργία του καί δέν μπορεῖ “νά ἀσκήση ὀρθή κριτική ἀνάλυση ἐπί τοῦ δικοῦ του συναισθήματος”. Ἰδίως αὐτό γίνεται ταχύτερα καί “ἔχουν βαθύτερη ἀπήχηση στόν χῶρο τῆς προσωπικότητος τοῦ ἀτόμου”, ὅπως λέγει ὁ Καθηγητής Νευρολογίας στό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κ. Σταῦρος Μπαλογιάννης, μέχρι τήν ἡλικία τῶν 12 ἐτῶν. Ὁ ἄνθρωπος ὅταν ἔχη θετικά πρότυπα, “θά μποροῦσε νά τροποποιήση τήν λειτουργικότητά του στόν χῶρο τῆς ψυχικῆς του ζωῆς, καί νά ἀνακατατάξη, νά ἀναπροσαρμόση τίς ψυχικές του ἀντιδράσεις... Ἔχει τήν ἑτοιμότητα ἡ ἀνθρώπινη ψυχή νά διατηρῆ τό ἰσοζύγιο τῆς ὁμοιοστάσεως τροποποιώντας τίς ἐνδογενεῖς ἀντιδράσεις καί νά ζητᾶ πάντα το καλλίτερο... Αὐτές ὅλες οἱ διεργασίες, ἀνακατατάξεις πού μποροῦν νά πραγματοποιηθοῦν σ’ ἕνα φλοιό πού ὑγιῶς ἔχει διαμορφωθῆ θά ἐπιτρέψουν στό ἄτομο μέ βάση συγκεκριμένα ὑγιῆ πρότυπα νά ξεφύγη ἀπό τόν χῶρο τῆς ἀτόπου συναισθηματικῆς ἐκφράσεως”.

Ἑπομένως, τά πρότυπα παίζουν σπουδαῖο ρόλο στήν διαμόρφωση τοῦ ψυχοσωματικοῦ ὀργανισμοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ἰδιαιτέρως τοῦ νέου ἀνθρώπου.

Βέβαια, πρέπει νά παρατηρήσω ὅτι, ὅπως ὑποστηρίζει ὁ κ. Σταῦρος Μπαλογιάννης σέ ὁμιλία του, πού ἀνέφερα πιό πάνω, πέρα ἀπό αὐτές τίς συνάψεις μεταξύ των κυττάρων, ὑπάρχει καί ἄλλη δύναμη πού ἐπηρεάζει τά πράγματα καί αὐτή εἶναι ἡ σύναψη τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς μέ τόν Θεό. Αὐτό σημαίνει ὅτι ὅλες αὐτές οἱ βιολογικές ἐργασίες γίνονται στόν ἐγκέφαλο μέ τήν ἐνέργεια τοῦ ψυχικοῦ κόσμου τοῦ ἀνθρώπου, γιατί ἄλλη εἶναι ἡ διεργασία πού γίνεται στά ζῶα καί ἄλλη ἡ διεργασία πού γίνεται στόν ἄνθρωπο, πού ἔχει τήν ψυχή. Συγχρόνως ὑπάρχουν καί διεργασίες οἱ ὁποῖες καθορίζουν τήν χαρά καί τήν λύπη ἀπό τήν προσωπική συνάντηση τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό.

Τό γεγονός εἶναι ὅτι στόν νεοφλοιό πού θεωρεῖται καί λέγεται “ἐργαζόμενη μνήμη”, ὅπως καί στόν ἱππόκαμπο καί τήν ἀμυγδαλῆ, παραμένουν ὅλες οἱ ἐμπειρίες, τίς ὁποῖες ἔχει ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν νηπιακή καί παιδική του ἡλικία. Ὁ χῶρος στόν ὁποῖο γεννήθηκε καί ἀναπτύχθηκε ὁ ἄνθρωπος, οἱ παραδόσεις τοῦ τόπου ὅπου μεγάλωσε, οἱ βασικές ἀρχές ἀπό τίς ὁποῖες διέπεται ὁ πολιτιστικός περίγυρος, τά χαρίσματα καί τά ἐλαττώματα τῶν γονέων καί τῶν ἄλλων μελῶν τῆς οἰκογένειας, ἡ ἐπικοινωνία καί ἡ λεγομένη μετεπικοινωνία, τά ἰδανικά καί οἱ ἀξίες παίζουν μεγάλο ρόλο στήν ἀνάπτυξη καί τήν ἐξέλιξη τῆς προσωπικότητος κάθε ἀνθρώπου. Ὅλο αὐτό τό ὑλικό πού παραμένει στόν νεοφλοιό καί σέ ἄλλα σχετικά κέντρα ἐλέγχει καί φιλτράρει τό νέο ὑλικό πού φέρουν καθημερινῶς οἱ αἰσθήσεις τῆς ὁράσεως καί τῆς ἀκοῆς, ὁπότε ἡ ἀντίδραση τοῦ ἀνθρώπου σέ ὅλα αὐτά τά καθημερινά ἐρεθίσματα ἔχουν σχέση μέ τίς ἐμπειρίες καί τά βιώματα τῆς νηπιακῆς καί παιδικῆς ἡλικίας.

