Ἀναστασίου Φιλιππίδη: Ἡ ἀπομάκρυνση τῆς δυτικῆς Θεολογίας ἀπό τήν Ὀρθοδοξία (Γ)

Τό Ἱστορικό Ὑπόβαθρο (787 μ.Χ.-1014 μ.Χ.)  (Γ΄)

Ἀναστασίου Φιλιππίδη

Συνέχεια ἀπὸ τὸ Ἀναστασίου Φιλιππίδη: Ἡ ἀπομάκρυνση τῆς δυτικῆς Θεολογίας ἀπό τήν Ὀρθοδοξία (B)

Οἱ Πάπες ἀπό τό 882 ὡς τό 899

Μέ τόν θάνατο τοῦ Πάπα Ἰωάννη Η΄, οἱ Ρωμαῖοι ἔτρεξαν νά ἐκλέξουν ὡς νέο Πάπα τόν Μαρίνο Α΄, χωρίς νά περιμένουν τήν ἔγκριση τοῦ Φράγκου βασιλιά. Ἐπί αἰῶνες ἡ δυτική προπαγάνδα ἐπαναλάμβανε ὅτι ὁ Μαρίνος ἐπικύρωσε τόν ἀφορισμό τοῦ Φωτίου. (Ὁ ἰσχυρισμός διατηρεῖται στή διαδικτυακή «Καθολική Ἐγκυκλοπαίδεια» καί στή «Βικιπαίδεια»). Αὐτό ἔχει καταρριφθεῖ ἀπό τή διεξοδική ἔρευνα τοῦ Dvornik ὁ ὁποῖος σημειώνει ὅτι ἡ πρώτη ἐνέργεια τοῦ Μαρίνου ἦταν νά διατηρήσει στή θέση τοῦ Βιβλιοθηκάριου τόν Ζαχαρία, στενό φίλο του Φωτίου καί «τόν ἰσχυρότερο ὑπερασπιστή ἐντός τῆς Ρωμαϊκῆς curia μιᾶς φιλελληνικῆς πολιτικῆς». Θά ἦταν φυσικά ἀδιανόητο, γράφει ὁ Dvornik, νά τόν διατηροῦσε σέ αὐτή τή θέση ὁ Μαρίνος «ἄν ἀποδοκίμαζε τή φιλελληνική στάση τοῦ προκατόχου του». [54] Ὁ Μαρίνος ἔζησε μόλις ἐνάμιση χρόνο στόν παπικό θρόνο, ἀλλά πρόλαβε νά ἀνακαλέσει καί νά ἀκυρώσει τήν Constitutio Romana τοῦ 824. Μέ διάταγμα πού ἐξέδωσε, ἀπαγόρευε στούς αὐτοκράτορες νά ἀναμειγνύονται στήν ἐκλογή τοῦ Πάπα, εἴτε ἄμεσα εἴτε ἔμμεσα μέ ἐκπροσώπους τους.

Ἑπόμενος Πάπας ἦταν ὁ Ἀδριανός Γ΄ (884-885) πού ἔμεινε κι αὐτός μόλις ἕνα χρόνο στή θέση του. Πρόλαβε πάντως νά στείλει τήν καθιερωμένη συνοδική ἐπιστολή στόν Πατριάρχη Φώτιο στήν ὁποία, κατά τή φράση τοῦ Φωτίου, «τήν αὐτήν εὐσέβειαν δι’ αὐτῆς ἀνεκήρυττε καί τό πνεῦμα τοῦ πατρός ἐθεολόγει ἐκπορεύεσθαι» [55]. Μέ λίγα λόγια ὅλοι οἱ Πάπες διαδοχικά ἀπέρριπταν τό φιλιόκβε, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ Μέγας Φώτιος. Ἀκολούθησε ὁ Στέφανος Ε΄ (885-891), πού ἐκλέχτηκε Πάπας παρότι ὁ Φράγκος βασιλιάς Κάρολος Παχύς ἀρνήθηκε νά ἐπικυρώσει τήν ἐκλογή του. Οἱ Φράγκοι τελικά ὑποχώρησαν μπροστά στήν ὁμόφωνη ὑποστήριξη ἀπό τόν λαό τῆς Ρώμης. Ὁ Στέφανος διατήρησε καλές σχέσεις μέ τήν Κωνσταντινούπολη, καί μάλιστα ζήτησε ἀπό τόν αὐτοκράτορα Βασίλειο Α΄ νά στείλει στόλο γιά νά προστατεύσει τίς ἰταλικές ἀκτές ἀπό τίς ἐπιδρομές τῶν Σαρακηνῶν. [56]

