Γράφτηκε στις .

Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Ἡ σταυρικὴ θεολογία τοῦ "ἀγνώμονος" ληστοῦ

Πρωτοπρεσβυτέρου π. Θωμᾶ Βαμβίνη

Μέσα στὴν ἀτμόσφαιρα τῆς Ἀναστάσεως δὲν μποροῦμε νὰ ξεχάσουμε τὸν Σταυρὸ καὶ τοὺς "σταυρωμένους". Οἱ λόγοι εἶναι δύο. Ὁ πρῶτος ἔρχεται μέσα ἀπὸ τὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας· εἶναι ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων, ὅτι οἱ ἄνθρωποι –ὅσοι ἐπιθυμοῦμε τὴ σωτηρία– ἔχουμε ἀνάγκη ἀπὸ διαρκῆ βίωση τῆς ἐνέργειας τοῦ σταυροῦ. Ἡ ἐνέργεια τοῦ σταυροῦ, σύμφωνα μὲ τὸν ἅγιο Γρηγόριο Παλαμᾶ, εἶναι ἡ ἄκτιστη χάρη τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία σώζει καὶ "θεοποιεῖ τοὺς γηγενεῖς". Γι' αὐτὸ ἄλλωστε σὲ ὅλη τὴν ἀναστάσιμη περίοδο ὁμολογοῦμε, ὅτι "διὰ τοῦ σταυροῦ" ἔρχεται ἡ "χαρὰ ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ". Ὁ δεύτερος λόγος ἔχει τοπικὸ χαρακτῆρα.Μας ἔρχεται ἀπὸ τὴν σύγχρονη μοναστικὴ ἱστορία τῆς Ναυπάκτου. Εἶναι ἡ ὕπαρξη "ἐσταυρωμένης Μονῆς" –ὅπως αὐτοχαρακτηρίζεται– ἡ ὁποία πλάθει μιὰ δική της παράδοση γύρω ἀπὸ τὴν ἐνέργεια τοῦ "μυστηρίου τοῦ σταυροῦ" στὸν κόσμο, ὅπως παλαιότερα ἐπεχείρησε νὰ πλάση μιὰ νέα χριστολογία (βλέπε Παρέμβαση τ. 60). Ὅπως εἶναι φανερό, πρόκειται γιὰ τὴν Ἱερὰ Μονὴ Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Ναυπάκτου.

Ἐπειδὴ ἡ Ἐκκλησία ζῇ μέσα σὲ συγκεκριμένο τόπο καὶ χρόνο καὶ ἔργο της εἶναι νὰ ἀποκαθιστᾶ τὴν κακοποιημένη "μορφὴ τοῦ κόσμου" στὴ φυσικὴ καὶ τὴν ὑπερφυσική της ὡραιότητα, γι' αὐτὸ στὴ συνέχεια θὰ μονοπωλήση τὴ σκέψη μας τὸ "μυστήριο τοῦ σταυροῦ", ὅπως τὸ ἐκφράζει ἡ "ἐσταυρωμένη Μονὴ" τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, διότι ἡ κακοποίηση τοῦ περιεχομένου ἱερῶν λέξεων ἔχει ὡς φυσικὴ συνέπεια τὴν κακοποίηση ἱερῶν θεσμῶν, ὅπως εἶναι ὁ μοναχισμός, ἡ ὁποία τοὺς ἐμποδίζει νὰ ἐπιτελέσουν τὸ μεταμορφωτικὸ ἔργο τους μέσα στὸν κόσμο.