Βεβαίως, γνωρίζουμε ὅτι κατά καιρούς γίνεται λόγος γιά τήν μεγάλη σημασία πού ἔχουν στήν ἀνάπτυξη τοῦ ἀνθρώπου οἱ κληρονομικές του καταβολές, οἱ ὁποῖες μεταφέρονται στόν ἄνθρωπο ἀπό τήν μετάδοση τῆς ζωῆς διά τῶν γονέων του. Κανείς δέν μπορεῖ νά ἀρνηθῆ αὐτήν τήν πραγματικότητα. Ὅμως, σύμφωνα μέ ὅσα εἴπαμε προηγουμένως, στήν ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητος τοῦ παιδιοῦ παίζει μεγάλο ρόλο, ἐκτός ἀπό τήν κληρονομικότητα, καί οἱ συνθήκες–αρνητικες ἤ θετικές– τοῦ περιβάλλοντος στό ὁποῖο ἀναπτύχθηκε τό παιδί.

Ὁ Καθηγητής σέ Πανεπιστήμιο τῆς Νέας Ὑόρκης, Παῦλος Κυμίσης, λέγει ὅτι τά τελευταῖα χρόνια στήν Ἀμερική ἀναπτύσσεται μιά νέα “ἐπιστημονική μέθοδος ἐρεύνης” πού εἶναι “ἡ διαπολιτιστική μέθοδος διερευνήσεως διαφόρων φαινομένων”. Σύμφωνα μέ τήν ἐπιστήμη αὐτή διερευνῶνται διάφορα ψυχικά νοσήματα, ἀλλά καί σωματικές ἀσθένειες, ὅπως καρδιακές παθήσεις, “παράλληλα φαινόμενα... σέ διάφορες πολιτιστικές ὁμάδες, τίς ὁποῖες χρησιμοποιεῖ σάν φυσικές, ζωντανές, πειραματικές ὁμάδες”. Ἔτσι, λοιπόν, ἔχει βρεθῆ ὅτι “οἱ ἔφηβοι στήν Ἑλλάδα παρουσιάζουν πολύ λιγότερες πιθανότητες νά ὑποστοῦν καρδιοαγγειακά νοσήματα ἀπό ὅ,τι οἱ ἔφηβοι στήν Ἀμερική”. Ὁπότε ἐξετάζεται τί σωστό γίνεται στήν Ἑλλάδα καί τί λανθασμένο γίνεται στήν Ἀμερική γιά νά ὑπάρχουν αὐτά τά διαφορετικά ἀποτελέσματα, ὡς πρός τήν ἀγωγή, τήν δίαιτα, τήν ψυχοσωματική κόπωση κλπ..

Πράγματι, ὁ νέος πού ἔχει ἀναπτυχθῆ σέ ἕνα ἀγγλοσαξωνικό περιβάλλον ἔχει διαφορετικές ἐμπειρίες καί διαφορετικά βιώματα ἀπό ἕνα παιδί πού ἀναπτύσσεται σέ ἕνα ἑλληνορθόδοξο περιβάλλον. Καί γνωρίζουμε ὅτι τό ἀγγλοσαξωνικό πρότυπο εἶναι κατασκευασμένο ἀπό τόν συνδυασμό μεταξύ ὀρθολογισμοῦ καί πουριτανισμοῦ, λογικῆς καί ἐξωτερικῆς συμπεριφορᾶς, ἀφήνοντας ἀνέγγιχτο τόν ὑπαρξιακό ἐσωτερικό χῶρο. Γι’ αὐτόν τόν λόγο ἀναπτύσσονται τά λεγόμενα συμπλέγματα καί οἱ νευρώσεις μέ τίς ὁποῖες ἀσχολεῖται ἡ ἐπιστήμη τῆς ψυχιατρικῆς, πού πράγματι εἶναι γέννημα τῆς Δύσεως. Ἀντίθετά το ἑλληνορθόδοξο πρότυπο εἶναι περισσότερο ὑπαρξιακό, ἐσωτερικό, χωρίς βέβαια νά παραγνωρίζη τήν λογική.

Αὐτό μποροῦμε νά τό δοῦμε στήν διαφορά μεταξύ του Καζαντζάκη καί τοῦ Παπαδιαμάντη. Ὁ πρῶτος διακρίνεται γιά ἕνα δυτικό πουριτανισμό, ἐνῶ ὁ δεύτερος διακρίνεται ἀπό τήν ὀρθόδοξη ρεαλιστικότητα, τήν ἀνεκτικότητα καί τήν μετάνοια. Εἶναι γνωστόν ὅτι ὁ Ντεκάρτ, κλασσικός ἐκπρόσωπος τοῦ διαφωτισμοῦ, εἶχε ὡς δόγμα τό “σκέπτομαι, ἄρα ὑπάρχω”. Σχολιάζοντας αὐτό τόν λόγο ὁ Νίκος Πεντζίκης ἔλεγε: “δηλαδή, ἄν αὐτό εἶναι σωστό, τότε ὅταν κοιμᾶμαι δέν ὑπάρχω”. Αὐτό δείχνει ἕνα μεγάλο πρόβλημα, ὅταν ἡ παιδεία στηρίζεται ἀποκλειστικά στήν λογική.