Ἐπί αἰῶνες ἡ δυτική προπαγάνδα παρουσίαζε τόν Στέφανο ὡς ἐχθρό τοῦ Φωτίου (στή Βικιπαίδεια ἀκόμη καί σήμερα ἀναφέρεται ὡς τέτοιος καί μάλιστα προστίθεται ὅτι χάρη στίς προσπάθειες τοῦ Στεφάνου ὁ αὐτοκράτορας Λέων ΣΤ΄ ἐκθρόνισε καί ἐξόρισε τόν Φώτιο). Ὁ Dvornik ἀφιέρωσε μακροσκελῆ ἔρευνα στό βιβλίο του γιά νά σχολιάσει κάθε δυνατή πηγή πού θά στήριζε αὐτή τήν ἄποψη. Τό συμπέρασμά του; «Μποροῦμε μέ σιγουριά νά δηλώσουμε ὅτι ὁ Πάπας Στέφανος Ε΄, ἀνεξαρτήτως ἀπό ὁτιδήποτε ἔχει εἰπωθεῖ γιά αὐτόν μέχρι σήμερα, δέν διέκοψε τίς σχέσεις μέ τόν Φώτιο, ἀλλά, ὅπως καί οἱ προκάτοχοί του, συνέχισε νά τόν θεωρεῖ ὡς τόν νόμιμο Πατριάρχη. Μπορεῖ τώρα νά δηλωθεῖ ὅτι ὁ ἴδιος Πάπας, πού πάντα πιστευόταν ὅτι ἦταν ὁ πιό δηλητηριώδης ἐχθρός τοῦ Φωτίου, ἦταν στήν πραγματικότητα ὑπερασπιστής τῆς ὑπόθεσής του κατά τή δεύτερη ἐκθρόνισή του ἀπό τόν Αὐτοκράτορα» (τόν Λέοντα ΣΤ΄). Καί ἀκολουθεῖ τό συνταρακτικό συμπέρασμα πού κατακρήμνισε 1000 χρόνια δυτικῆς πλαστογραφίας καί προπαγάνδας: «Ὑπάρχει μόνο μιά δυνατή ἐξήγηση: τό δεύτερο σχίσμα τοῦ Φωτίου, τό ὁποῖο μέχρι τώρα πιστευόταν ὅτι ἦταν ἰδιαίτερα μοιραῖο γιά τίς φιλικές σχέσεις μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν, ἀνήκει στή σφαίρα τοῦ θρύλου» [57].

Ἀκολούθησαν μερικές δεκαετίες μέ ἔντονες ἐμφύλιες διαμάχες μεταξύ ἰσχυρῶν οἰκογενειῶν τῆς Ρώμης γιά τήν προώθηση μελῶν τους στόν Παπικό θρόνο. Αὐτό πάντως δέν εἶχε σχέση μέ θεολογικές διαφορές. Ἄλλωστε, ἡ Καρολίγγεια δυναστεία ἔφτασε στό τέλος της μέ τόν Κάρολο Παχύ (πέθανε τό 888) καί τό φραγκικό βασίλειο διαλύθηκε σέ πολλά κομμάτια ἀπό κεῖ καί ὕστερα. Ἡ φραγκογερμανική πίεση στήν Ἰταλία μειώθηκε σαφῶς γιά τά ἑπόμενα 70 χρόνια. Οἱ Ὀρθόδοξοι Ρωμαῖοι παρέμειναν ἀταλάντευτοι ὅλες αὐτές τίς δεκαετίες. Ἕνα ἀξιοσημείωτο περιστατικό συνέβη τό 898-899, ὅταν ὁ Πάπας Ἰωάννης Θ΄ συγκρούστηκε μέ τή γερμανική Ἱεραρχία καί ἀπάντησε θετικά στό αἴτημα τῶν Μοραβῶν νά ἀποκτήσουν δικό τους Μητροπολίτη, ὥστε νά ἀνεξαρτητοποιηθοῦν ἀπό τούς Γερμανούς.

Ὁ πρῶτος αὐτοκράτορας τῆς «Ἁγίας Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας τοῦ Γερμανικοῦ Ἔθνους», καί ἡ σύγκρουση μέ τόν Πάπα Ἰωάννη ΙΒ΄, 962