Δὲν θὰ ἀσχοληθῶ μὲ λεπτομέρειες τῶν νομικῶν, κανονικῶν καὶ ἐκκλησιολογικῶν προβλημάτων τῆς Ἱερᾶς Μονῆς. Θὰ σταθῶ μόνο σὲ μιὰ γενικὴ παρατήρηση, ποὺ ἀφορᾶ στὴν μέχρι τώρα στάση τῆς Ἱερᾶς Μονῆς ἀπέναντι στὶς σχεδὸν εἴκοσι ἀποφάσεις τῆς Ἱερᾶς Συνόδου γιὰ τὶς ποικίλες παρεκκλίσεις τῆς ἀπὸ τὸ γράμμα καὶ τὸ πνεῦμα τῶν ἱερῶν Κανόνων καὶ τῆς διδασκαλίας τοῦ Εὐαγγελίου. Πολὺ συνοπτικὰ μπορεῖ νὰ περιγραφῆ ἡ κατάσταση ὡς ἑξῆς: Πρῶτον, δὲν ὑπάρχει οὔτε ἴχνος εἰλικρινοῦς παραδοχῆς λαθῶν, ἀντικανονικῶν δραστηριοτήτων, ἐκκλησιολογικῶν παρεκκλίσεων. Δὲν ὑπάρχει δηλαδὴ ἡ βασικὴ προϋπόθεση τῆς εἰλικρινοῦς μετάνοιας, παρὰ τὶς ὑποδείξεις καὶ ἐπιτιμήσεις τῶν ἁρμοδίων ὀργάνων τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ δεύτερον, σχεδιάζονται καὶ ἐνεργοποιοῦνται μηχανισμοὶ ἀπαλλαγῆς τῆς Μονῆς ἀπὸ τὶς φυσικὲς συνέπειες τῶν ἀντικανονικῶν δραστηριοτήτων της, ποὺ εἶναι κυρίως τὰ ἐκκλησιαστικὰ ἐπιτίμια. Τὴν στάση τῶν ἰθυνόντων τῆς Μονῆς μποροῦμε νὰ τὴν περιγράψουμε συμβολικὰ ὡς ἑξῆς: Πυροδοτοῦν διαρκῶς τὴν πυρίτιδα καὶ ταυτόχρονα μηχανεύονται τρόπους νὰ μὴν πραγματοποιηθῇ ἡ ἔκκρηξη. Ἀλλὰ ἐπειδὴ αὐτὸ εἶναι τεχνικὰ πολὺ δύσκολο νὰ ἐπιτευχθῇ, ἐπινοοῦν νομικὲς κατασκευές, ὥστε, τοὐλάχιστον, νὰ μὴ ἀποδοθῇ σ' αὐτοὺς ἡ εὐθύνη γιὰ τὶς καταστροφικὲς συνέπειες τῆς ἔκκρηξης. Πάντα κάποιοι ἄλλοι φταῖνε γιὰ ὅ,τι κακό τους συμβαίνει. Αὐτὴ ἡ ἀρρώστια μᾶς ἔμεινε ἀπὸ τὸν προπάτορα Ἀδάμ.

Μὲ βάση τὴν παραπάνω περιγραφὴ θὰ ἐπικεντρώσω στὴ συνέχεια τὴν προσοχή μου στὴ θεολογία περὶ τοῦ σταυροῦ, τὴν ὁποία οἱ ἰθύνοντες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος ζοῦν καὶ ἐκφράζουν "ἐν λόγοις, ἔργοις καὶ συγγραφαῖς"· κυρίως, βέβαια, "ἐν ἔργοις". Πρέπει νὰ ὑπογραμμίσω ὅτι αὐτὴ ἡ θεολογία εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς "θεμέλιους λίθους" ὅλων τῶν παρεκκλίσεων "ἐκ τε τῆς εὐαγγελικῆς καὶ κανονικῆς ὁδοῦ" τοῦ πολυμεροῦς καὶ πολυτρόπου ὀργανισμοῦ τῆς Μονῆς. Πάνω σ' αὐτοὺς τοὺς "θεμέλιους λίθους", κατὰ τὴ συνήθεια τῆς Μονῆς, εἶναι ἐγγεγραμμένα τὰ ὀνόματα ὁρισμένων λαϊκῶν, οἱ ὁποῖοι εἶναι ὁμόφρονες μὲ τοὺς προεστῶτες καὶ τοὺς ἀδελφοὺς τῆς Μονῆς καὶ ἀποτελοῦν τὰ "ἠθικὰ" καὶ "νομικὰ" ἐρείσματά τους. Αὐθόρμητα μοῦ ἔρχεται νὰ πῶ, ὅτι εἶναι τεράστια ἡ εὐθύνη αὐτῶν τῶν λαϊκῶν ἀπέναντι στὸ σῶμα καὶ τὴν Κεφαλὴ τῆς Ἐκκλησίας. Μιὰ τέτοια ἐπισήμανση ὅμως, γιὰ νὰ ἔχη ἀποτέλεσμα, ἀπαιτεῖται θεολογικὴ καὶ ἐκκλησιολογικὴ εὐαισθησία. Γι' αὐτὸ δὲν χρειάζεται νὰ δώσω ἰδιαίτερη ἔμφαση σ' αὐτὴν τὴν ἀλήθεια, ἀφοῦ τὰ "ὦτα" ποὺ πρέπει νὰ τὴν "ἐνωτισθοῦν" εἶμαι πεπεισμένος ὅτι θὰ τὴν ἀκούσουν "ὠσεὶ λῆρον", σὰν φλυαρία. Ἔχουν ἐθισθεῖ σὲ ἄλλου εἴδους θεολογία, σὲ μιὰ θεολογία πολεμική, "ἀντιδεσποτική", ἄκαμπτη ἀπέναντι στοὺς ὑποτιθέμενους ἐχθροὺς τῆς Μονῆς, ἀλλὰ καὶ εὔπλαστη καὶ εὐπροσάρμοστη στοὺς ἐπιδιωκόμενους σκοποὺς τῶν προεστώτων της.