Θά ἤθελα στό σημεῖο αὐτό νά παραθέσω μιά σημαντική παρατήρηση τοῦ π. Φιλοθέου Φάρου πού ὑπάρχει στό βιβλίο του “Ἡ ἀλλοίωση τοῦ Χριστιανικοῦ ἤθους”. Ἡ γενική ἐντύπωση πού προσφέρεται στό βιβλίο αὐτό εἶναι ὅτι στήν δική μας παράδοση, ὅπως τήν ἐξέφρασε ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, κυριαρχεῖ τό νηπτικό-ἡσυχαστικό πνεῦμα καί ἡ θεολογία μᾶς εἶναι κατ’ ἐξοχήν ὑπαρξιακή. Συνήθως ὁ ἄνθρωπος τῆς δικῆς μας παραδόσεως διακατέχεται ἀπό τήν αὐτογνωσία, τήν μετάνοια, τήν ταπείνωση, τήν ἀναγνώριση τῆς ἐνοχῆς, τόν ἐντοπισμό τοῦ ὑπαρξιακοῦ προβλήματος. Ἀντίθετά το ἀγγλοσαξωνικό πρότυπο, πού συναντοῦμε στήν Ἀμερική, ὅπως τό γνώρισε ὁ συγγραφεύς, συνδέεται μέ τήν δημιουργία ἑνός προσωπείου, μέ τόν περιορισμό τοῦ ἀνθρώπου στόν καθωσπρεπισμό, μέ τόν τρόπο ζωῆς πού ἐξαντλεῖται στήν λογική καί τόν ἠθικισμό. Μεγαλωμένος ὁ ἴδιος στήν Τρούμπα στόν Πειραιά, καί γνωρίζοντας ἀργότερα τόν καθωσπρεπισμό τῆς ἀμερικανικῆς κοινωνίας, γράφει: “Οἱ πόρνες καί οἱ χασικλῆδες τῆς Τρούμπας δέν ἐστηρίζοντο στήν δική τους δικαιοσύνη, ὅπως οἱ καθώς πρέπει εὐσεβεῖς καί γι’ αὐτό ὄχι μόνον δέν εἶχαν ἔπαρση ἀλλά εἶχαν καί μιά αὐθόρμητη ταπείνωση. Δέν ἔκαναν καμμία προσπάθεια νά ἀποκρύπτουν τή κατάντια τους. Δέν κάλυπταν τήν παλιανθρωπιά τους μέ μιά μάσκα ὑποκριτικῆς εὐπρέπειας. Δέν ἔκρυβαν τήν ὀργή τους μέ ἀνατριχιαστικά εὐγενικά χαμόγελα, καί εἶχαν μιά γνήσια πίστη στήν δύναμη καί στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, γιατί ἄν καί ὁμολογοῦσαν τήν κατάντια τους, δέν σταματοῦσαν νά ζητοῦν καί νά ἐλπίζουν χωρίς μεγαλορρημοσύνες στό ἔλεος του”.

Ἀπό τά πολλά παραδείγματα στά ὁποῖα φαίνεται τό ἦθος τῆς Ὀρθόδοξης διδασκαλίας εἶναι καί ἡ περίπτωση τοῦ Δούκα Μιχαήλ Β' τοῦ Κομνηνοῦ, τοῦ ἄρχοντα τοῦ Δεσποτάτου τῆς Ἠπείρου, καθώς ἐπίσης καί τῆς συζύγου τοῦ Βασίλισσας Θεοδώρας. Σήμερα στήν Ἄρτα ὑπάρχουν βυζαντινά μνημεῖα, Ἱερές Μονές, ἑορτάζουν δέ ὡς προστάτη τούς τήν Βασίλισσα Θεοδώρα. Ὁ Δούκας Μιχαήλ Β' Κομνηνός ἐγκατέλειψε τήν γυναίκα τοῦ Θεοδώρα παρασυρόμενος “σέ πορνεία καί ἀκολασία ἀπό μιά Ἀρτινή ἀρχόντισσα, τήν Γαγγρινή”. Ἡ Θεοδώρα ἔφυγε ἀπό τά ἀνάκτορα, ἀλλά ἀντιμετώπισε αὐτήν τήν κρίση μέ ὑπομονή, ταπείνωση, προσευχή, ἐγκράτεια. Τελικά ὁ Μιχαήλ ἐπηρεασμένος ἀπό τήν ἀντίδραση τῶν ἄλλων εὐγενῶν ἐγκατέλειψε τήν πόρνη Γαγγρινή καί ἐπανασυνδέθηκε μέ τήν Θεοδώρα, ἡ ὁποία μέ τήν ὑπομονή, τήν προσευχή καί τήν ἀγάπη γίνεται ἁγία, ἀλλά καί ἐκεῖνος ἐκφράζοντας τήν μετάνοιά του κτίζει Ἱερές Μονές, ὅπως τήν Κάτω Παναγιά Ἄρτης, τήν Ἱερά Μονή Παντανάσσης κοντά στήν Φιλιππιάδα καί τήν Ἱερά Μονή τοῦ Σωτῆρος στό Γαλαξίδι. Παράλληλα ὡς ἔνδειξη μετανοίας “χαρίζει προνόμια καί ἀπαλλάσσει ἀπό φορολογία Ναούς καί Μονές τοῦ Κράτους τοῦ καθ’ ὅλην τήν διάρκεια τῆς Βασιλείας του. Μετά τόν θάνατο τοῦ Μιχαήλ ἡ Θεοδώρα γίνεται μοναχή, προσφέροντας ἀγάπη σέ ὅλο τόν πληθυσμό”. Σήμερα ἡ Ἄρτα κοσμεῖται ἀπό βυζαντινά μνημεῖα καί ἑορτάζει τήν πολιοῦχο τῆς ἁγία Θεοδώρα, πού εἶναι καρπός τοῦ πνεύματος τῆς Ρωμηοσύνης πού περιλαμβάνεται στήν φράση: “σοί μόνω ἁμαρτάνομεν, ἀλλά καί σοί μόνω λατρεύομεν”.