Ἡ ἑπόμενη ἰσχυρή πρόκληση παρουσιάστηκε τό 962, ὅταν ὁ Σάξονας βασιλιάς Ὄθων Α΄ κατέβηκε μέ τό στρατό του στή Ρώμη, ἐπεμβαίνοντας σέ μιά τοπική διαμάχη, καί ἀνάγκασε τόν Πάπα Ἰωάννη ΙΒ΄ νά τόν στέψει αὐτοκράτορα. Ἦταν ὁ πρῶτος Αὐτοκράτορας τῆς «Ἁγίας Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας τοῦ Γερμανικοῦ Ἔθνους», ἀργότερα γνωστῆς καί ὡς Πρῶτο Ράιχ. Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι ὁ Ἰωάννης ΙΒ΄ εἶχε τολμήσει νά ἐπαναφέρει τήν παλαιότερη παράδοση τῆς χρονολόγησης τῶν ἐπίσημων ἐγγράφων σύμφωνα μέ τά ἔτη τῆς βασιλείας τοῦ αὐτοκράτορα τῆς Κωνσταντινούπολης. [58] Ἀποκαλυπτική γιά τά ἀμοιβαῖα αἰσθήματα Ρωμαίων καί Γερμανῶν εἶναι ἡ διαταγή τοῦ Ὄθωνα πρός τόν Σάξονα σωματοφύλακά του Ansfrid πρίν ἀπό τή στέψη: «Ὅταν θά προσεύχομαι σήμερα στή λάρνακα τοῦ Ἀποστόλου, ἐσύ νά κραδαίνεις τό σπαθί σου πάνω ἀπό τό κεφάλι μου. Γνωρίζω πολύ καλά τίς θλιβερές ἐμπειρίες τῶν προκατόχων μου ὅσον ἀφορᾶ τήν ἀφοσίωση τῶν Ρωμαίων. Ὅταν ἐπιστρέψουμε στό στρατόπεδο ἀπόψε, μπορεῖς νά προσευχηθεῖς ὅσο θέλεις» [59].

Γιά νά ἐξασφαλίσει τήν ὑποταγή τοῦ ἑκάστοτε Πάπα, ὁ Ὄθων ἐπανέφερε σέ ἰσχύ τήν Constitutio Romana τοῦ 824, ἀπαιτώντας ὅτι ὅλοι οἱ μελλοντικοί Πάπες θά ἔπρεπε νά τοῦ ὁρκιστοῦν πίστη καί ὑποταγή πρίν ἀνέλθουν στό θρόνο. [60]  Ὁ πάπας Ἰωάννης ΙΒ΄ δέν δέχθηκε αὐτή τήν ἀξίωση καί ἔστειλε ἀπεσταλμένους στήν Κωνσταντινούπολη προσπαθώντας νά ζητήσει βοήθεια. Οἱ ἀπεσταλμένοι ὅμως ἔπεσαν στά χέρια τοῦ Ὄθωνα, ὁ ὁποῖος πολιόρκησε τή Ρώμη, καί ὁ Ἰωάννης ἀναγκάστηκε νά διαφύγει γιά νά γλυτώσει. Ὁ Ὄθων συγκάλεσε σύνοδο Ἰταλῶν ἐπισκόπων τούς ὁποίους «ἔπεισε» νά ἐκθρονίσουν τόν Ἰωάννη καί νά ἐκλέξουν τόν δικό του ὑποψήφιο. Ὡστόσο, πρίν ἀκόμη ἀναχωρήσει ἀπό τή Ρώμη γιά τή Σαξονία, οἱ κάτοικοι τῆς Ρώμης ἐπαναστάτησαν ὑπέρ τοῦ Ἰωάννη καί ἡ ἐξέγερση καταπνίγηκε μόνο μετά ἀπό τεράστιες ἀπώλειες σέ ἀνθρώπινες ζωές. Μέ τήν ἀναχώρηση τοῦ Ὄθωνα, ὁ Ἰωάννης ἐπέστρεψε πανηγυρικά τόν Φεβρουάριο τοῦ 964, ἀλλά δέν εὐτύχησε νά ζήσει γιά πολύ ἀκόμη, καθώς πέθανε λίγους μῆνες ἀργότερα. Δέν πρέπει νά προκαλεῖ ἔκπληξη ὅτι ἡ δυτική ἱστοριογραφία τόν παρουσίασε μέ τά πλέον μελανά χρώματα, ἀκολουθώντας τήν περιγραφή τοῦ γνωστοῦ Λιουτπράνδου τῆς Κρεμόνας, ὑπαλλήλου τοῦ Ὄθωνα, στόν ὁποῖο ὀφείλουμε τόν χαρακτηρισμό «τέρας» (monstrum) γιά τόν Πάπα Ἰωάννη ΙΒ΄. [61]