Πῶς μπορεῖ νὰ διαλεχθῇ κανεὶς γιὰ τὸν "σταυρὸ" καὶ τοὺς "ἐσταυρωμένους" μὲ ἀνθρώπους ποὺ ἔχουν τὶς θεολογικὲς καὶ ἐκκλησιολογικὲς προϋποθέσεις τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Ναυπάκτου; Μοιάζει φοβερὰ δύσκολο τὸ ἐγχείρημα. Εἶναι ὄντως σταυρός. Ἕνας ἁπλὸς κληρικὸς τῆς Ἐκκλησίας σὲ τέτοιες περιπτώσεις πρέπει μᾶλλον νὰ ἐφαρμόζη τὴν προτροπὴ τοῦ ἀπ. Παύλου πρὸς τὸν Τίτο: "Μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ". Προπαντὸς ὅταν ἡ πρώτη, δεύτερη καὶ πολλοστὴ νουθεσία ἔγιναν ἀπὸ τὰ ἁρμόδια ὄργανα τῆς Ἐκκλησίας. Ὑπάρχει ὅμως καὶ ὁ λαὸς τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἐπιθυμεῖ νὰ γεύεται τοὺς καρποὺς τῆς εἰρήνης καὶ τῆς ἀγάπης, οἱ ὁποῖοι εὐδοκιμοῦν μέσα στὸ εὔκρατο κλίμα τοῦ ταπεινοῦ φρονήματος καὶ τὴν ὑγιεινὴ ἀτμόσφαιρα τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας. Σὲ αὐτὸν τὸ λαὸ ἔχει ὑποχρέωση ὁ κληρικὸς νὰ ἀπευθύνεται, νὰ τοῦ ἐξαγγέλη τὸν λόγο τῆς ἀληθείας καὶ νὰ τοῦ ἐρμηνεύη τὰ γεγονότα, ὥστε νὰ "διακρίνη τὰ πνεύματα" καὶ νὰ μὴν ταράσσεται ἀπὸ ταραχοποιοὺς λόγους καὶ πράξεις.

Ἡ εὐαγγελικὴ διήγηση γιὰ τὴν σταύρωση τοῦ Χριστοῦ μᾶς δίνει πρότυπα συμπεριφορῶν ποὺ μᾶς ἐπιτρέπουν νὰ περιγράψουμε μὲ σαφήνεια τὴν "σταυρικὴ" θεολογία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεταμορφώσεως. Ἡ εὐαγγελικὴ διήγηση, λοιπόν, μιλᾶ γιὰ τρεῖς σταυρούς. Ὁ Χριστὸς σταυρώθηκε "ἐν μέσῳ δύο λῃστῶν". Σ' αὐτοὺς τοὺς τρεῖς σταυροὺς βρίσκεται συνεπτυγμένο τὸ νόημα τῆς ἱστορίας τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Στὴν εὐαγγελικὴ περιγραφὴ τῶν τριῶν ἐσταυρωμένων "ζωγραφίζεται" ἡ σωτηρία καὶ ἡ τραγωδία τῶν ἀνθρώπων. Ὁ ἐσταυρωμένος Χριστὸς εἶναι ὁ "ἀρχηγὸς" καὶ χορηγὸς τῆς σωτηρίας. Ὁ "εὐγνώμων" ἐσταυρωμένος ληστὴς εἶναι αὐτὸς ποὺ μᾶς δείχνει τὸν νόμιμο τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο "ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ληστεύεται", τὸ πῶς δηλαδὴ μετὰ ἀπὸ μιὰ ζωὴ μέσα στὴν ἀνομία καὶ τὴν ἀδικία μπορεῖ κανεὶς νὰ κερδίση τὴν μέλλουσα Βασιλεία. Ὁ τρόπος του εἶναι ὁ ἀκόλουθος. Δὲν ὡραιοποιεῖ τὸ παρελθόν του. Δὲν ἀποποιεῖται τὴν εὐθύνη τῶν ἔργων του. Δὲν αἰσθάνεται ἀδικούμενος. Ὁμολογεῖ ὅτι "ἄξια ὧν ἔπραξεν ἀπολαμβάνει". Δὲν τὸν ἐνδιαφέρουν νομικίστικες ἀθωώσεις. Ἔχει εἰλικρίνεια καὶ αὐτογνωσία. Γι' αὐτό του δίνεται ἡ χάρη νὰ δὴ στὸν δίκαιο ποὺ εἶναι σταυρωμένος μαζί του τὸν Θεό. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα δὲν τὸν ἐνδιαφέρουν πλέον τὰ ἀνθρώπινα. Θέλει μόνο νὰ τὸν θυμηθῇ ὁ συσταυρωμένος Χριστὸς στὴ Βασιλεία Τοῦ. Γι' αὐτὸ ἐπιτιμᾶ τὸν θρασύτατο "ἀγνώμονα ληστῆ", ποὺ ζητᾶ ἀπὸ τὸν Χριστό –χωρὶς αὐτογνωσία καὶ χωρὶς εὐλάβεια– νὰ ἐπιβεβαιώση τὴν θεότητά Τοῦ ἀπαλλάσσοντάς τον ἀπὸ τὶς νόμιμες συνέπειες τῶν πράξεών του. Τοῦ λέγει: "Οὐδὲ φοβῇ σὺ τὸν Θεόν, ὅτι ἐν τῷ αὐτῷ κρίματι εἶ;". Προηγουμένως ὁ "ἀγνώμων ληστὴς" ἀπευθυνόμενος στὸν Χριστὸ τοῦ εἶπε: "Εἰ σὺ εἶ ὁ Χριστός, σῶσον σεαυτὸν καὶ ἡμᾶς".