Ἐπειδή ὅλοι μας μεγαλώσαμε καί ζοῦμε μέσα σέ ἕνα περιβάλλον πού ἀκόμη ἐξακολουθεῖ, παρά τίς διάφορες ἀλλοιώσεις καί ἀλλαγές, νά κυριαρχῆται ἀπό τίς ἑλληνορθόδοξες παραδόσεις, ὅπως τίς ἐξέφρασε ἡ Ὀρθοδοξία, γι’ αὐτό καί θά ἤθελα στήν συνέχεια νά ἐντοπίσω μερικά στοιχεῖα τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως πού εἶναι σημαντικά γιά τήν ἄρτια καί ὁλοκληρωμένη ἀγωγή τῶν νέων ἀνθρώπων.

2. Κύρια γνωρίσματα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας

Ὁ Χριστιανισμός ἐκφράζεται μέ τίς τρεῖς παραδόσεις, ἤτοι τήν “Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία”, τήν “Καθολική Ἐκκλησία” καί τόν “Προτεσταντισμό”. Ὅμως καί οἱ τρεῖς αὐτές ἑρμηνευτικές ἐκφράσεις τῆς διδασκαλίας τοῦ Χριστοῦ ἔχουν ἐπηρεασθῆ ἀπό διάφορες ἐπιδράσεις. Ἡ Ὀρθοδοξία ἔχει ἐπηρεασθῆ ἀπό τίς ἀποκαλυπτικές διδασκαλίες τῶν Μεγάλων Πατέρων-Ρωμηῶν τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Καθολικισμός ἀπό τίς θεολογίες τῶν Φράγκων πού εἶχαν διαμορφωθῆ ἀπό τήν διδασκαλία τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου καί τελικά ἀπό τόν νεοπλατωνισμό καί μανιχαϊσμό, καί οἱ Προτεστάντες ἐπηρεάσθηκαν ἀπό τούς πρωτεργάτες καί ἐκφραστές τῆς Ἀναγέννησης, τοῦ Διαφωτισμοῦ, τοῦ Ρομαντισμοῦ, τῆς Νεωτερικότητας, δηλαδή ἀπό ἰδεολογικά ρεύματα πού ἐπικράτησαν στήν Δύση ὡς ἀντίδραση πρός τό πνεῦμα καί τήν διδασκαλία τῶν Φράγκων.

Ὅλοι ἐμεῖς μεγαλώσαμε σέ ἕνα κλίμα καί σέ μιά παράδοση πού διαπνέεται ἀπό τό πνεῦμα πού καλλιέργησαν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Καί βέβαια εἶναι καλό στήν συνέχεια νά τό ἐκθέσω μέ κάθε συντομία. Κυρίως θά ὑπογραμμίσω πέντε σημαντικά σημεῖα, πού δείχνουν ἀκόμη καί τήν διαφορά μέ ἄλλες πολιτιστικές παραδόσεις.

Τό πρῶτο εἶναι ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν εἶναι μιά ἰδεολογία πού ἀντιπαρατίθεται σέ ἄλλες ὑπάρχουσες ἰδεολογίες. Ὅταν κάνουμε λόγο γιά ἰδεολογία, ἐννοοῦμε τήν ὕπαρξη λογικῶν ἀξιωμάτων, τά ὁποῖα δέν ἐλέγχονται ἀπό τήν παρατήρηση καί τό πείραμα, καί μέ βάση αὐτά τά ἀξιώματα κατευθύνουμε τήν ζωή τῶν ἀνθρώπων. Ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ὑπαρξιακή καί προσωπική. Κατ’ ἀρχάς εἶναι προσωπική, γιατί κέντρο τῆς εἶναι ὁ Χριστός. Καί στήν συνέχεια εἶναι ὑπαρξιακή, γιατί ὁ Χριστός μέ τό ἔργο καί τήν διδασκαλία τοῦ ἀνακαίνισε τό ἀνθρώπινο πρόσωπο.

Ἔχει παρατηρηθῆ ἀπό πολλούς ὅτι στήν Δύση ἀναπτύσσεται ἔντονά το ἄτομο καί ἡ λεγομένη ἀτομοκρατία. Ὁ δυτικός ἄνθρωπος κλείνεται στόν ἑαυτό του καί ἑρμηνεύει τά πάντα μέσα ἀπό αὐτόν. Δέν ὑπάρχει στήν οὐσία κοινωνία μέ τούς ἄλλους. Ἀντίθετα στήν Ἄπω Ἀνατολή κυριαρχεῖ ὁ κολλεκτιβισμός, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος ἀπορροφᾶται καί ἐξαφανίζεται ἀπό τήν ὁμάδα. Καί στίς δύο αὐτές περιπτώσεις, παρατηρεῖ κανείς ὅτι ὑπάρχει ἀδυναμία νά συνδυασθῆ τό πρόσωπο μέ τήν κοινωνία.

Στήν δική μας παράδοση γίνεται αὐτή ἡ ἐναρμόνιση μεταξύ προσώπου καί κοινωνίας. Πάντοτε καί ἀπό τήν ἀρχαία ἀκόμη Ἑλλάδα γινόταν λόγος γιά τό πρόσωπο. Αὐτό ὅμως περισσότερο ἀναπτύχθηκε ἀπό τούς Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας. Μοῦ ἔλεγε ἕνας ὀρθόδοξος Ἱεραπόστολος πού ἐργάζεται στήν Ταϊβᾶν, ὅτι ἐκεῖ οἱ ἄνθρωποι εἶναι συνηθισμένοι στήν μεγάλη ἄσκηση καί τόν διαλογισμό, δηλαδή τήν ἐσωτερικότητα, ἀλλά ἐκεῖνο πού τούς λείπει εἶναι ἡ ἄγνοια τοῦ προσώπου, ὅτι ὁ Θεός εἶναι πρόσωπο, ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι πρόσωπο καί ἡ κοινωνία μεταξύ του Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπου εἶναι προσωπική. Αὐτό τό ἔχουμε στήν παράδοσή μας.