Ἀπό τό 964 ὡς τόν πρῶτο Φράγκο Πάπα

Μέ τή δυναμική καί βίαιη παρέμβαση τοῦ Ὄθωνα Α΄, ὁ Πάπας μετατράπηκε σέ ὄργανο τῆς Γερμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Τά ἑπόμενα ἑκατό χρόνια, οἱ 21 ἀπό τούς 25 Πάπες ἐπιλέχθηκαν ἀπό τόν Γερμανό βασιλιά. [62] Οἱ Ρωμαῖοι εἶχαν νά διαλέξουν ἄν θά γίνουν συνεργάτες τῶν Γερμανῶν ἤ ἀντιστασιακοί. Οἱ ἐσωτερικές διαμάχες ὑπῆρξαν τόσο ἔντονες ὥστε τήν περίοδο 963-1002 ἀπό τούς ἕντεκα Πάπες πού ἀνέβηκαν στόν θρόνο δέν ὑπῆρξε οὔτε ἕνας πού νά μήν ἐκθρονίστηκε ἤ νά μήν ἐξορίστηκε, ἔστω καί προσωρινά [63]. Ὡστόσο, παρά τήν γερμανική πίεση, τό φιλιόκβε δέν υἱοθετήθηκε ἀπό τήν Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία ὅλα αὐτά τά χρόνια. Ὅπως θά ἦταν ἀναμενόμενο, ἡ δυτική ἱστοριογραφία θεωρεῖ τόν 10ο αἰώνα ὡς τό κατώτατο σημεῖο ξεπεσμοῦ τοῦ παπικοῦ θεσμοῦ καί ἔχει δυσφημήσει ἰδιαίτερα ὅλους τούς Πάπες πού ἀντιστάθηκαν στούς Γερμανούς. Ὡστόσο, νεότερες ἔρευνες ἔχουν ἀρχίσει νά ἀποκαθιστοῦν μιά πιό ἰσορροπημένη εἰκόνα, τήν ὁποία εἶχε προβλέψει ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης. Ἔτσι, ἡ καθηγήτρια τῆς Ὀξφόρδης West-Harling συμπεραίνει ὅτι «ἴσως, σέ ἀντίθεση μέ τήν παραδοσιακή ἄποψη […] πού ἔβλεπε τόν δέκατο αἰώνα ὡς τό ναδίρ γιά τήν παπωσύνη […], θά ἦταν πιό ἀκριβές νά ποῦμε ὅτι ὑπῆρχε ὄντως μιά διαμάχη γιά τόν ἔλεγχο τοῦ παπικοῦ θρόνου, ἄν καί τό κύριο στοιχεῖο της ἦταν ἀνάμεσα στούς πάπες πού συνδέονταν μέ τήν οἰκογένεια τοῦ Alberic ἤ τῶν Crescentii καί τούς Ὀθωνικούς αὐτοκράτορες» [64].

Ἡ παρακολούθηση τῆς παπικῆς ἱστορίας τίς τελευταῖες δεκαετίες τοῦ 10ου αἰώνα εἶναι ἰδιαίτερα δύσκολη, διότι οἱ τοπικές διαμάχες καί ἡ ἀνάμιξη τοῦ Γερμανοῦ αὐτοκράτορα ὁδήγησαν σέ καταστροφή ἤ καί πιθανή ἀλλοίωση τῶν ἀναγκαίων γιά τήν ἔρευνα πηγῶν. Αὐτό πού προκύπτει ὡς μᾶλλον σταθερή τάση εἶναι ἡ ἀντίδραση, ἄλλοτε πετυχημένη καί ἄλλοτε ἀποτυχημένη, τῶν κατοίκων τῆς Ρώμης σέ κάθε ἐπέμβαση τῶν Γερμανῶν. Γιά παράδειγμα, τό 965 ἡ ἀριστοκρατία τῆς Ρώμης ζήτησε ἀπό τόν Ὄθωνα τήν ἐκλογή ἑνός συγκεκριμένου Πάπα, ἀλλά ὁ Ὄθων ἀρνήθηκε καί οἱ ἀπεσταλμένοι του ἐπέβαλαν τόν Ἰωάννη ΙΓ΄. Σύντομα οἱ Ρωμαῖοι ἐπαναστάτησαν καί φυλάκισαν τόν Ἰωάννη στό Castel Sant’Angelo – γνωστό μέχρι σήμερα μνημεῖο τῆς Ρώμης. Τό ἑπόμενο καλοκαίρι ὁ Ὄθων ἀναγκάστηκε νά τεθεῖ ἐπικεφαλῆς τεράστιου στρατοῦ καί νά πάει στή Ρώμη ὅπου κατέπνιξε τήν ἐξέγερση καί ἐκτέλεσε παραδειγματικά τους ἀρχηγούς της. Οἱ Ρωμαῖοι πλήρωσαν πολύ ἀκριβά τήν ἀντίστασή τους, ὅπως ἄλλωστε καί ὅλοι οἱ μεταγενέστεροι ἀντιστασιακοί κατά τοῦ γερμανικοῦ Ράιχ. Εἶναι χαρακτηριστική ἡ φράση τοῦ μοναχοῦ Βενεδίκτου τῆς μονῆς τοῦ ἁγίου Ἀνδρέα στό ὄρος Soracte κοντά στή Ρώμη, ὁ ὁποῖος στό Χρονικό του (γραμμένο περί τό 968) περιγράφει τή Ρώμη ὡς «κατεστραμμένη, λεηλατημένη, καί ἐρειπωμένη» [65].

