Χριστίνα Καρανικόλα-Σχοινά: Βασίλειος ὁ Διγενῆς ἀκρίτης Καππαδόκης (Ζ)

Αφιέρωμα στὰ 550 ἀπὸ τὴν ἅλωση

Φιλολογική, ιστορική, θεολογική προσέγγιση στο ρωμαίϊκο έπος

της Χριστίνα Καρανικόλα-Σχοινά, Φιλολόγου

Στο παρόν τεύχος δημοσιεύουμε το έβδομο και τελευταίο μέρος της μελέτης που εκπόνησε η φιλόλογος κ. Χριστίνα Καρανικόλα για το έπος του Διγενή.

Η προσέγγιση των 3709 στίχων της “Γκροτταφερράτα” και των 1867 στίχων των συνοδευτικών αυτής κειμένων, τα οποία εξέδωσε το Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ σε επιμέλεια και μετάφραση της  Elizabeth Jeffreys, δεν ήταν εύκολη εργασία, γι’ αυτό και ευχαριστούμε ιδιαιτέρως την κ. Καρανικόλα για τον περισσό κόπο της.

Η εργασία αυτή ήταν αφιερωμένη στα 550 χρόνια από την Άλωση της Πόλεως των πόλεων και στον αιώνιο πολιτισμό που καλλιεργήθηκε σε αυτή.

Ο θάνατος του Διγενή

Ο μεγάλος και ανίκητος άνδρας, που τον έτρεμε ο κόσμος όλος, νικήθηκε τελικά από εχθρό αόρατο δια γυμνού οφθαλμού. Από μικρόβιο που αναπτύχθηκε στον οργανισμό του ύστερα από κρύωμα και του προκάλεσε αβάσταχτους πόνους.

Στέκεται μπροστά στον θάνατο με πολλή θλίψη. Δεν έχει μέλλον. Γι’ αυτό αναπολεί το παρελθόν. Θυμάται όλη τη ζωή του και τα κατορθώματά του. Τα θυμάται όλα μαζί με τη σύζυγό του. Νίκησε οπλισμένους εχθρούς, δράκοντες και θηρία, λιοντάρια και τους απελάτες που την επιβουλεύονταν. Όλα τα έκανε για την αγάπη της. Κάνει έναν απολογισμό των πεπραγμένων. Τίποτα δεν τον φόβισε ποτέ, τίποτα δεν τον λύγισε. Τώρα όμως είναι αλλιώς. Είναι αντιμέτωπος με τον πιο αδυσώπητο εχθρό του, τον θάνατο, και νιώθει εντελώς ανήμπορος να του αντισταθή. Δεν λυπάται τόσο για το δικό του χαμό, όσο για την θλίψη, την μοναξιά και την ορφάνια της αγαπημένης του συζύγου. Μπροστά στο ενδεχόμενο αυτής της θλιβερής χηρείας, ο Διγενής μεγαλόψυχα συμβουλεύει τη νέα γυναίκα του να αναζητήση νέο σύζυγο γενναίο και ευγενή.

Η πιστή και αφοσιωμένη σύζυγος μέσα στην αφόρητη θλίψη της καταφεύγει στην προσευχή. Αποθέτει τον πόνο της με δάκρυα στον Πλάστη των απάντων και Τον παρακαλεί θερμά να σώση τον άνδρα της ή ας πεθάνη κι η ίδια μαζί του. Πράγμα που γίνεται, όταν επιστρέφοντας στο κρεβάτι του τον είδε να ψυχορραγή. Λιποθυμά και ξεψυχά πριν το Διγενή κι εκείνος δοξάζει την φιλανθρωπία του Θεού, που οικονόμησε έτσι ώστε να μην την αφήση μόνη και θλιμμένη. Και ο ήρωας ήρεμα, αφού σταύρωσε τα χέρια του παραδίδει την ψυχή του στα χέρια των αγγέλων του Κυρίου.

Ο Διγενης έζησε και αγωνίστηκε ως υπεράνθρωπος. Πέθανε όμως ως άνθρωπος. Αήττητος στις μάχες με ανδρειωμένους και θηρία, αδύναμος μπροστά στον θάνατο. Εκεί εξομοιώθηκε με όλους τους θνητούς. Άλλωστε εκεί επικρατεί η απόλυτη ισότητα. Στη δική του δικαιοδοσία ισοπεδώνονται τα πάντα. Κοινή μοίρα όλων των ανθρώπων. Κανείς δεν μπορεί να τον αποφύγη όσο τολμηρός, δυνατός, ανδρείος και πλούσιος κι αν είναι. Νέοι, ένδοξοι, ωραίοι, ισχυροί, όλοι γίνονται πηλός. Δεν θα μπορούσε να αποτελέση εξαίρεση ο Διγενής. Επομένως τί μένει; αναρωτιέται ο ποιητής κι εμείς μαζί του. Όλα είναι μάταια: η ομορφιά, η δόξα, η δύναμη, η νιότη.