Τό δεύτερο στοιχεῖο πού εἶναι συνέχεια καί συμπλήρωση τοῦ προηγουμένου εἶναι ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία δέν ἔχει ἀναπτυχθῆ ὡς μία ἀτομική πίστη καί δοξασία, οὔτε ὡς μιά θρησκευτική ὀργάνωση, ἀλλά ὡς μιά Ἐκκλησία, ὡς μιά ἐκκλησιαστική κοινότητα. Ὑπάρχει, λοιπόν, κάτι τό συγκεκριμένο.

Εἶναι γνωστόν ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀπό πλευρᾶς ὀργανώσεως ἔχει προσλάβει τό ἀρχαῖο ἑλληνικό σύστημα τῶν Πόλεων. Κάθε Πόλη ἦταν ἕνα Κράτος, καί εἶχαν μεταξύ τους μιά κοινωνία καί ἑνότητα μέ τίς λεγόμενες ἀμφικτυονίες. Αὐτό τό σύστημα λειτουργεῖ τόσο στήν σχέση μεταξύ των αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν, ὅσο καί μέσα στήν ὀργάνωση κάθε Τοπικῆς Ἐκκλησίας. Γιά παράδειγμα, ἐδῶ στήν Ἑλλάδα κάθε Ἱερά Μητρόπολη εἶναι μιά αὐτόνομη ἐκκλησιαστική κοινότητα καί ὅλες μαζί ἀποτελοῦν τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἐν Ἑλλάδι.

Αὐτό τό βλέπουμε στίς Ἐνορίες, ἀφοῦ κέντρο τούς εἶναι ἡ θεία Εὐχαριστία, ὅπου συναντῶνται γνώριμοι ἄνθρωποι καί προσεύχονται, καθώς ἐπίσης ἀποκτοῦν καί διοργανώνουν τήν κοινωνική τους ζωή.

Αὐτό τό συναντοῦμε στά Ὀρθόδοξα Μοναστήρια, ὅπου ἐπικρατεῖ τό κοινοβιακό πνεῦμα. Ἐπισκεπτόμαστε τό Ἅγιον Ὅρος καί βλέπουμε ὅτι οἱ μοναχοί μας δέχονται στά Μοναστήρια τους, μᾶς φιλοξενοῦν δωρεάν, μοιράζονται μαζί μας τό φαγητό τούς δωρεάν, μᾶς δείχνουν ἀγάπη καί καλωσύνη, ἀσχολοῦνται γιά μέρες καί ὧρες μέ ναρκομανεῖς καί ἀνθρώπους πού ὑποφέρουν παντοιοτρόπως. Αὐτό ἄν τό συγκρίνη κανείς μέ τά δυτικά Μοναστήρια, ὅπου ἡ παραμονή πληρώνεται, ὅπως πληρώνει κανείς τό ξενοδοχεῖο, τότε βλέπει τήν διαφορά μέ τά Ὀρθόδοξα Μοναστήρια.

Ἐπίσης, αὐτό τό κοινοβιακό πνεῦμα τό συναντοῦμε καί τίς γειτονιές, ὅπως λειτουργοῦσαν παλαιότερα, ἀφοῦ ἐκεῖ συναντοῦσε κανείς μιά ἰδιαίτερη ψυχοθεραπευτική ὁμάδα, πού ἀποτελεῖτο ἀπό ἀνθρώπους πού ἔλεγαν τόν πόνο τους, ἔβγαζαν ἀπό μέσα τους τόν καϋμό τους, ἔλυναν τά προβλήματά τους καί τίς παρεξηγήσεις τους.

Τό τρίτο σημεῖο εἶναι ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει δημιουργήσει καί ἕνα καταπληκτικό πολιτισμό, ὁ ὁποῖος συνδέει στενά τήν ἐσωτερικότητα μέ τήν ἐξωτερική ὀμορφιά, τήν ποιότητα μέ τήν πληρότητα. Τό ἱστορικό σῶμα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ὅπως μποροῦμε νά τό ὀνομάσουμε, εἶναι τό λεγόμενο Βυζάντιο ἤ καλύτερα ἡ Χριστιανική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, πού δημιούργησε ἕναν καταπληκτικό πολιτισμό, τόν Βυζαντινό-Ρωμαίϊκο πολιτισμό. Βεβαίως, πρώτιστο ἔργο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι νά θεραπεύση τόν ἄνθρωπο καί νά ἀποκαταστήση τίς σωστές σχέσεις του μέ τόν Θεό, τόν ἑαυτό του καί τόν συνάνθρωπό του, ἀλλά καί μέ ὁλόκληρη τήν κτίση. Ἡ διαστροφή αὐτή τῶν σχέσεων δημιουργεῖ τά θεολογικά καί ἀνθρωπολογικά προβλήματα, τίς ἀνασφάλειες καί τίς νευρωτικές κρίσεις, τίς ἐπαναστάσεις καί τούς πολέμους, τήν οἰκολογική καταστροφή. Ὁπότε πρέπει νά ἀποκαταστήση ὁ ἄνθρωπος τήν ἑνότητα μέ τόν Θεό, τόν συνάνθρωπο, τήν κοινωνία, καί τήν κτίση. Ὅμως, ἀφοῦ ἀποκτᾶ τήν ψυχική ὑγεία, στήν συνέχεια ὁ ἄνθρωπος δημιουργεῖ καί ἕναν ὑγιῆ πολιτισμό.