Ὁ ἑπόμενος Πάπας ἐκλέχτηκε ἀπό τή φιλογερμανική μερίδα τῆς πόλης, ἀλλά καί πάλι ἡ ἀντίπαλη παράταξη ἐπαναστάτησε, καθώς μάλιστα ἔφτασε στή Ρώμη ἡ εἴδηση τοῦ θανάτου τοῦ Ὄθωνα Α΄ καί τῆς ἀμφισβήτησης τοῦ γιοῦ του, Ὄθωνα Β΄, ἀπό Γερμανούς διεκδικητές. Ὁ γερμανόφιλος Πάπας φυλακίστηκε καί τελικά δολοφονήθηκε, πρίν προλάβει νά ἐπέμβει ὁ ἀπεσταλμένος τοῦ Γερμανοῦ βασιλιᾶ πού πῆγε στή Ρώμη. Ὁ ἑπόμενος Πάπας, Βενέδικτος Ζ΄, χρειάστηκε ἐπίσης τή βοήθεια τοῦ Ὄθωνα Β΄ γιά νά ἐγκατασταθεῖ καί νά παραμείνει στόν θρόνο του. Μέ τόν θάνατο τοῦ Βενέδικτου, ὁ Ὄθων Β΄ ἐπέλεξε ὁ ἴδιος ὡς Πάπα τόν πρώην ἀρχικαγκελάριό του στήν Ἰταλία, ἕναν Λογγοβάρδο μέ τό ὄνομα Ἰωάννης ΙΔ΄. Ὁ κλῆρος καί ὁ λαός τῆς Ρώμης δέν ρωτήθηκαν καί δέν ὑπάρχουν κἄν ἐνδείξεις ὅτι ἀκολουθήθηκε κάποιου εἴδους ἐκλογική διαδικασία. [66] Ὡστόσο ὁ Ὄθων Β΄ πέθανε τόν ἴδιο μήνα, Δεκέμβριο 983, καί ὁ Ἰωάννης ΙΔ΄ διαπίστωσε ὅτι εἶχε μείνει χωρίς κανένα σύμμαχο στή Ρώμη. Σύντομα ἐκθρονίστηκε, φυλακίστηκε καί πέθανε λίγους μῆνες ἀργότερα.

Χωρίς κανέναν Γερμανό πάνω ἀπό τό κεφάλι τους, μιά καί ὁ διάδοχος Ὄθων Γ΄ ἦταν μόλις 3 ἐτῶν καί τήν ἀντιβασιλεία ἀσκοῦσε ἡ μητέρα του Θεοφανώ, ἡ γνωστή πριγκίπισσα ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη, οἱ Ρωμαῖοι ἐξέλεξαν ἀνενόχλητοι ἕναν λόγιο ντόπιο πρωθιερέα ὡς τόν Πάπα Ἰωάννη ΙΕ΄. Ἡ Θεοφανώ διατήρησε καλές σχέσεις μαζί του καί πέρασε τόν χειμώνα τοῦ 889 στή Ρώμη, μαζί μέ τόν ἀνήλικο γιό της. Ἔμεινε στόν θρόνο του 11 χρόνια. Μετά τόν θάνατό του τό 996, ὁ Ὄθων Γ΄ ἐπέλεξε καί ἐπέβαλε ὡς Πάπα τόν 24χρονο Μπροῦνο, γιό τοῦ ξαδέρφου του, ὁ ὁποῖος ἔλαβε τό ὄνομα Γρηγόριος Ε΄. Ἦταν ἡ πρώτη φορά πού ἐκλέχτηκε Γερμανός Πάπας καί ἡ πρώτη ἐνέργειά του ἦταν νά στέψει αὐτοκράτορα τόν Ὄθωνα Γ΄ στόν Ἅγιο Πέτρο. Δέν εἶχαν περάσει 5 μῆνες ἀπό τήν ἐνθρόνισή του ὅταν οἱ Ρωμαῖοι, ἀγανακτισμένοι ἀπό τόν διορισμό ἑνός ξένου Πάπα, ἐπαναστάτησαν καί τόν ἔδιωξαν. [67] Ὁ Γρηγόριος ἔζησε ἐξόριστος μέχρι τόν Φεβρουάριο τοῦ 998, ὅταν ὁ Ὄθων τόν ἀποκατέστησε στή Ρώμη. Στό ἐνδιάμεσο διάστημα οἱ Ρωμαῖοι ἐξέλεξαν ὡς Πάπα τόν Ἰωάννη Φιλάγαθο. Ὁ Ἰωάννης Φιλάγαθος ἀποτελεῖ μιά πολύ ἐνδιαφέρουσα προσωπικότητα, δυστυχῶς μέ τραγική κατάληξη. Ἦταν ὁ τελευταῖος ἑλληνόφωνος Πάπας, ἀφοῦ γεννήθηκε στό Ροσάνο τῆς Καλαβρίας, καί ἤδη τό 980 ὁ Ὄθων Β΄ τόν εἶχε διορίσει προϊστάμενο τῆς ἰταλικῆς καγκελαρίας. Μέ τόν θάνατο τοῦ Ὄθωνα Β΄ τό 983, ἡ Θεοφανώ τόν κάλεσε στή Γερμανία καί ἀνέλαβε δάσκαλος τοῦ μικροῦ Ὄθωνα Γ΄. [68]