“Ώμοι, φεύ, φεύ των αγαθών πάντων του πλάνου κόσμου·

φεύ της τρυφής, φεύ της χαράς, φεύ νεότητος πάσης,

ουαί τοις αμαρτάνουσι και μη μετανοούσι,

τοίς θαρρούσι νεότητι, ισχύϊ καυχωμένοις”

Αλλοίμονο αν ο άνθρωπος προσκολλάται στα αισθητά και τα απολυτοποιεί. Όχι πώς είναι άχρηστα και άχαρα. Αλλά δεν είναι το πάν. Αρκεί να υπάρχη στην κάθε ανθρώπινη ψυχή η αναζωογονητική μετάνοια, που δίνει νόημα στη ζωή και συντελεί στην αναγέννηση του ανθρώπου.

Επίλογος

Στο “Έπος του Διγενή Ακρίτα” αντικατοπτρίζεται ο Βυζαντινός Κόσμος με τα ιδεώδη και τα πιστεύω του, με τους κινδύνους και τις ανάγκες του. Η εποχή της μεγάλης Ρωμανίας σφραγίστηκε από το γεγονός της μεγάλης συνάντησης ανάμεσα στο ελληνικό πνεύμα και τον Χριστιανισμό. Το ελληνικό πνεύμα έρχεται από τα βάθη των αιώνων, φορτωμένο ερωτηματικά και αναζητώντας απαντήσεις σε καίρια προβλήματα, που τόσο πρώϊμα απασχόλησαν την ανήσυχη ελληνική σκέψη: “Τί είναι ζωή; Γιατί ζούμε; Ποιό το νόημα της ζωής;” Σ’ αυτά τα αγωνιώδη ερωτήματα απαντά το Ευαγγέλιο του Χριστού και οι Άγιοι Πατέρες της Ορθοδοξίας, που το ερμήνευσαν. Αποκάλυψη μοναδική, ανεπανάληπτη, που διαμόρφωσε το ήθος του νέου ανθρώπου.

Ο Καθηγητής Ν. Τωμαδάκης, στην εισαγωγή της “Ιστορίας της Βυζαντινής Λογοτεχνίας” του Κ. Κρουμπάχερ, γράφει χαρακτηριστικά: “Ο Νέος Ελληνισμός δεν δύναται να ερμηνευθή άνευ του Μεσαιωνικού και ο κλασσικός και παγανιστικός Ελληνισμός της αρχαιότητος κατανοείται ευκολώτερον από τους κατόχους του μεσαιωνικού τομέως”. Επομένως η γνώση του Βυζαντινού πολιτισμού είναι το κλειδί για την κατανόηση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και τη γνώση και συνειδητοποίηση της σύγχρονης ταυτότητάς μας. Και σ’ αυτή τη διαπίστωση φαίνεται περίτρανα η συνέχεια του Ελληνισμού εδώ και 3.500 χρόνια.

Στο πρόσωπο του Διγενή Ακρίτα ουσιαστικά αυτός ο τύπος ανθρώπου αποκαλύπτεται. Είναι ο ήρωας της Ρωμανίας, που ενσαρκώνει τα ιδεώδη της και παλεύει γι’ αυτά, που συνδυάζει τη σκληράδα με την ευαισθησία, την παλληκαριά με την αρετή, την ισχύ με την καλωσύνη, τον παλαιό άνθρωπο που αμαρτάνει με τον νέο, αναγεννημένο εν Χριστώ, που μετανοεί. Γράφει ο Ν. Πολίτης: “Είναι νεαρός ως ο Αχιλλεύς, κραταιός ως ο Ηρακλής, ένδοξος ως ο Αλέξανδρος” και με το ήθος του Ορθοδόξου Χριστιανού, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε εμείς.

Ο Διγενής είναι ο στρατιώτης του Χριστού, ο σιδηρούς στρατιώτης, που νύχτα και μέρα υπερασπίζεται τα σύνορα του χριστιανικού κράτους. Στη συνείδηση του λαού είναι ο διαχρονικός τύπος του Έλληνα ήρωα με το ορθόδοξο φρόνημα, φορέας μιας ρωμαλέας παράδοσης, που ξέρει να μάχεται για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία.-