Νά θυμηθοῦμε τήν ὀρθόδοξη ναοδομία, καί νά τήν ἀντιπαραβάλλουμε μέ τούς γοτθικούς Ναούς τῆς Δύσεως, νά θυμηθοῦμε τήν ὀρθόδοξη ἁγιογραφία καί νά τήν συσχετίσουμε μέ τήν δυτική νατουραλιστική ζωγραφική, νά σκεφθοῦμε τήν ὀρθόδοξη ὑμνογραφία καί νά τήν ἀντιπαραβάλλουμε μέ τά εὐσεβιστικά τραγουδάκια τῆς Δύσεως, νά θυμηθοῦμε τούς “περί θείων ἐρώτων ὕμνους” τοῦ ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου καί νά τούς συγκρίνουμε μέ τά ρομαντικά ἐρωτικά ποιηματάκια τά ὁποῖα παραμένουν στό συναίσθημα καί τήν γενετήσια λειτουργία.

Τό σπουδαῖο εἶναι ὅτι ἡ ὑψηλή στρατηγική πού ἀσκήθηκε στό Βυζάντιο-Ρωμανία δέν συνδέεται τόσο μέ τήν βία καί τούς πολέμους, ἀλλά μέ τήν μετάδοση τοῦ πολιτισμοῦ. Ἔτσι τό Βυζάντιο μεταμόρφωσε τούς Βαλκανικούς λαούς. Καί τό σπουδαιότερο εἶναι ὅτι ἀφ’ ἑνός μέν καθώς ἡ Βυζαντινή Αὐτοκρατορία ἔβαινε πρός τή δύση τῆς τόσο αὐξανόταν ὁ πολιτισμός, ἀφ’ ἑτέρου δέ ὁ ἴδιος ὁ πολιτισμός ἐξακολουθεῖ καί σήμερα νά ὑπάρχη καί νά μεγαλουργῆ, ἔστω καί ἄν καταργήθηκε αὐτό τό Κράτος πού τόν δημιούργησε καί τόν ἐξέφραζε.

Τό τέταρτο σημεῖο εἶναι ἡ φιλανθρωπία. Στήν Ἐκκλησία μᾶς ἐκφράζεται καί διατυπώνεται αὐτή ἡ προσφορά τοῦ ἀνθρώπου πού λειτουργεῖ ὡς φιλανθρωπία, παρά ὡς κοινωνικό ἔργο. Γιατί τό κοινωνικό ἔργο μπορεῖ νά γίνεται καί ἀτομικά, ἐνῶ ἡ φιλανθρωπία ἐξασκεῖται ἀνθρώπινα, ἀναφέρεται σέ ὁλόκληρο τόν ἄνθρωπο. Καί βέβαια εἶναι γνωστόν ὅτι ἡ Ἐκκλησία διατηρεῖ καί καλλιεργεῖ τόν ἐθελοντισμό. Ὅσοι ἐργάζονται μέσα στήν Ἐκκλησία τό κάνουν ἐθελοντικά. Αὐτό πού τονίζεται σήμερα ὅτι πρέπει νά δώσουμε κίνητρα ὥστε νά ἀναπτυχθῆ ὁ ἐθελοντισμός, ἡ Ἐκκλησία τόν καλλιεργεῖ ἀπό αἰῶνες.

Τό Βυζαντινό Κράτος ἦταν κράτος φιλανθρωπίας. Διασώζονται πληροφορίες πού τό χαρακτηρίζουν κατ’ αὐτόν τόν τρόπο.

Ἕνας πρεσβευτής, πού πῆγε νά συζητήση μέ τούς Ἀβάρους, μεταξύ των ἄλλων τούς εἶπε καί τά ἑξῆς: “Οἱ Βυζαντινοί (Ρωμαῖοι) ἐν ὀνόματι τῆς εἰρήνης ρίχνουν στήν λήθη τίς προηγούμενες συμφορές καί ἔχουν ἤδη ξεχάσει τίς ἀδικίες πού τούς κάνατε. Καί ἐπειδή αὐτοί εἶναι ἀνώτεροι στήν φιλανθρωπία ἀπ’ ὅλα τα ἄλλα κράτη, δέν εἶναι πρόθυμοι νά καταφεύγουν στά ὄπλα”. Ὁ αὐτοκράτορας Τιβέριος ὁ Β' (578-582) συμβούλευσε τόν γαμπρό τοῦ αὐτοκράτορα Μαυρίκιο: “ἅς προηγεῖται ἡ φιλανθρωπία ἀπ’ τήν ὀργή”.