Τό 994 στάλθηκε ὡς ἐκπρόσωπός του στήν Κωνσταντινούπολη γιά νά ζητήσει κάποια πριγκίπισσα ὡς σύζυγο τοῦ Ὄθωνα Γ΄, ὅπως ἀκριβῶς εἶχε συμβεῖ καί μέ τόν πατέρα του πού παντρεύτηκε τή Θεοφανώ. Ἐπιστρέφοντας στήν Ἰταλία, κι ἐνῶ οἱ διαπραγματεύσεις γιά τό συνοικέσιο δέν εἶχαν ὁλοκληρωθεῖ, βρῆκε τόν παπικό θρόνο κενό καί ὁ de facto ἐπικεφαλῆς τῆς πόλης, ὁ πατρίκιος Κρησκέντιος, σφοδρός ἀντίπαλος τῶν Γερμανῶν, πρότεινε (ἤ ἴσως ἐπέβαλε) τήν ἐκλογή τοῦ Ἰωάννη Φιλάγαθου. Ὁ Ἰωάννης ἀναγνωρίστηκε ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη καί τό ὄνομά του περιελήφθη στά δίπτυχα τῆς ἐκκλησίας της. [69] Ὁ Ὄθων Γ΄, ὅμως, δέν συγχώρησε ποτέ τήν ἀνατροπή τοῦ Μπροῦνο/Γρηγορίου, λησμόνησε τήν ἀνατροφή του ἀπό τόν Ἰωάννη Φιλάγαθο, καί τόν Φεβρουάριο τοῦ 998 μπῆκε μέ τόν στρατό του στή Ρώμη. Ὁ Ἰωάννης συνελήφθη, τυφλώθηκε, τοῦ ἔκοψαν τή μύτη, τή γλώσσα καί τά χέρια, καί τόν διαπόμπευσαν περιφέροντάς τον στήν πόλη πάνω σέ ἕνα γαϊδουράκι. [70] Δέν ὑπῆρχε πιό ἐμφατικός τρόπος γιά νά δείξουν οἱ Γερμανοί στούς Ρωμαίους «ποιός εἶναι τό ἀφεντικό», ὥστε νά πατάξουν κάθε μελλοντική ἀνυπακοή. Στόν παπικό θρόνο ἐπέστρεψε ὁ Γρηγόριος Ε΄, μέχρι τόν θάνατό του τό 999.

Ἀποφασισμένος νά μή διακινδυνεύσει «δημοκρατικές διαδικασίες» καί ἐκλογές ἀπό τούς Ρωμαίους, ὁ Ὄθων Γ΄ ἐπέλεξε στή συνέχεια ὡς Πάπα τόν φίλο του Γερβέρτο τοῦ Ὠριγιάκ (Gerbert d’Aurillac), μέ τό ὄνομα Σίλβεστρος Β΄. Εἶναι ὁ πρῶτος «Γάλλος» Πάπας, μιά καί εἶχε γεννηθεῖ στήν Auvergne. Ἀποδείχθηκε ἀπολύτως συνεργάσιμος μέ τόν Γερμανό αὐτοκράτορα καί, ὅπως συνήθως, τό 1001, γιά πολλοστή φορά, οἱ κάτοικοι τῆς Ρώμης ἐξεγέρθηκαν ἐναντίον τῆς ξένης κυριαρχίας καί μάλιστα κατάφεραν νά ἐκδιώξουν καί τόν Πάπα καί τόν Ὄθωνα Γ΄ ἀπό τήν πόλη. Ὁ Ὄθων πέθανε ἕνα χρόνο ἀργότερα χωρίς ἀπογόνους καί χωρίς νά καταφέρει νά ἐπιστρέψει στή Ρώμη. [71] Τό 1003 πέθανε καί ὁ Σίλβεστρος. Ἐπωφελούμενη ἀπό τό κενό ἐξουσίας στή Γερμανία, ἡ ἀντι-γερμανική παράταξη τῆς Ρώμης ἐξέλεξε ἐλεύθερα τούς δύο ἑπόμενους Πάπες, τόν Ἰωάννη ΙΖ΄ καί Ἰωάννη ΙΗ΄ (1003 καί 1003-1009), πού ἦταν γέννημα-θρέμμα Ρωμαῖοι. Ὁ Ἰωάννης ΙΗ΄ ἀναγράφηκε στά δίπτυχα τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί θεωρεῖται ὁ τελευταῖος Πάπας πού περιελήφθη σέ αὐτά. [72]