Δύο εἶναι τὰ κύρια χαρακτηριστικὰ τοῦ ληστῆ ποὺ δὲν μπόρεσε νὰ αἰσθανθῇ τὴν λυτρωτικὴ παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Πρῶτον, ἐμπαίζει τὸν Χριστὸ μαζὶ μὲ τοὺς γραμματεῖς καὶ φαρισαίους. Στὴν ἀρχὴ καὶ ὁ "εὐγνώμων ληστὴς" συμμετεῖχε στὸν ἐμπαιγμό. Λόγῳ ὅμως τῆς εὐθύτητας καὶ εἰλικρίνειάς του βρῆκε μέσα τοῦ τόπο ἡ χάρη τῆς θεότητας τοῦ Χριστοῦ καὶ ἄλλαξε πάνω στὸν σταυρὸ στάση, ἐνῷ ὁ ἄλλος ἔμεινε σκοτεινὸς καὶ ἀδικαίωτος παρὰ τὴν σταύρωσή του. Δεύτερον, αὐτὸ ποὺ ἐνδιαφέρει τὸν "ἀγνώμονα ληστῆ" εἶναι ἡ ἀποφυγὴ τῶν συνεπειῶν τοῦ νόμου, χωρὶς μετάνοια, χωρὶς ἕνα "ἥμαρτον".

Κανεὶς δὲν θέλει γιὰ τὸν ἑαυτό του (ὅταν φταίξη σὲ κάτι) νὰ ὑποστῇ τὶς συνέπειες τοῦ νόμου. Κανεὶς ἐπίσης δὲν μπορεῖ νὰ μὴ συμπαθήση καὶ νὰ μὴ βοηθήση ἕναν ἄνθρωπο ποὺ ἐπιθυμεῖ διακαῶς τὴν διόρθωση τῶν λαθῶν του. Πῶς μπορεῖ ὅμως νὰ βοηθηθῇ μιὰ ὁλόκληρη ἀδελφότητα μοναχῶν ποὺ κρατᾶ ἀπέναντι στὸν ἐπίσκοπό της –τὸν "εἰς τύπον καὶ τόπον" τοῦ ἐσταυρωμένου Χριστοῦ– τὴν στάση τοῦ "ἀγνώμονος ληστοῦ"; Γιατί πιστεύω ὅτι μὲ ὅσα σημείωσα προηγουμένως ἔγινε σαφὲς ὅτι ἡ θεολογία περὶ σταυροῦ τῆς "ἐσταυρωμένης Μονῆς" θεμελιώνεται στὸ ἦθος καὶ τὴν στάση τοῦ "ἀγνώμονος ληστοῦ". Χωρὶς παραδοχὴ καὶ διόρθωση λαθῶν ζητᾶ τὴν ἐπιβεβαίωση τῆς ἀρχιερατικῆς χάριτος ποὺ φέρει ὁ ἐπίσκοπός της μὲ τὴν ἀπαλλαγή της ἀπὸ τὶς συνέπειες τῶν παρεκκλίσεών της ἀπὸ τοὺς ἱεροὺς Κανόνες καὶ τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς νόμους.

ΕΠΙΚΑΙΡΟΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΙ, ΜΟΝΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