Ἡ Χριστιανική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία ἦταν δοξασμένο Κράτος λόγω τῆς φιλανθρωπίας του. Πρώτη φορά ὁ κόσμος ἔβλεπε γηροκομεῖα, ὀρφανοτροφεῖα, νοσοκομεῖα κλπ. τά ὁποῖα ἦταν ἄριστα διοργανωμένα. Καί τά περισσότερα κτίζονταν γύρω ἀπό τά Μοναστήρια. Ὁ Μ. Φώτιος, γράφοντας στόν Αὐτοκράτορα Βασίλειο τόν Ἅ', τοῦ λέγει ὅτι πρέπει νά φερθῆ ὅπως ἁρμόζει στόν ἀρχηγό “τοῦ πιό φιλανθρωπικοῦ κράτους τῶν Ρωμαίων”. Ὁ Νικόλαος ὁ Μυστικός τόν δέκατο αἰώνα, γράφοντας στόν ἀρχηγό τῶν Ἀράβων, πού ἑτοίμαζε ἐπίθεση ἐναντίον τῆς Κωνσταντινουπόλεως, γιατί εἶχε διαδοθῆ ὅτι καταστράφηκε τό τζαμί τους στήν Κωνσταντινούπολη, τοῦ ἔγραφε ὅτι δέν πρέπει νά πιστεύη σέ τέτοιες ἀβάσιμες πληροφορίες. Μεταξύ των ἄλλων ἔγραφε: “Ὑπάρχουν πολλά πράγματα γιά τά ὁποῖα τό κράτος τῶν Ρωμαίων διακρίνεται. Ὡστόσο αὐτό πού τούς ξεχωρίζει πάνω ἀπ’ ὅλα εἶναι ἡ φιλανθρωπία καί ἡ ἐπιείκειά τους. Δέν εἶναι γνώμη δική μου αὐτή, ἀλλά παντοῦ οἱ ἄνθρωποι καί ὁλόκληρη ἡ ἱστορία ἐπιβεβαιώνουν αὐτήν τήν μαρτυρία”. Ὁ Ἰωάννης ὁ Καντακουζηνός περιγράφει τήν Αὐτοκρατορία ὁλόκληρη σάν ἕνα κράτος ἀφοσιωμένο στήν φιλανθρωπία.

Ὑπάρχουν μελέτες πού ἀναλύουν διεξοδικά τήν προσφορά τῆς Ἐκκλησίας στόν τομέα τῆς φιλανθρωπίας. Σημαντική στό σημεῖο αὐτό εἶναι ἡ διδακτορική διατριβή τοῦ Ἀριστομένους Ματσάγγα μέ τίτλο: “ἡ ὀργάνωση καί λειτουργία τῶν Βυζαντινῶν Νοσοκομείων καί ἰδιαίτερά του Νοσοκομείου τῆς Μονῆς τοῦ Παντοκράτορος (ΙΒ' Αἰώνας)” πού εἶναι ἀνέκδοτη καί περιέχει πολλά στοιχεῖα. Νοσοκομεῖα καί ἄλλα εὐαγῆ Ἱδρύματα συστήθηκαν ἀπό τήν ἴδια τήν Ἐκκλησία, ἀλλά καί σήμερα ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος διατηρεῖ ἑκατοντάδες ἱδρύματα ἀγάπης. Ἔχει δημοσιευθῆ ἕνα βιβλίο μέ τίτλο: “ἡ Μαρτυρία τῆς Ἀγάπης• τό Φιλανθρωπικό καί Κοινωνικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος”, ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, στό ὁποῖο καταγράφονται ὅλα αὐτά τά Ἱδρύματα τά ὁποῖα λειτουργοῦν οἱ Ἱερές Μητροπόλεις, ἀλλά καί Σωματεῖα πού ἐμπνέονται ἀπό τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας.

Καί τό πέμπτο σημεῖο εἶναι ἡ ψυχοθεραπεία. Ὁ ἀείμνηστος Καθηγητής π. Ἰωάννης Ρωμανίδης ἔχει ὑποστηρίξει τήν ἄποψη ὅτι ἄν ὁ Χριστιανισμός ἐμφανιζόταν τόν 20ο αἰώνα, θά τόν καταλαβαίναμε περισσότερο ὡς ψυχιατρική, παρά ὡς θρησκεία ἤ φιλοσοφία ἤ ἕνα κοινωνικό ἔργο. Γιατί ἡ Ἐκκλησία θεραπεύει τήν νοσοῦσα προσωπικότητα τοῦ ἀνθρώπου καί δίνει νόημα ζωῆς στήν ἄνευ νοήματος ζωή του.

Διασώζεται μιά μέθοδος θεραπείας, πού διαφέρει σαφῶς ἀπό τίς σύγχρονες ψυχιατρικές μεθόδους. Γιατί οἱ δυτικές ψυχαναλυτικές μέθοδοι ἀσχολοῦνται περισσότερο μέ τήν διόρθωση τῆς ἀνθρώπινης συμπεριφορᾶς, ἐνῶ ἡ ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία βοηθᾶ τόν ἄνθρωπο νά ὑπερβῆ τόν ἑαυτό του, νά ἀποκτήση νόημα ζωῆς, νά ἑνωθῆ μέ τόν ἄκτιστο Θεό καί νά ξεπεράση τόν θάνατο. Δέν ἐπιδιώκει νά παρατείνη τόν θάνατο, ἀλλά νά τόν ὑπερβῆ. Καί ξέρουμε ὅτι ὁ θάνατος εἶναι τό μεγαλύτερο κοινωνικό πρόβλημα. Ἡ πρωτογενής, δευτερογενής καί τριτογενής πρόληψη, γιά τίς ὁποῖες τόσος λόγος γίνεται σήμερα γιά τήν λύση τῶν προβλημάτων, χρησιμοποιεῖται εὐρύτατα ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.

Τό συμπέρασμα εἶναι ὅτι τά κέντρα τοῦ ἐγκεφάλου τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως ἡ ἀμυγδαλῆ, ὁ ἱππόκαμπος καί ὁ νεοφλοιός, παίζουν σημαντικό ρόλο στήν ὅλη ἀνάπτυξη, συγκρότηση καί ὡρίμανση τοῦ ἀνθρώπου. Σήμερα ἔχει ἀποδειχθῆ ἐπιστημονικῶς ἡ βιολογική ὑποδομή τοῦ συναισθήματος. Οἱ πληροφορίες δέ τίς ὁποῖες ἐπεξεργάζονται τά κέντρα τοῦ ἐγκεφάλου ἐπηρεάζονται πάρα πολύ ἀπό τίς ἐμπειρίες τοῦ περιβάλλοντος στό ὁποῖο ἀναπτύσσεται ὁ ἄνθρωπος, ἰδιαιτέρως ὁ νέος ἄνθρωπος, καθώς ἐπίσης καί ἀπό τά θετικά ἤ ἀρνητικά πρότυπα πού τοῦ προσφέρονται στήν ζωή του. Ἡ δική μας εὐθύνη βρίσκεται στό κατά πόσον ἀναζητοῦμε ἤ προσφέρουμε στούς ἄλλους θετικά καί ὁλοκληρωμένα πρότυπά τα ὁποῖα ἐλέγχουν καί καθορίζουν ὅλη τήν συμπεριφορά τοῦ ἀνθρώπου.