Ἡ ὁριστική εἰσαγωγή τοῦ φιλιόκβε στήν Ἐκκλησία τῆς Ρώμης

Τό 1009 ὁ Πάπας Ἰωάννης ΙΗ΄ παραιτήθηκε ἀπό τόν θρόνο του ὑπό ἄγνωστες συνθῆκες καί πέθανε λίγο ἀργότερα. Τόν διαδέχθηκε ὁ Σέργιος Δ΄ ὁ ὁποῖος φαίνεται ὅτι στή συστατική ἐπιστολή του πρός τόν Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως περιέλαβε τό φιλιόκβε καί ἔτσι διεγράφη ἀπό τά δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Πόλης. [73]  Δυστυχῶς δέν σώζονται σύγχρονες μέ τό γεγονός πληροφορίες εἴτε στή Ρώμη εἴτε στήν Κωνσταντινούπολη ὥστε νά ἐπιβεβαιωθεῖ πλήρως καί νά ἀξιολογηθεῖ αὐτή ἡ ἐνέργεια. Μετά τόν θάνατο τοῦ Σεργίου τό 1012, ἐκλέχτηκε ὁ Βενέδικτος Η΄, ἀλλά σύντομα ἐκδιώχτηκε ἀπό τήν ἀντίπαλη μερίδα τῆς Ρώμης. Ὅπως καί ἄλλοι προκάτοχοί του στό παρελθόν, ὁ Βενέδικτος κατέφυγε στή Γερμανία γιά βοήθεια. Ὁ αὐτοκράτορας Ἐρρίκος Β΄ δέχτηκε νά τόν ἀποκαταστήσει στόν θρόνο, μέ ἀντάλλαγμα τή στέψη του ὡς αὐτοκράτορα «Ρωμαίων» στή Ρώμη. Στά τέλη τοῦ 1013 ὁ Ἐρρίκος Β΄ ξεκίνησε ἐπικεφαλῆς μεγάλης στρατιᾶς ἀπό τό Ἄουγκσμπουργκ καί ἔφτασε στή Ρώμη, ὅπου στίς 14 Φεβρουαρίου τοῦ 1014 τόν ἔστεψε στόν Ἅγιο Πέτρο ὁ Πάπας Βενέδικτος Η΄.[ 74]  Τό ἀντάλλαγμα, ὅμως δέν ἦταν μόνον ἡ στέψη. Στή διάρκεια ἐκείνης τῆς θείας λειτουργίας ἀπαγγέλθηκε γιά πρώτη φορά στήν ἕδρα τοῦ Πάπα τό Σύμβολο τῆς Πίστεως μέ τό φιλιόκβε. Ἡ Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία υἱοθέτησε πλέον ἐπίσημα τό αἱρετικό δόγμα, ἐναντίον τοῦ ὁποίου εἶχαν πολεμήσει ἀμέτρητοι Πάπες τῶν προηγούμενων δύο αἰώνων. Ἡ Δυτική Ἐκκλησία στό σύνολό της ἀποσχίστηκε πλέον ἀπό τήν Ὀρθοδοξία καί δέν ἐπανῆλθε ποτέ στήν ὀρθή πίστη…

Ὁ Γερμανός βασιλιάς πού πέτυχε αὐτό πού δέν εἶχε πετύχει κανένας προκάτοχός του ἀνταμείφθηκε στή συνέχεια μέ τή μέγιστη τιμή ἀπό τούς Γερμανούς κατακτητές τοῦ παπικοῦ θρόνου. Τό 1146 ἁγιοκατατάχθηκε ἀπό τόν Πάπα Εὐγένιο Γ΄, καί ἦταν ὁμοναδικός Γερμανός μονάρχης τοῦ  Μεσαίωνα πού τιμήθηκε μέ αὐτή τή διάκριση. Μέχρι σήμερα θεωρεῖται ὁ προστάτης ἅγιος τῆς πόλης τῆς Βασιλείας στήν Ἐλβετία. Ἀπό τό 1014 καί μετά οἱ Γερμανοί καθόριζαν τήν ἐκλογή τοῦ Πάπα καί ἀπό τό 1046 ἀπαλλάχτηκαν πλέον ἀπό τήν παρουσία Ρωμαίου σέ αὐτή τή θέση. Τό λεγόμενο Σχίσμα τοῦ 1054 ἦταν ἁπλῶς ἡ τυπική ἐπισφράγιση ὅσων εἶχαν προηγηθεῖ στά χρόνια πού περιγράψαμε στήν παροῦσα μελέτη. Στούς αἰῶνες πού ἀκολούθησαν, ὁ παπικός θρόνος παρέμεινε ὑπό τήν ἐξουσία τῶν κατακτητῶν. Στή Δυτική Εὐρώπη παγιώθηκαν οἱ φραγκικές αὐθαιρεσίες καί ἀναπτύσσονταν διαρκῶς καί νεότερες, καθώς ἡ δυτική θεολογία ἀπομακρυνόταν σταθερά ἀπό τήν Ὀρθοδοξία καί δέν ὑπῆρχε πλέον τό ἐμπόδιο τοῦ Ὀρθόδοξου Ρωμαίου Πάπα. Ἡ ἀπομάκρυνση γέννησε ἕναν ἐντελῶς διαφορετικό κόσμο, μέχρι τίς ἡμέρες μας. Μέ τά λόγια τοῦ π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, «τό “σχίσμα” δέν ἦταν μόνο μιά διαίρεση “στήν Ἐκκλησία”, μέ αὐστηρά θεολογική ἔννοια. Ἦταν μιά διαίρεση στόν κόσμο γενικότερα. Ἦταν ἕνας πολιτιστικός καί πολιτικός χωρισμός, καί ὄχι μόνο ἕνας «“χωρισμός τῶν Ἐκκλησιῶν” » [75].

Τέλος

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

• 54. Francis Dvornik, “The Photian Schism – History and Legend”, Cambridge University Press, 1948, reprint 1970, σελ. 224.
• 55. «Περί τῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος Μυσταγωγίας», κεφ.89.
• 56. Kelly, J. N. D., “Oxford Dictionary of Popes”, Oxford University Press, 1986, σελ.113.
• 57. Francis Dvornik, “The Photian Schism – History and Legend”, Cambridge University Press, 1948, reprint 1970, σελ.236.
• 58. π. Ἰ. Ρωμανίδης, «Ρωμηοσύνη», 2η ἔκδοση, Θεσσαλονίκη, 1982, σελ.331, ὑποσημ.12.
• 59. Horst Fuhrmann, «Quis Teutonicos constituit iudices nationum? The Trouble with Henry», Speculum, Vol. 69, No. 2 (Apr., 1994), σελ. 349.
• 60. Kelly, J. N. D., “Oxford Dictionary of Popes”, Oxford University Press, 1986, σελ. 127.
• 61. Antoni Grabowski, «Liudprand of Cremona’s papa monstrum: the image of Pope John XII in the Historia Ottonis», Early Medieval Europe, 2015 23 (1), σελ. 67–92.
• 62. Papadakis, «The Christian East and the Rise of the Papacy», St. Vladimir Seminary Press, New York, 1994, σ. 29.
• 63. Chris Wickham, «Medieval Rome: Stability and Crisis of a City, 900- 1150», Oxford University Press, 2015, σελ. 25.
• 64. Veronica West-Harling, «Rome, Ravenna and Venice, 750–1000, Byzantine Heritage, Imperial Present, and the Construction of City Identity», Oxford University Press, 2020, σελ. 126-127.
• 65. David A. Warner, «Ideals and action in the reign of Otto III», Journal of Medieval History, 25:1, 1999, σελ. 10.
• 66. Kelly, J. N. D., “Oxford Dictionary of Popes”, Oxford University Press, 1986, σελ. 132.
• 67. Kelly, J. N. D., “Oxford Dictionary of Popes”, Oxford University Press, 1986, σελ.134-135.
• 68. Kelly, J. N. D., “Oxford Dictionary of Popes”, Oxford University Press, 1986, σελ.135.
• 69. George Every, “The Byzantine Patriarchate 451-1204”, London, 1947, σελ.149.
• 70. Kelly, J. N. D., “Oxford Dictionary of Popes”, Oxford University Press, 1986, σελ.136. Για τον Ιωάννη Φιλάγαθο βλ. καί Κώστας Χρήστου, «Ὁ Ἕλληνας Πάπας Ἰωάννης ὁ Φιλάγαθος», Ἐπο- πτεία, Ἰούνιος 1992, σελ.45-55.
• 71. Kelly, J. N. D., “Oxford Dictionary of Popes”, Oxford University Press, 1986, σελ.137.
• 72. Kelly, J. N. D., “Oxford Dictionary of Popes”, Oxford University Press, 1986, σελ.138-139.
• 73. π. Ἰ. Ρωμανίδης, «Ρωμηοσύνη», 2η ἔκδοση, Θεσσαλονίκη, 1982, σελ. 69. Βλ. καί George Every, “The Byzantine Patriarchate 451- 1204”, London, 1947, σελ.149, ὑποσημ. 4.
• 74. Edwin Holthouse, “The Emperor Henry II”, The Cambridge Medieval History, vol. 3, 1922, σελ.243.
• 75. Georges Florovsky, βιβλιοκριτική τοῦ “The Eastern Schism. A Study of the Papacy and the Eastern Churches during the XIth and XIIth Centuries”, τοῦ Steven Runciman, Church History, Vol. 26, No. 2, Jun. 1957, σελ. 181.