Μέσα στά πλαίσια αὐτά πρέπει νά ὑπογραμμισθῆ ὅτι ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανισμός εἶναι ἀναγκαῖος γιά τήν ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητος, ἰδιαιτέρως τοῦ νέου ἀνθρώπου, γιατί προσφέρεται ὡς μιά κοινότητα μέ ὑψηλά νοήματα ζωῆς. Ἔτσι μᾶς μεγάλωσαν οἱ γονεῖς μας καί οἱ δάσκαλοί μας. Ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανισμός διασώζει τά ὑγιῆ στοιχεῖα γιά τήν ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ, ἰδιαιτέρως τοῦ ἐφήβου. Αὐτός συμπληρώνει τήν ἄλλη παιδεία πού προσφέρεται στό Σχολεῖο, γιατί ἀπαντᾶ στά ὑπαρξιακά του προβλήματα.

Ἄν ἔχουμε μιά ἄλλη εἰκόνα γιά τόν Ὀρθόδοξο Χριστιανισμό, εἶναι γιατί μερικοί ἐκπρόσωποί του ἔχουν ἐπηρεασθῆ ἀπό τόν Δυτικό Χριστιανισμό, πού διακρίνεται γιά τόν ὀρθολογιστικό καί πουριτανικό πνεῦμα καί συνδέεται μέ τόν ὀρθολογισμό καί τόν ἠθικισμό.

Πρέπει νά σπουδάσουμε τήν Ὀρθοδοξία στά ἀληθινά πρόσωπα πού εἶναι οἱ ἅγιοι. Ἀλλά ἐπειδή εἶναι δύσκολο νά βρῆ κανείς ἁγίους, ἄν καί μπορεῖ νά τούς ἔχη κοντά του, ὅπως τούς γονεῖς του, τούς παπποῦδες τοῦ κλπ., ἐν τούτοις μπορῶ νά σᾶς προτείνω νά τήν σπουδάσετε στά ἔργα τοῦ Μακρυγιάννη καί τοῦ Παπαδιαμάντη. Ἐκεῖ θά δῆτε τό ὀρθόδοξο μεγαλεῖο, τήν ζωντανή θεολογία, τήν ὑγιῆ πραγματικότητα.

Ἡ Ρωμηοσύνη, ὅπως ἔλεγε ὁ ἀείμνηστος π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, δέν ἐπιβάλλεται, ἀλλά προβάλλεται, βιώνεται. Δέν μποροῦμε νά πείσουμε κανένα γιά τήν Ρωμηοσύνη, γιατί αὐτή εἶναι ἐμπειρία. Γράφει: “Ἡ Ρωμηοσύνη δέν ἀποδεικνύεται. Περιγράφεται. Δέν χρειάζεται ἀπολογητᾶς. Εἶναι ἁπλῶς αὐτό πού εἶναι. Τό δέχεται κανείς ἤ τό ἀπορρίπτει. Διά τοῦτο τά παιδιά τῶν Ρωμηῶν ἤ παρέμεναν πιστοί καί σκληροί Ρωμηοί ἤ ἐφράγκευον ἤ ἐτούρκευον. Καί σήμερον ἄλλοι παραμένουν Ρωμηοί, ἄλλοι ὅμως ἀμερικανεύουν, ρωσεύουν, φραντσεύουν, ἀγγλεύουν, δηλαδή γραικεύουν”.

Ἄν ἡ Ὀρθοδοξία, πού εἶναι ἕνα σημαντικό πολιτιστικό ἀγαθό στόν τόπο μας, ἀποκλεισθῆ ἀπό τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν καί ἐξοστρακισθῆ, καί ἄν μερικοί θέλουν νά μεταφέρουν τό ἀγγλοσαξωνικό πρότυπο παιδείας καί ἀγωγῆς στόν χῶρο μας, ἀγνοώντας τόν πλοῦτο τῆς παραδόσεώς μας, τότε εἶναι σίγουρο ὅτι θά μεταφέρουν ἐδῶ καί ὅλες τίς ἐγγενεῖς ἀσθένειες αὐτοῦ του προτύπου, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀκολουθήσουν ψυχικές καί σωματικές ἀσθένειες, ἀνασφάλειες προσωπικές καί κοινωνικές. Καί, βέβαια, ἐκτός των ἄλλων, τίς συνέπειες θά κληθῆ νά τίς πληρώση ἀκόμη καί οἰκονομικά το ἴδιο το Κράτος μέ Ἱδρύματα καί προγράμματα γιά τήν θεραπεία τῶν προβλημάτων. Τελικά το Κράτος ἔχει ἀνάγκη, ἀκόμη καί ἀπό πλευρᾶς οἰκονομικῆς, τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, καί φυσικά ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση δέν ἔχει ἀνάγκη ἀπό τήν προστασία τοῦ Κράτους.

  • Προβολές: 2958